KRADZIEŻ (116) sb f i [m]
kradzież (116), [kradzierz].
-å- (50), -a- (14); -a- RybGęśli, CiekPotr; -å- : -a- Mącz (2 : 6), KuczbKat (4 : 1), SkarŻyw (4 : 1), GórnRozm (4 : 2), PowodPr (3 : 2). ◊ e jasne.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
krådzież |
krådzieży, krådzieże |
G |
krådzieży, krådzież(e)j, kradzieżu |
|
D |
krådzieży |
|
A |
krådzież |
krådzieży |
I |
krådzieżą |
|
L |
krådzieży, krådzież(e)j |
krådzież(a)ch |
sg N krådzież (11). ◊ G krådzieży (17), krådzież(e)j (5), [kradzieżu]; -(e)j Mącz; -y : -(e)j LibMal (4 : 2), BielKron (1 : 1), PowodPr (1 : 1). ◊ D krådzieży (1). ◊ A krådzież (45). ◊ I krådzieżą (12). ◊ L krådzieży (17), krådzież(e)j (1); -y : -(e)j LibMal (14 : 1). ◊ pl N krådzieży (2) MurzNT, SarnStat, krådzieże (1) SkarKaz. ◊ A krådzieży (2). ◊ L krådzież(a)ch (2).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
1.
Przywłaszczenie (przywłaszczanie) sobie cudzych rzeczy potajemnie lub gwałtem, złodziejstwo, grabież;
furtum Mącz, Cn; latrocinium, manticulatio Mącz; compilatio Calep; detractio alieni, furatrina Cn (96):
them tiſſ bil przi kradzieſchi tedi gdi pyenyązek i Zeliſlawſki ſz ſzwoim thowarziſtwem Gdanſczany na boru Slyeſchinſkim bili pobrali LibMal 1543/70;
ze go then tho Ian namawyal na kradzyeſz thak mowyacz podzwa na rynek a ya ſzyą werwą gdzyekolwyek do Camyenycze y wezmą poſtaw ſzukna albo czo ſzyą traffy LibMal 1546/112v;
ze Goſpodyny Ich Sebaſtianowa wyedzyala o wſſysthkich kradziezach ych kthorą thv czynyly wpoznanyv LibMal 1554/184v,
1543/72,
1544/91,
1545/108v,
1546/114v,
116v (
42);
GliczKsiąż E5v;
[Cyganie] ſą miſterni złodzieie/ zwłaſzcżá żony ich/ z ktorych kradzieży mężowie żywą BielKron 261v,
261v,
262 [2 r.];
Feruidus furto, Zápalcziwy ná kradzież. Mącz 121a,
185c,
403c,
434d,
477a;
GórnDworz O3v,
T6v;
KuczbKat 325,
330 [2 r.];
Raz wiedział iſz mieli przyść do ogrodu kłaſztornego [!] ná kradzieſz złodzieie SkarŻyw 324,
100,
142,
324,
535;
MWilkHist B4v;
dáleko więtſzy grżech zábić/ niśli vkráść/ y więcey Rzeczypoſpolitey niebeśpieczeńſtwá z mężoboyſtwá rośćie/ niźli z krádźieży. GórnRozm E3v,
E3v [5 r.],
L,
N2;
Compilatio – Lapieſtwo krądziez. Calep 227a;
GostGosp 144;
LatHar 117,
137;
Lekárſtwo ná kradzież/ robotá á iáłmużná. WujNT Dddddd;
SarnStat 702;
Siodme przykazánie Páńſkie/ pod tytułem krádźieży/ zákázuie wſzelkiey nieſpráwiedliwośći ná maiętność bliźniego ſwego. PowodPr 75,
67,
79 [2 r.];
Gdy ieft co wźiąć z poborow/ y dochodow pofpolitych: to naſmácznieyſza kradźież/ o ktorą ſię y karánia żadnego bać nie potrzebá. SkarKazSej 705a;
KlonWor 5,
8,
34;
[Sządnego kradzyeszv nyeczynymy [Nullum furtum facimusu] HistAl 1510 191;
JEſly by ktora ſioſtra bela podeſirana o zapalenie kradzierz, albo o przimouaniu rzeczi kradzionich wiadomie StatNorb 72v].
kradzież czego (1): ze bill przi kradziezi ſkor tich y bral rowny dzyal ſtimiſz czechi LibMal 1550/156v.
I sg w funkcji okolicznika sposobu: »kradzieżą« = po złodziejsku, ukradkiem, kradnąc; furtim, furtive Cn (3): A kthoby kradzyeżą wźiął w cudzym gáiu dąb ábo dwá/ ten zá káżdy dąb ma dáć wiárdunek UstPraw E4; Y to też nie mniey mam zá burdę wierę/ Krádźieżą dybáć ná Venerę RybGęśli C2; PowodPr 76.
W polączeniach szereqowych (5): MurzNT Matth 15/19; Mącz 208d; Zaboyſtwa/ cudzołoſtwá/ kradźieży/ áwiádectwa Fałſzywego/ maſz ſię ſtrzedz KołakSzczęśl Bv; WujNT 719; SarnStat 494.
W charakterystycznych połączeniach: dopuszczać się kradzieży, jąć się; partycypować z kradzieży, żyć; płodzić kradzież, poczynać, uczynić (3); na(z)mawiać na kradzież, iść, przyść, radzić, dać rady; obchodzić się kradzieżą, żywić się; być przy, w kradzieży (5), mieć towarzystwo (3); wiedzieć o kradzieży (7).
Szeregi: »kradzież i rozbijanie (
a. zbijanie)« [
szyk 1 :
1] (
2):
yſch na yarmark theraſz nynyeiſchi do Gnyezna myall yſzcz wolya na kradzyeſz y na zbianye zmathuſchem kthori thu sziedzi LibMal 1547/131,
1547/135v.
»rozboje i kradzieże« (1): Heretyckie rozboie y kradzieże. SkarKaz Ooooe.
a. Plagiat (1): Plagiarius [...] Metap. który cudze xięgi álbo wierſze krádnie á zá ſwoye wydáwa. Plagium, Krádzieſz tákowa Mącz 302c.
2.
Okradanie (3):
Wyrażenie: »kradzież Rzeczypospolitej, dobr pospolitych« = peculatus Mącz, Calep, Cn (2 : 1): Mącz 286b; Peculatus ‒ Kradziez rzeczi poſpolitei albo dobra panskiego. Calep 766b; Táki fię peculatus, to ieſt kradźież dobr poſpolitych w tym kroleſtwie zámnożyłá: iż ludźie oto ledwie iákie ſumnienie máią. SkarKazSej 705a.
3.
Rzecz ukradziona, to, co ukradzione;
furtum, res furtiva Cn (16):
vkradl [...] 4 fthuky rambkow yeſzcze nyepoczethich. kilka paſſow mvchaieru i pulhathlaſzya. Thą wſchiczką kradzieſz przedal LibMal 1551/158v,
1547/125,
1551/159;
LibLeg 11/134v;
BielKron 9v;
ktorzy śię kradźieżą dźielą/ á ſtąd ſobie zyſk cżynią KuczbKat 330,
330 marg;
Receptor ‒ Przyniacz zbuiczow y ish [lege: ich] kradziezi. Calep 898b;
bo złodźieie záwżdy powietrze [= zarazę] rozmnożą kradźieżą/ á łákomi ludźie táiemnym kupowánim. GostGosp 146;
GórnTroas 38;
KlonWor **6v,
6.
Zwrot: »dybać, godzić na kradzież« [szyk 2 : 2] (2 : 2): Nie ná żadną kradźież godzę/ Choćia ták po nocy chodzę KochPieś 24; mieyſcá vpátruie, Ogląda ſię, y domy ſobie znáczy: wierzę Ze ten ná krádźież dybie. CiekPotr 67; KlonWor 42, 43.
*** Dubium (1): Szácowánié dęhu w leśiéch, álbo ſámych gáłęzi kradziezą, y dębów w łęgach y w dąbrowách, y troiem ciązániu, piórwéy śiekiérę, potym ſuknią, á náwet woły ábo konie. SarnStat 668.
Synonimy: 1. branie, drapiestwo, grabież, łapiestwo, łupienie, łupiestwo, łupież, złodziejstwo.
Cf [KRADNIENIE], KRADZIENIE, KRADZIESTWO, [KRADŹBA]
TG