[zaloguj się]
[pdf]

BANIA (104) sb f

Pierwsze a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie), w końcowym a wahania.

Fleksja
sg pl
N bania banie
G banie, baniej båń, båń, b(a)ń
A banię banie
I banią
L bani baniach

sg N bania (28); -a (13), -å (3), -(a) (12); -a : -å Mącz (9 : 3). ◊ G banie (15), baniej (1); -e RejZwierz, SienLek, RejAp (4), BudBib (3), -e : -ej FalZioł (6 : 1). ◊ A banię (18). ◊ I banią (1). ◊ L bani (5). pl N banie (10). ◊ G båń (14); båń (6), b(a)ń (8). ◊ A banie (9). ◊ L baniach (3); -ach Oczko, -åch RejAp, -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Naczynie pękate ze szkła, gliny, metalu, skóry itp., służące do przechowywania płynów, produktów sypkich, owoców oraz spełniające rolę kultową; lecytus Mącz, Calep; capsaces Mącz, Calep; seria Mącz, Cn; fidelia Calep, Cn; ampulla, canna, dolium, gemellar, guttus, rhinoceros, uter, vas Mącz; culeus, gaster Calep; amphora, obba Cn (61): Kożdą trochę miodu chował/ Poſpołu go w bánię zlewał. BierEz Q3, Q3 [2 r.]; á wley ſpołem do iakiey banie ſklaney/ albo Czenowey flaſze FalZioł II 19a, I 39c, II 19a; y wſſyſtko naczynie miedźiáne ktorych vżywali ná poſludze/ zábráli. Takież y kádziełnice/ y bánie: ktore były żłote [!] Leop 4.Reg 25/15; RejZwierz 107; WyprKr 119v; BibRadz Jer 52/19; BielKron 33; Guttus, Bániá nieyáka ku chowániu koſztownych olieyów też koneẃ s rurką. Mącz 150c; Uter, pellis qua vinum aut oleum deferri solet, Skórzány ſak álbo kápſá w którey wino albo oley noſzą/ skorzána flaſzá/ rzemienna oleyna Bániá. Mącz 509d, 8c [3 r.], 33d, 37b, 143a, 386c (12); Idźcie á wyleycie z bań ſwoich gniew Boży ná ziemię. RejAp 130v, BB2v, CC3, CC3v [3 r.], 6, 130v (23); RejPos 81v; RejZwierc 129; HistHel B2, B2v; Oczko 11; ActReg 22; Calep 162b, 275b, 417b, 448a, 588b.
Zwroty: »jako w banię lać«: ále ty w brzuch iáko w bánię bezdenną leiąc WerGośc 227.

»zawrzeć jako w bani«: Ten morze nieprzebyte záwárł/ iáko w báni KochPs 45.

Wyrażenia: »piwo z banią«: Koſturámi ſzermuią/ cżáſem ſię y ránią: Cżáſem w roboćie bywa groch y piwo z bánią. KlonWor 50.

»bania bezdenna« (2): wody nie ſytą Bánię beżdenną [!] KochPieś 50; WerGośc 227 cf »jako w banię lać«.

2. bot. Dynia, cała roślina, jej owoce lub nasienie; Lagenaria vulgaris Ser. Rost; cucurbita Mymer1, Mącz, Calep, Cn; bunion Mącz; calocynthis, cucurbita silvestris Cn (38): Mymer1 18; na poł ſtopy na głębią ſadzą banie w ziemię/ kxiężycza kwiethnia/ maia, á drugi kxiężicza marcza ſieią banie FalZioł I 39c; yże naſienie w iedney bani ieſt rozne FalZioł I 39c; Też ſok wyciſniony z banie FalZioł I 39d, 2b, 16b, 39c [3 r.], 39d, 41c (22); A gdy było gorąco/ zrządził Pan Bog iż mu głowę zákrył bluſzcż álbo powoy wyroſły/ drudzy piſzą bánie BielKron 92, 85; Cameraria cucurbita, Korby álbo bánie ktore ná dáchách/ álbo ná sklepiech roſtą. Mącz 32d, 27b, 28a; SienLek 118v, 230, X; BudBib lon 4/6 [2 r.], 7, 9, 10; Calep 275a.
3. zool. Ryba morska ‘diodon’ z rodziny diomedidae; orbis, orchis, calvaria Cn (1): wnet do Kolumbuſá wielkość ludzi wyſpu przybiegłá/ maiąc w ręku chleb ich obycżáiem piecżony z źioł/ bánie ryby/ Káſztány wielkie BielKron 442v.
4. Otwór w ziemi wypełniony wodą mineralną, źrodło lecznicze (1): nieprzepomnięć tu powiedźieć o ówéy tłuſtośći/ któréy przy Drohobyczy/ ná okniſkách/ álbo ná bániách/ doſyć zbiéráią Oczko 17v.
5. Warzelnia soli lub kopalnia soli (2): Wyſznyewyecz od woza po 2 gr Krzemyenyecz ſſam przeſz ſzyę Them goſzczinczem może mynącz pana Poſnanſkiego ale nye iako daleko y nyezwiczayno praſſolom a theſz banye rozne gdzie ſſol byerzą przetho rozne goſzczincze A czoſzią thknye kvpczow czi rozno ydą MetrKor 57/117 [idem] 59/276.

Synonimy. 1. dzban, flasza, kapsa, konew, kruż, łagwica, naczynie, sak, tłomok; 2. korba, korbas; 4. oknisko.

ZZie