Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ŁUDZENIE

Następne hasło: ŁUDZIĆ SIĘ »

ŁUDZIĆ (39) vb impf

Fleksja

indicativus
inf	łudzić
praes
	sg	pl
1	łudzę
2	łudzisz	łudzicie
3	łudzi	łudzą

praet
	pl
3	m pers	łudzili

imperativus
	pl
3	niech łudzą

inf łudzić (3). ◊ praes 1 sg łudzę (3) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg łudzisz (4). ◊ 3 sg łudzi (20). ◊ 2 pl łudzicie (1). ◊ 3 pl łudzą (3). ◊ praet 3 pl m pers łudzili (1). ◊ imp 3 pl niech łudzą (1). ◊ part praes act łudząc (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Zwodzić, oszukiwać (29)
2. Wabiąc przyciągać, przyzywać (7)
3. Podstępnie, chytrze zdobywać, brać coś od kogoś, wyłudzać (3)

1. Zwodzić, oszukiwać; ductare, vanare Mącz, Cn; lactare Cn (29): Ductare amicum, Ludźić á więźić około ſiebie. Mącz 96a, 475b; W tym Amurat Turecki Carz ſto tyſiąc ludzi/ Przepráwił przez Heleſpont/ á Włoſka ſtraż łudzi/ Genuenſes z Weneti co tám portu ſtrzegli/ Przenáięći od Turkow rożno ſię rozbiegli. StryjKron 602.

łudzić kogo (3): Też cie wiedzie onże cżárt/ ábyś [...] nábywał tego nędznego bogáctwá ſwiáthá tego/ łudząc cie iáko proſtaká/ á vkázuiącći możnośći iego á roſkoſzy ie^go RejPos 82v; Rozmáićie wy ſwoie małżonki łudźićie/ A ſwą wrodną chytrośćią zá noſy wodźićie. ZbylPrzyg A3v. Cf »zdradnie kogo łudzió«.

łudzic kogo czym (1): RejJóz H4 cf »zdradnie kogo łudzić«.

łudzić kim [= kogo] (4): Y zwiedli k ſobie byli w tym niemáło ludzi/ Bowiem więc cżárt nadobnie ták ſwoiemi łudzi/ Powiedáiąc: iż my to foremniey vmiemy/ Iáko Bogá vbłagáć/ niżli Moiżeſz wiemy. RejWiz 182; Habeo frustra, Ludzę kem [!]. Mącz 150d; PaxLiz C2v. Cf »łudzić wzajem sobą«.

łudzić kim [=kogo], czym (1): Krol Angielſki Henrykus/ wydał kſiążki przećiw Papieżowi/ iáko łudzy ludźmi tym Koncilium/ iáko też záćiemnia Bożą chwałę BielKron 217v.

Zwroty: »łudzić wzajem sobą« (1): y ci co więc Obiecowáli komu pomoc [errata zmienia: pomagáć] ná páńſtwo Y ci ktorzy też o nie ſtáráli ſię v nich, Ludzili wzaiem ſobą CiekPotr 50.

»zdradnie kogo łudzić« (1): ſproſtny grzech v boga ſnadz y v wſzech ludzy Kiedy kto piękną poſtawą zdradnie kogo łudzy RejJóz H4.

Szereg: »zwodzić, łudzić« (1): máchlerze/ tylko ludźi zwodzą/ Dla pożytku ſwoiego/ nimi dźiwnie łudzą. PaxLiz C2v.

W przen (18):

łudzić kogo (12), co (2): O nędzna márna zyemio cżemuż nas ták łudziſz/ Ty mizerne nędzniki przecż ták márnie trudziſz. RejWiz 87; Nie leź pod ſieć w nádzyeię nábycia więtſzego/ Rádſzey vżyẃ w wolnośći coć Pan Bog dał ſwego. Niech cie waby nie łudzą/ niech nie mylą wſpary RejWiz 106, 83, 84v, 121v; Pátrzmy ſzcżęſcia ná ziemi/ gdy nas wodá łudzi. RejZwierz 31v; RejPos 217v; Ale coż máią cżynić towárzyſze chudzi/ Gdy więc tá krotofilá y ſtárſze ták łudzi. RejZwierc 252, 170; Ale ná iáwiſz płáczę ſwéy lekkośći? Czy mię pokuſá łudźi króm winnośći? KochPieś 7; CiekPotr 17. Cf łudzić kogo, co czym.

łudzić kogo, co czym (3): ten nędzny ſwiát thymi omyłkámi miał záwżdy ludzić [!] á vnośić wierne iego RejPos 316; [Węgry] To ieſt ziemiá obfita gdyby miáłá ludzi/ Ták też iedno mitręgą ſwoie cżáſy łudzi. RejZwierc 241 v; nieſzcżęśćie [...] y ptaki y ludźi/ Swoią chytrośćią wzaiem nieobácżnie łudźi. KmitaSpit B2v.

łudzić kim [= kogo] (3): RejWiz 95; O nieſzcżęſna fortuno toż ták łudziſz námi/ Ze w tyle ſpráwiedliwość/ dla ciebie zá námi. RejZwierz 41v; Ludźi mężnych zaſługi przed pánem pokątnie Tłumią domatorowie. [...] Iuż ſię Zmocnił wſzeteczny nałog, podbił pod moc ſwoię Práwá, że imi łudźi, nieináczey iedno Iáko kto ſtáry dźiećmi. CiekPotr 78.

W porównaniu (2): O nędzna obłudnośći/ o nádzyeio łżywa/ [...] Rownie by cżacżkiem dzyeći ták nas wſzytki łudziſz/ A w tym nędznym żywocie iedno dármo trudziſz. RejWiz 83; CiekPotr 78.

W charakterystycznych połączeniach: czasy łudzić, myśl [czyją]; chytrością łudzić, mitręgą, omyłkami; nieobacznie łudzić, prawie, wszetecznie; krotofilá łudzi(-ą), pokusa, waby, woda.

Fraza: »świat łudzi« (4): O wſzechmogący Pánie toć mi żal tych ludzi/ Co ie to ten marny ſwiát ták wſzetecżnie łudzi. RejWiz 84v, 95; RejZwierc 167, 170.

Zwrot: »łudzić zdradliwie« (1): nie vtrapi oná [Wenera] Nikogo, iedno tego kto ſię iey ſam poda: Tych prágnie, tych pilnuie, tych łudzi zdrádliwie, Tych odwodzi pochlebſtwem ſwym od rády zdrowey. CiekPotr 17.

2. Wabiąc przyciągać, przyzywać; lacere, perlicere Calep (7): Perlicio ‒ Prziwabiąm, łudzę. Calep 784a, 577a.

łudzić kogo na co (1): Myſliwczy gdy ſwe pány ná myſliſtwo łudzą/ Temi ie też trąbámi y z wiecżorá budzą. RejZwierc 120.

W przen (4):

łudzić kogo (2): Widząc ten ſwiát z dziwnemi klatkámi/ Iáko chytrze wieſza ie nád námi A iáko nas do nich dziwnie wabi/ Y iáko nas łudzi chude draby RejAp 199. Cf łudzic kogo do czego.

łudzić kogo do czego (1): Pátrzayże tego chłopá márnego ſproſnego/ Tego ſwiátá chytrego ná wſzem obłudnego. [...] Náſtáwiał nam krzewiny z roznemi przyſmáki/ Do ktorych dziwno łudzi nędzne nieboraki. RejWiz 103v.

łudzic k komu, ku czemu (2): GliczKsiąż Fv; A zyarnecżek roſkoſznych w koło onych krzakow/ [świat] Náſypał/ łudząc k ſobye/ rozlicżnych przyſmákow. RejWiz 103v.

Szereg: »wabić i łudzić« (1): nie przyſtoyny yeſt/ áby dzyecyę nye znáyąc roſkoſſy/ áni też tych przypraw y przyſmákow/ ktore ku roſkoſſy wabyą y łudzą/ przyſzło ku dobrey łáſce Bożey/ á záwołányu yákyemu myedzy ludźmi. GliczKsiąż Fv; RejAp 199.

3. Podstępnie, chytrze zdobywać, brać coś od kogoś, wyłudzać (3):

Zwrot: »pieniądze łudzić« [w tym: z kogo (1), czym (1)]: Pátrzćieſz iákie vtráty ná vbogie ludźi/ [doktór z aptekarzem] Co żywo ſwemi kuńſzty ich pieniądze łudźi. BielSat B3v [idem BielRozm 13]; Iákie ſtroie Sláchćianek/ iákie płochych ludzi/ Zyd/ Włoſzek/ chytry narod pieniądze z nich łudzi. BielRozm 5, 13

Synonimy: 1. oszukiwać, zwodzić; 2. wabić.

Formacje współrdzenne: łudzić się, obłudzić, odłudzić, przyłudzić, włudzić, włudzić się, wyłudzić, wyłudzić się, złudzić; nawyłudzać, odłudzać, odłudzać się, przyłudzać, włudzać, włudzać się, wyłudzać, załudzać.

Cf ŁUDZĄCY, ŁUDZENIE

KCh