[zaloguj się]
[pdf]

NAGI (186) ai

nagi (177), nag (9).

nag-, någ.

Fleksja
sg
mNnagi, någ fNnagå nNnagi(e)
Gnagi(e)go G Gnagiégo
Dnagi(e)mu D D
Anagiégo, nagi Anagą Anagié
Inagim, nagięm, nagiem Inagą Inagim
Lnagim L Lnagi(e)m
pl
N m pers nadzy
subst nagié
G nagich
D nagim
A m pers nagi(e)
subst nagi(e)
I m nagimi, nagi(e)mi
n nagi(e)mi
L nagich
inne formy
sg n G skostn - do naga

sg m N nagi (53), någ (7); ~ (attrib) nagi (6); ~(praed) nagi (35), någ (7); nagi: någ OpecŻyw (5:6), BielSpr (1:1). ◊ G nagi(e)go (3). ◊ D nagi(e)mu (2). ◊ A nagiégo (23), nagi (4); -égo (2), -(e)go (21). ◊ I nagim (19), nagięm (3), nagiem (1); -ęm : -em MurzNT (3:1). ◊ L nagim (1).◊ f N nagå (7). ◊ A nagą (12). ◊ I nagą (2). ◊ n N nagi(e) (2). ◊ G nagiégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ A nagié (10); -é (3) -(e) (7). ◊ I nagim (1). ◊ L nagi(e)m (1). ◊ pl N m pers nadzy (12). subst nagié (1). ◊ G nagich (5). ◊ D nagim (1). ◊ A m pers nagi(e) (2). subst nagi(e) (1). ◊ I m nagimi (3) HistRzym, CzechRozm, WujNT, nagi(e)mi BibRadz. (2) n nagi(e)mi (1). ◊ L nagich (1). ◊ G sg n skostn do naga BielSpr (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Nie mający na sobie ubrania, obnażony; nudus Mącz, Vulg, Cn (153): BierEz E2; Iezus z odzieniá odart wielmi nielutoſciwie/ ij ſtál nág przedewſſem ludem ſromotnie OpecŻyw 125, 115v, 125, 125v [5 r.], 126, 135, 138; Mymer1 35v; TarDuch C5v; BielŻyw 57; HistAl H5v; MurzOrt B2; Iáko wyſzedł nági z żywotá mátki ſwey/ ták ſie záſię wroći/ á nic nieweźmie ſobą [!] z prace ſwey. Leop Eccle 5/14; RejFig Dd8; [Giges] widzyał wſzytkę krolową nágą. BielKron 100v, 6, 100v; Mącz 150d, 252c; HistRzym 24, 24v, 41v [2 r.], 42, 42v, 69 [2 r.]; Co nam vcżyni vpalony Słońcem Arábs? álbo nági Etyops? BielSpr 60; PaprPan [Hh5]v; Raz zimie vyrzy práwie nágiego vbogiego/ wnet zá dozwolenim ſtárſzey/ ſuknią mu ſwoię z iąwſzy z śiebie poſłáłá. SkarŻyw 161, 21, 91, 97, 141 [2 r.]; MWilkHist K4; tedy był złupion ze wſzyſtkiego Rádziwił/ á ledwo nági wolno puſzczony. StryjKron 617, 587; CzechEp 187; Szedł Ian ś nági/ ſkorą iákąś Wielbłądową tylko przewieſzony ReszList 175; Duſze nágié iego [Orfeusza] ſtrón źáłoſnych ſłucháły. KochTarn 76; ArtKanc D12v; PaprUp G3v; Calep 706b; GrabowSet B2; Cierpiał [Jezus] ná duſzy/ ſmutek/ boiazń/ y teſkliwość: ná ćiele niezlicżone rány y zbićia zśiniáłe. ná máiętnośći z ſzat złupienie/ y nágie ná krzyżu záwieſzenie. LatHar 679, 259, 290; WujNT Mar 14/52.

W połączeniu z nazwą części ciała [w tym: pierś (2), ramiona, rzyć (2), szyja] (6): March1 A4v; OpecŻyw 133v; March3 V4v; Koryolanus pierśi ſwoie nágie/ ná ktorych blizn pełno było/ przed wſzytkimi vkazał BielKron 109, 134; GórnTroas 13.

W połączeniach szeregowych [przekład Vulg Matth 25/36‒44] (16): Pragnąłęm/ a wyście mię napojli/ byłęm goácięm a wyście mię ogarnęli/ Byłem nagiem/ a wyście mię przyodźiáli/ Niemogłęm á wyście mię nawiedźili/ Byłem w więzięniu a wyście do mnie przyſzli. MurzNT Matth 25/36, Matth 25/38, 43, 44; BibRadz Matth 25/36, 38, 43, 44; RejAp 164; RejPos 163; BudNT Matth 25/44; ReszHoz 117; WujNT Matth 25/36, 38, 43, 44.

Przysłowie: Temu ktory ma nágą rzyć/ nietzrebámu [!] ſie przed złodźieymi kryć. March1 A4v; March3 V4v.
Zwrot: »być nagi, nagim« = esse nudus PolAnt, Vulg; nudari Calag (13:13): MurzNT Matth 25/36, 43; Zátym ſię oczy obiemá otworzyły/ y poználi że byli nágiemi/ y ſpletli liśćie Figowe/ á pocżynili ſobie ſzorce. BibRadz Gen 3/7, 2/25, 3/10, 11, 2.Par 28/15, Matth 25/36, 43; Byli oboie nágich Adam y żoná/ á nie wſtydzili ſie zá to ſiebie. BielKron 1v, 1v [2 r.], 456; RejAp 164; HistRzym 43; RejPos 163; BiałKat 190v; CzechRozm 88v; Calag 158b; SkarŻyw 260, 262, 324; ReszHoz 117; Symon Piotr vſłyſzawſzy iż Pan ieſt; przepáſał ſię ſuknią (ábowiem był nági) y rzucił ſię ná morze. WujNT Ioann 21/7, Matth 25/36, 43.
Wyrażenia: »ciało nagie« = nudum PolAnt, Vulg [szyk 6:4] (10): OpecŻyw 107; A ieden coś za młódźienczyk ſzedł zanim/ obleczony wprześcieradło na golé (marg) nagié (‒) ciało [super nudo] MurzNT Mar 14/51; BibRadz Mar 14/51; [Olimpiada] rękomá ſie zákrywáłá/ áby ktorey cżęśći ćiáłá nágiego nie vkazáła BielKron 127, 100v; Prot Ev; GórnDworz P5; SkarŻyw 309; LatHar 708; WujNT Mar 14/51.

»lud nagi« (4): Iako Alexander nalazł lud nagi [homines et mulieres nudos ambulantes]. HistAl [I]3; [Alonsus] puśćił ſie dáley do tego mieyſcá gdźie zową Kurtaná/ gdźie thám nálazł lud nági ále pobożny/ ćichy ſpráwiedliwy/ wierny BielKron 443v, 268v, 446v.

»na poły, w poły nagi« = seminudus Mącz, Calep (4:1): Mącz 381d; SkarŻyw 98, 324; Calep 965b; Bych był Izáiaſzem: chodźiłbych boſo y ná poły nági/ wołáiąc ná was roſkoſzniki/ y roſkoſznice/ przeſtępniki i przeſtępnice zakonu Bożego SkarKazSej 705b.

»nag(i) (tak) jako się urodził« (2): OpecŻyw 125; Sábbę nágiego ták iáko ſię vrodził/ zá koniem wlekli: y po ćierzniu oſtrym y gęſtym włocżyli SkarŻyw 328.

Wyrażenia przyimkowe: »do naga« (2):
~ Zwrot: »złupić do naga« (2): [Samnici] powiązawſzy Rzymiány/ złupili ie do nágá ták zbroie iáko ſzáty y bronie y inne rzecży BielSpr 46v, 46. ~
W przen (14): Bo wiárá ma być nága/ cnotámi vbrána/ A miłoſcią niewinną/ wſzędy zbrámowána. RejZwierz 113v; Proſzę twey tedy łáſki nieſkońcżony/ [...] oświeć mą ślepotę/ Vbogacż nędzę/ ſkryi nágą proſtotę. GrabowSet O2v; Tyś lekarz/ ku tobie ocży nioſę śmiele. Nágim/ więc mroz ćierpię GrabowSet O4, F4v, N3v.

nagi od czego (1): Dáymi [...] przed oblicżnoſcią twą/ mnie nagiégo od tznot nigdy niewidzietz OpecŻyw 126.

W przeciwstawieniu: »przyobleczony ... nagi« (2): BibRadz 2.Cor 5/3; Boć też w tym wzdychamy/ żądáiąc być przyobleczeni mieſzkánim náſzym ktore ieſt z niebá: ieſliż iedno przyobleczonemi/ á nie nágimi będźiemy náleźieni [si tamen vestiti, non nudi inveniamur]. WujNT 2.Cor 5/3.

Szeregi: »nagi i odkryty« (1): ſpráwiedliwy ſędzia/ á ſtráſzliwa ſtolicá iego przed námi/ Duſzo moiá: pozwáni do práwá/ ſtániem nadzy y odkryci SkarŻyw 120.

»nagi a pełen zelżywości« (1): Dam ćię [o Jerozolimie] w ręce ich/ á ſkáżą zły dom twoy/ y zburzą mieſce pſoty twoiey: y zewloką cię z ſzat twoich/ á pobiorą klieynoty ozdoby twoiey: y zoſtáwią ćię nágą á pełną zelżywośći [nudam plenamque ignominia]. Leop Ez 16/39.

»spustoszony (a. pusty) i nagi« = desolatus et nudus PolAnt, Vulg (4): RejAp 145v; A dzieśięć rogow ktore widziałeś ná zwierzu/ ći nienawidzieć będą wſzetecżnice/ y puſtą (ią) vcżynią/ y nágą/ y mięſa iey poiedzą/ á ſamę ſpalą w ogniu. BudNT Apoc 17/16; CzechEp 375; WujNT Apoc 17/16.

Przen: Odkryty (3):
Wyrażenie: »nagi miecz« [szyk 2:1] (3): Pomniąc ná tę co czyni wſzytko wedle wági/ Oczy ſobie záſłánia/ ma w ręce miecz nági. Prot D3; Tedy oni vyźrzawſzy mężá ſtoiącego z nágim miecżem nád piękną dziewką/ wyſkocżywſzy y krzykną nań. HistRzym 20, 94.
α. W funkcji rzeczownika (20): Bo zaſtáwę brałeś v bráciey twoiey prożno/ á odzienie nagich zwłocżyłeś [et vestes nudorum spoliare]. BudBib Iob 22/6; GrabowSet X2.
Przysłowia: Im więcey mros zimnem ſćiska/ tym więcey nági od zimna piska. March3 X.

Owa ſtára przypowieść/ iż nic v nágiego/ Zbroyny nigdy nie weźmie RejFig Dd4v.

W przeciwstawieniach: »nagi ... nakryty, odzieńszy« (2): W tobie śierotá żywie/ nákarmion łáknący/ Nági ćiepło nákryty/ wźięt pielgrzymuiący. GrabowSet L2; Ieſliby nági zdźierał ſzáty z odźienſzego: ieſliby głodny wydźierał chleb niegłodnemu KlonWor **3v.

W połączeniach szeregowych (6): KrowObr 62v, 117; ábyś niedoſtátecżnego/ błędnego/ głodnego/ á nágiego nie opuśćił bez wſpomożenia iego RejPos 193v; RejZwierc 140v; tedyć záprawdę łácżnym/ prágnącym/ nágim/ źiębnącym/ słuſzna rzecż ieſt dáć rátunek [omnino esurientibus, sitientibus, nudis, algentibus opitulari aequissimum fuerit]/ żeby z niedoſtátku rzecży potrzebnych niepomárli. ModrzBaz [38]v; LatHar +++.

Zwrot: »nagiego przyodzi(ew)ać (a. przykryć)« =nudum tegere Vulg; nudum operire vestimento PolAnt [szyk zmienny] (10): KrowObr 62v [2 r.], 117; Chlebá twego z łácżnemi á vbogiemi pożyway/ á ſſátámi twemi nágie przyodzieway. Leop Tob 4/17; BibRadz Ez 18/7, 16; RejZwierc 140v; BudBib Ez 18/7, 16; LatHar +++.
Szeregi: »głodny, nagi« = esuriens, nudus PolAnt (3): Daway hoynie chlebá twego głodnemu/ á ſzat twoich nágiemu BudBib Tob 4/17, Ez 18/7, 16. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»[nie] łaknący (a. łacznący) ani (abo, a) nagi« [szyk 2:1] = esuriens, nudus PolAnt (3): BibRadz Ez 18/7, 16; Pánie Boże mnoż tę ſzczodrobliwość tych dobrych Práłatow/ [...] ktorzy iáko Smokowie leżą ná ſkárbiech ſwych/ nic z nich nieużyczáiąc nágiemu/ áni łácznącemu. OrzRozm Iv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

2. Bez upiększeń, bez osłonek, prosty, zwyczajny (5): Dáymi przez nagié grzéchow mych wyſpowiedanijé/ ſtarégo cżlowieka ze wſſytkiémi vcżynki ſwymi zewletz OpecŻyw 126; KrowObr 107v; Monogrammus, Chudy/ ſuchy człowiek/ też málowánie a króm nágie położenia fárb. Mącz 230c; Prawdá ták ieſt v dobrych ludźi choć nága zálécóna/ iż choć bez forbótów v nich nietrudno mieyſce ſobie ziedna. Strum A4.

W przeciwstawieniu: »nagi ... przybrany« (1): Abyśćie ſie tylko ſámego Páná Iezu Kryſtá nágiego rozmiłowáli/ á tego wmáſſkárách przybránego s Kościołow wáſzych wyrzućili KrowObr 107v.

Szereg: »szczyry i nagi« (1): abo iż Kryſthus ieſt ſzcżyry y nági cżłowiek/ ábo że then ich ieden Troiáki Bog Eſsentia wcſelił ſię. GrzegRóżn B3.
3. Nieowłosiony (3): GórnRozm N2; Ale temu źwirzęciu co cżłowiekiem zową/ Iedno dał nágye ciáło/ ná nim włoſy z głową. RejWiz 120; NIekthorym ludźiom pierzchnie ſkorá ná płći: á wſzákże gdy ſye ná twarzy/ álbo gdźie kolwiek po nágich członkoch dźieie/ tedy ſámo opierzchnie: ále gdy w głowie álbo w brodźie/ tedy wypierzchnąć niemoże SienLek 48v.
4. Nie mający zbroi (5): Patens vulneri equus, Nági nie máyący zbroye/ kiriſu. Mącz 283c; BielSpr 15v; krolik ieden wyſpu przyległy/ zebrał ſie ná Krześcijány w ſzesći tyſiąc ludźi nágich z łuki y s kiymi zákowánymi kośćiámi BielKron 443v.

W przeciwstawieniu: »nagi ... zbrojny« (2): BielKron 307; Czym inym zbroynégo Goliatá Dawid nági poráźił/ iedno nie tym Cynkiem/ z pięćiorgá kámieni náſtroionym? OrzQuin N2.

5. Nędzny, ubogi; nudus PolAnt, Vulg (20): Y áż do tey godźiny łákniemy y prágniemy/ y nádzy ieſteſmy/ y policżkowáni bywamy/ y tułamy ſię. BibRadz 1.Cor 4/11; [wdowa] niechcze ſie vlitowáć nád tym nágim niebożątkiem/ ktory zdycháiąc głodem/ pieniądzá v niey krwáwemi łzámi prośi GórnDworz O4; ieſliby brát ábo śioſtrá byli nádzy [nudi sint]/ y nie doſtawáłoby im powſzedniey żywnośći WujNT Iac 2/15, 1.Cor 4/11; CzahTr A2v, G3.

W przeciwstawieniu: »bogaty ... nagi« (2): OpecŻyw 141; Fortuná [...] raz matká/ drugi raz mácochá/ raz bogáta/ drugi raz nága/ raz iezdna/ drugi raz pieſza KlonFlis B.

W połączeniu szeregowym (1): wierzył w Páná Iezu Kryſtá/ Krolá y kápłaná nawyſſſzego/ choćia go widział ná Krzyżu nágiego/ wzgárdzonego y vkrzyżowánego KrowObr 57.

Wyrażenie: »nagi żebrak« (1): [duchowieństwo mówiło do św. Epifanijusza] Przyſzedłeś tu nági żebrak poſtronnj cżlek á iuż dobrá kośćielne rozpiaſzaſz? SkarŻyw 454.
W przen (10): Wynidzmy z oycżyzny/ opuśćmy rodzice y świeckie nádzieie y zábáwy: nágo zá nágim Chryſtuſem podzmy/ á ſzukaymy tobie wolnego ná puſzcży mieyſca. SkarŻyw 470.

W przeciwstawieniach: »bogaty ... nagi« (4): pocżnę cie wymietowáć z vſth moich/ ábowiem ſie chłubiſz: żem bogátj á ieſtem zbogácon/ á ni od kogo nic nie potrzebuię/ á niewieſz żeś thy ieſt nędznik á znędzony/ á vbogi/ y ſlepy/ y nági. RejAp 42, 43v [2 r.]; WujNT Apoc 3/17.

W połączeniach szeregowych (6): A thu ſie rozmyſl nędzny záwieſzácżu ná wątpliwoſciách ſwoich/ iáko cie tu Pan [...] zowie ſlepym/ nágim/ odártym/ á nędznikiem we wſzytkich ſpráwach twoich. RejAp 43v, 42, 43v [3 r.]; WujNT Apoc 3/17.

Szeregi: »nagi a nędzny« (1): Potym zeymie odźienie ſwe/ to ieſt cnoty ktore przyiął ná krzćie á ták nági á nędzny leźy w prożnośćiách ſwieckich. HistRzym 47.

»nagi, potrzebny« (1): Idę/ do dawce żywotá/ ſchorzáły/ [...] Nági/ potrzebny/ do Páná wſzech włości. GrabowSet O2v.

»ubogi a nagi« (1): gdyż my będziemy vbodzy á nádzy w dźień ſądny HistRzym 51v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Synonimy: 1. goły, nieodziany, obnażony; 2. prosty, zwykły; 3. bezwłosy, goły; 4. goły; 5. biedny, nędzny.

LW