[zaloguj się]
[pdf]

MUR (986) sb m

mur (985), mor (1); mur : mor RejKup (1 : 1).

mor z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja
sg pl du
N mur mury
G muru murów, muruw
D murowi, muru muróm, murum
A mur mury
I murem, mury, murami muroma
L murze murzéch, muråch, muroch, murzych
V murze mury

sg N mur (71). ◊ G muru (116). ◊ D murowi (3) HistAl, BibRadz, Mącz, (ku) muru BielKron (2). ◊ A mur (104). ◊ I murem (103); -em (17), -(e)m (86). ◊ L murze (55). ◊ V murze (1). ◊ pl N mury (105). ◊ G murów (110), muruw (3); -ów : -uw BielSpr (6 : 3; 9, 38, 38); ~ -ów (20), -ow (2), ~(o)w (88); -ow KochFrag; -ów : -ow Mącz (9 : 1). ◊ D muróm (7), murum (1) HistAl; ~ -óm (1), -(o)m (6). ◊ A mury (204). ◊ I mury (49), murami (6); -ami StryjKron, CiekPotr, SkarKazSej; -y : -ami BudBib (3 : 1), SkarŻyw (1 : 2). ◊ L murzéch (36), muråch (7), muroch (1) RejAp, [murzych]; -åch StryjWjaz, SkarŻyw, GórnRozm (2), LatHar, SkarKazSej; -åch : -ech. Leop (1 : 4); ~ -ech (2), -(e)ch (34); ~ -åch (6), -ach (1); -åch : -ach GórnRozm (1 : 1). ◊ V mury (2). ◊ [du I (cum nm) muroma (Linde).]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Konstrukcja ścienna wykonana z kamienia lub cegły, ułożona w zaprawie murarskiej lub na sucho; murus Mymer1, Mącz, Calep, Vulg, PolAnt, Cn; paries PolAnt (142): Mymer1 12v; Tho ziele roſcie na murze y około ſtudzien. FalZioł I 135c; Krzemień wodny [...] then ma być lecie wzięth/ á nie ma być kładzion w mur: aż po dwu lat. FalZioł IV 50a, I 39b, 48d, IV 28c; Y rozdrápáć dali mury koſćiołá mego y mieſcá ty wniwecz obroćili w ktorychem ia ſobie oſobliwie roſkoſſowáł ták iż zároſly ſćieſzki do nich RejPs 133; A rękámi ſwoyemi cegły do murow robili. LubPs S4v; RejWiz 28v; Ktho wam dał moc ábyśćie dom ten budowáli á te mury [muros] ábyśćie popráwiáli?Leop 1.Esdr 5/9, Iob 30/14, Ez 43/8; TEn Cżyżow znáć po murzech/ znáć y po kwádracie/ Iż ktoś zacny budował RejZwierz 80v, 14v, 80v; y ktorego [ganku] tramy Cedrowe leżáły ná murze domu onego [apprehendebat domum eam lignis cedrinis]. BibRadz 3.Reg 6/10; bo ſię rozwalą gory/ zamki vpádną/ y káżdy mur [omnis murus] obáli ſię ná źiemię. BibRadz Ez 38/20, 3.Reg 6/6, Tob 2/10; wnidzie [kapłan] á opátrzy ieſli ieſt zarázá trądowa ná domu/ [...]. Ieſli roście/ każe (ieſli mur) wybráć kámienie/ ná ktorych tá plagá będzye/ á wynieſie zá miáſto BielKron 37; Kollegiaći łamiąc mur w Kollegium ſkarb náleźli w konwi miedzyáney BielKron 419, 399 [2 r.]; Frontati lapides, Cioſáne kámienie które ná obie ſtronie muru przechodzą á dla dzierzenia muru bywáyą wſtáwiáne. Mącz 137c; Peniculum [...] Naczinie którym mury pobieláyą Mącz 289d, 116d, 128d, 132b, 172a, 200d (13); GórnDworz T7 [3 r.], Z5; RejZwierc 166; rozmáitymi ią [naukę P. Chrystusa] znáki/ figurámi/ y obrázámi przed ocży ludźi proſtych przekłádano: áby nietylko ſłucháiąc/ ále y ná mury Kośćielne pátrzáiąc/ rzecży zbáwienne prziymowáli. WujJud 49v; gdy Alkimus roſkazał mury wewnętrznego przyſionku [murum aulae] rozwálić v domu świętego BudBib 1.Mach 9/54, 3.Reg 6/6; Strum Q4; Trąb/ bębnow/ y ludzi krzyk/ konie rżą/ drżą mury StryjWjaz C3v; SkarŻyw 193 [4 r.], 194, 581; Nie wſzytkoć mury wiodą máterią przednią. Z boków cegłę rumieńſzą/ y kámień ćioſány/ W pośrzodek ſztuki kłádą/ y grus brákowány. KochFr 35, 59; Calep 681b; Niech ſzpálery koſztowne dáią wſkok ná śćiány/ Niechay złotym obićiem będźie mur odźiany. SapEpit B3.

W połączeniach szeregowych (5): Lutamentum, Mur Sciáná/ tło álbo co z gliny vcziniono Mącz 200d, 154a; iż im żadne mury y ściány y przeſzkody nie záwádzą/ y nie ich więźnić nie będźie mogło. SkarKaz 204b, 204a, b.

W przeciwstawieniu: »mur ... dębina« (1): [zamek] nie murem ále dębiną w koło ogrodzony BielKron 410v.

W porównaniach (14): Rozdzielał wody byſtre ćiekące że ſtać muſiáły iáko mur zákrywáiąc ie wdzień gorący chłodzącemi obłoki RejPs 114v; ktorych członkow powinnością a urzędy była prawie spojona RP nasza nie inaczej jako mur wapnem. DiarDop 109; Bo tak jako poki z muru się wapno nie wykruszy, mur mocno a pewnie stoi, tak też poki w RP taka sprawiedliwość, taki porządek jest, że każdy człowiek w swej powinności trwa, poty żadną miarą upaść nie może. DiarDop 109; LubPs gg2v; Szli tedy ſynowie Iſráelſcy przez śrzodek ſuchego morza/ bo byłá wodá iákoby mur [erat enim aqua quasi murus]/ ná práwicy y ná lewicey ich. Leop Ex 14/22; BibRadz Ex 14/22, Is 30/13; BielKron 31. Cf Przysłowie, »dzierżeć się jako muru«, »stać jako mur«.

W charakterystycznych połączeniach: mur(y) łamać, obalać (obalić, obali się) (4), przebić, rozmiotać, rozwalić; mur pobielać, poprawiać, stawiać; około muru robić; muru obalenie; mur z kwadratów zmurowany.

Przysłowie: Lecż rádzęć dzierz ſie cnoty by piyány muru RejZwierc 29v.
Zwroty: »dzierżeć się, trzymać się [czego] jako (a. by) muru« = szukać, znajdować w czym oparcie [szyk zmienny] (2 : 1): A nálazſzy dobrego/ cnotliwego cżłowieká/ iuż ſie go dzierz iáko muru RejZwierc 20, 29v; ReszPrz 92.

»stać jako mur« = być prawym, mężnym; także nieugiętym, niezwyciężonym (2): iż będzieſz záwżdy ſtał iáko mur w kthorym ieſzcże żadney ryſy nie máſz przed oblicżnoſcią Páná ſwego. RejZwierc 173; BielSpr 5v.

»murem [co] wywieść, zbudować, stawiać; z murow [co] zbudować; z murow wywiedziony i zbudowany« = wymurować [szyk zmienny] (2 : 2 : 1; 1; 1; 1): tego nikt powiedzieć nie vmie/ kiedy Bázylea w mili od tego mieyſcá z murow wywiedzioná y zbudowaná BielKron 283v; Burſę Ieruzálem zbudował murem BielKron 393v; Też z gruntu Báſztę podle brony s. Floriáná murem wywiedli BielKron 399v, 283v, 285v, 391; StryjKron 447; Fortunę boginią iákąś dobrą mieć chćieli/ [...] Iey gwoli murem ważne kośćioły ſtáwiáli. WitosłLut A6.

Wyrażenia: »mur ceglany, cegielny« = lateritius murus Mącz [szyk 2 : 1] (2 : 1): Mącz 185b; zamek Włodimirſki/ ktory był przedtym drzewiány/ murem ceglánym chędogo zbudował/ y wieżámi obwárował StryjKron 447; Inſza bráćie robić koło ceglánego muru/ inſza iák żywe oſoby wywodźić z mármuru. KlonŻal D3.

»groby w murze zawieszone, w mur wprawione« = nagrobki przyścienne (1 : 1): Ale moim zdániem ći potentaći/ ſą w tey mierze proſto iáko owe groby w murze záwieſzone GórnDworz Ee5; groby/ ſą ták dobrze w mur ná fundámencie wpráwione/ [...] że wypáść/ á gruchnąć nie mogą GórnDworz Ee5v.

»mury pogańskie« = mury pochodzące z czasów starożytnych (1): Ná drugiey ſtronie brzegu Kolná náleźiono mury známienitą ſpráwą z kwádratow zmurowáne pogáńſkie/ z wypiſy Rzymiánow BielKron 285v.

»mury zmurowane« (1): BielKron 285v cf »mury pogańskie«.

»mur zrysowany (a. porysowany)« = mur popękany (3): iáko [św. Franciszek] ſwymi Włoſy/ mury zryſowáne ſpaiał KrowObr 145; BibRadz Is 30/13; SkarKazSej 705b marg.

»żelażny mur« = mur mocny, trwały (1): iedno żebyśćie ſię tego to kośćiołá iáko żeláznego muru trzymáli. ReszPrz 92.

Szeregi: »mur a kamienie« (1): Granus [...] támże miáſto zbudował z murow á z kámieniá/ y przezwał Aquiſgranum BielKron 285v.

»skały, (albo) mury« [szyk 1 : 1] (2): Roſtą też ty to ięzyki na ſkałach/ na murzech FalZioł I 135d, I 130c.

»(murowana) ściana a (i, abo) mur« [szyk 4 : 1] (5): żeby ſię śćiáná ábo mur niechylił áni ná thę áni ná onę ſtronę BibRadz I 463d marg; Mącz 238c; [ciało Chrystusa] przez śćiány y mury przeniknęło/ á iáko duch żadnego zátrzymánia y przeſzkody mieć nie mogło SkarKaz 204a, 454b; KlonWor 2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

W przen (10): A wy mury każćie to śpiewáć ſwoiey głowie/ Niechay będą nápotym wiedźieć potomkowie. SapEpit A4v.
Fraza: »mury rysują się; zrysowanie murow [czego]« (1; 1): vyrzyćie wielkie zryſowánie murow kroleſtwá/ y oyczyzny wáſzey SkarKazSej 682a; vſtáwicżnie ſię mury Rzeczypoſpoli: wáſzey ryſuią/ á wy mowićie: nic/ nic SkarKazSej 705b.
Wyrażenia: »głuche mury« (1): Ná ktorą [sprawiedliwość] głuche mury z dumieniem pátrzáły/ Kiedy hárde zá miecżem głowy táńcowáły. SapEpit A4v.

»twarde mury« (2): Twárdemi mury tho więc záwżdy zwano/ Gdzye práwá ludzyom ſtátecżnie dzierżano. RejZwierc 226; Myſl ſtátecżną z mądrą głową/ Twárdym murem záwżdy zową RejZwierc 231.

»z wody mury, wodne« = ściany wodne utworzone przez rozstąpienie się wód dla przejścia Mojżesza wraz z ludem przez Morze Czerwone [szyk 2 : 1] (2 : 1): Morze wyſchło: á oni gośćińcem gotowym Miedzy dwá wodné mury ſłony bród przebyli KochPs 160; puśćił Pan Bog wiátry bárzo wielkie ná morze/ y vcżynił drogę wpuł morzá/ á po bokách poſtáwił mury zwody wyſokie/ y kazał iść ludowi miedzy one wodne śćiany SkarŻyw 481, A3.

W funkcji przysłówka: »murem« = mocno, niezłomnie (1): ze trudno oczłowieka ktoryby chciał się murem opponere takiey mawałnosci ActReg 117.

Przen: Budynki, domy murowane (35): Wnet ſrogie nawáłnośći s ſobą vdzyáłáią/ Ze ſie zyemiá trząść muśi/ y mury pádáią RejWiz 149v; Leop 2.Par 26/6, 4.Esdr 11/42, Ier 50/15; BibRadz Hab 2/11; pſowałeś mieſzkánia ludzi dobrych/ obalałeś mury [muros] tych ktorzyć nic nie ſzkodziły. BudBib 4.Esdr 11/42; Sokrátes [...] gdy go pytano zkądby był: niepowiedźiał ſię z Athen/ ále z świátá: rozumieiąc to być rzecż nieprzyſtoyną/ áby táki mędrzec cnotámi ſię oſobnemi báwiący/ miał ſię przywięzáć do murow á obycżáiow iednego miáſtá [maenibus et moribus civitatis unius addici]. ModrzBaz 143; RybWit A3.
Wyrażenia: peryfr. »Krakusowe mury« = Kraków (1): Y znácżnego Rycerſtwá niepoślednie koło Stáwi ſię: [...] Nád to y ſtąd doyść zacnych Pánow ſię gotuie/ Gdźie dawne Krákuſowe mury [Wisła] podlizuie WitosłLut A2.

»okazały w murze« = okazale zbudowany, będący wspaniałym na oko budynkiem (1): Y záſię Szaroſz zamek bárzo też ognieły. Acż ieſt ná bárzo wielki y wyſoki gorze/ Z dálekiego poyźrzenia okazáły w murze. Ale w mocy máło co mocnieyſzy nád iáie CzahTr Hv.

peryfr. »mury poznańskie« = Poznań (1): iż y w tym X.K. nie wedle Bogá poſtępuie: gdy ták cudzoźiemſtwem y powłacżánim ſię po świećie drugim/ pánuiąc ſám w murzech Poznáńſkich/ nie dźiedźicżnych z rodu/ ná Tumie/ śmiele bez boiáźni Bożey vrąga. CzechEp 58.

»świetne jako płomień mury« (1): A gdyć zá ſzkutę w zad vćieką gory Oglądaſz świetne iáko płomień mury/ Miaſto iák z rąbká wywinął oſobne Ná wſzem ozdobne. KlonFlis G2.

Szereg: »doma a w murzech« (1): Bo y domá/ á w murzech w ktorych mieſzkamy [domi quidem ac intra moenia, quae inhabitamus]/ wielkie doły bywáią kopáne zdrowiu y máiętnośćiam náſzem ModrzBaz 101v.
α) Ruiny, zwalisko; rumowisko; parietinae, proruptus murus Mącz (22): Roſcie poſpolicie na murzech albo na ſtharych domiech/ iako ſą puſtki FalZioł I 140b; chocia zamek zepſowan ieſt telko mury ſtoią [Castrum vero demolitum, solas ruinas et fundamenta arcis demonstrat] MiechGlab 42; Ale tam [w Augspurgu] yuz dzis yedno mury ſą/ przed tym sławne á známienite miáſto było. Mącz 20d.
Wyrażenia: »kamienie murow« (1): y niezoſtáwili iedno kámienie murow w Kir Háreſeth [reliquit lapides eius in pariete Chareseth]/ A dobywáiąc go ći co byli z procámi/ zborzyli ie. BibRadz 4.Reg 3/25.

»połamany, rozwalony, zgruchotany mur« = proruptus murus Mącz [szyk 2 : 1](1 : 1 : 1): erudetare solum seu aream, Siedlisko wyrumowáć/ wywieść y wychędożić precz z rozwálonego muru. Mącz 360a, 361b; A ſztuki ſtoią/ murow połamánych. Miáſtá/ zwálone ná kupy kámienne GrabowSet T4v.

»upadki murow« (1): Moguncia ſtára/ trochę opodal od rzeki Renu byłá/ ſą ieſzcże y dziś ſtáre vpadki murow ná polu Moguntſkim. BielKron 284v.

»upadłe, leżące, opadłe mury; leżą powalone mury« = parietinae Mącz [szyk 4 : 3] (4 : 1 : 1; 1): gdźie głowá wſzytkiey Ruśi niegdy byłá/ ſą ieſzcże y dźiś tego znáki/to ieſt rumy vpádłych murow BielKron 437, 283v; Mącz 278b; Ieſzcżeć mury ná źiemi leżą powálone/ [...] Znáki miecżá Graeckiego/ y okrutney ręki. KochOdpr B4; SkarŻyw 193; gdzie y dźiś w támtych polách [gdzie Tatarowie osiedli] Miaſt/ Zamkow/ y wież dawnych murowánych/ ktore Włoſzy Genuenses z Połowcámi w towárzyſtwie budowáli/ ſtáre opádłe mury/ [...] ſwiádkámi ſą. StryjKron 260; BielSjem 17.

»stare, starożytne mury (a. stary mur)« [szyk 6 : 4] (9 : 1): RejWiz 13; To mieyſce [...] było oſiádło/ tho vkázuią iáſne znáki/ ſą ieſzcże mury ſtáre vpádłe y dziś nád Renem y około Renu/ z kámieni kwádratowych według onego świátá dziáłáne BielKron 283v, 273; Rum/ to yeſt/ ſtára materia ták kámienna yáko cegielna z rozwálonego budowánia/ ſtáry mur. Mącz 359d; iákom ſię ia ſam nápatrzył w Greciey álbo we Włoſzech onych od lat pułtrzećiu tyſięcu mchem obroſłych ſtárożytnych murow StryjKron 355, 56, 260; KlonŻal Dv marg; Zda ſie nam miłe Pánny/ miłe Pánié Wdowy/ Abyſmy Rytter Zamek pośiádły gotowy. Mury ſtáre/ vpádłe/ dobrze opráwimy: A w Piwnicżny Miáſtecżku targi vſtáwimy BielSjem 17; SarnStat 1029.

2. Wszelkie ogrodzenie, przegroda; murus Mącz, Cn; paries PolAnt; maceria Calep (844): Alexander powiada że Virgilius ogrod nie ruſzaiącim wiatrem miaſto muru obegnał á moſt z wiatru vdziałał BielŻyw 123; BibRadz Num 22/25; BielKron 394; RejPos 60; krzywo y nieſluſznie gránice prowádzą: [...] Płotem nieſpráwiedliwym w cudze ſię wgradzáią: Biorąc ſwym murom grunty/ ſąśiády zdradzáią KlonWor 4.

mur około czego (1): A iż iuż niechcze żadney opieki áni żadney piecżey mieć o tobie/ gdy powieda iż roſplotę płoty á rozwálę mury około niey [winnicy]. RejPos 61.

W połączeniu szeregowym (1): Celidonia [...] przy ſkáłach/ przy murzech y przy płoćiech rádo rośćie. SienLek 64.

W porównaniu (1): á dla wody they [struś] ie [swe jajka] ogrodzi piaſkiem w koło iáko murem. BielKron 271.

Zwroty: »[co] ochędożyć murem« (1): Ten [biskup wrocławski] też kośćioł Wrocłáwſki ochędożył murem BielKron 378v.

»ogrodzić (a. ogrodzony), obtoczyć (a. obtoczony), obwiedziony murem« = vallare oppida muris; intramuranus Cn [szyk zmienny] (6 : 2 : 1): Przy páłacu był ſad piękny/ murem obtocżony KochZuz A2; Anioł páńſki ſtáłnął [!] ná drodze miedzy dwiemá winnicomá/ ktore były ogrodzone murem [maceria erat] po obu ſtron. BibRadz Num 22/24; Septus muro, Obwiedziony murem/ obmurowány. Mącz 383d, 54c; RejPos 59v, 60v, 123; WujJudConf 19; mieyſce ono grobu Bożego zámiotáli [...] y murem zdobiąc ie wedle ſwey myśli/ obtocżyli SkarŻyw 396.

»mury puścić« = wznieść mury (1): Greckie Kſiążęthá kiedy Turcy pocżęli Europę poſiádáć/ oni od morzá do morzá/ od brzegu do brzegu ná tych ćiáſnych mieyſcách mury puśćiły/ y przegrodzili ſie od drugiey Grecyiey. BielKron 272.

Wyrażenia: »mocny mur« (2): A ogrodźi y okopa tę winnicę ſwoię wedle obietnic ſwych ták mocnym murem/ iż żadny dźiki źwierz [...] o nię ſie nigdy nie będźie śmiał pokuśić WujJudConf 19; SkarŻyw 371.

»mur wysoki« (2): wktorym [ogrodzie] było doſytz drzewya rozmaytego a cudnego/ y około iego był mur wyſoky HistJóz B3v; RejPos 63v.

Szeregi: »płot albo (i) mur« [szyk 3 : 2] (5): Circus. Kres/ Okrąg/ też/ mieyſce płotem álbo murem obtoczone/ yáko w Rzymie było mieyſce do ſzirmowánia. Mącz 54c, 202c, 222a; SienLek 64; RejPos 61.

»ściana albo (i) mur« [szyk 3 : 3] (6): BielSat N3v [2 r.]; Iż przy pierwſzym miáſtá y kośćiołá zborzeniu/ [...] mury tylko y ściány rozwálono/ fundámentow nieruſzywſzy CzechRozm 166; BielSjem 40 [2 r.]; Maceria ‒ Scziana albo munzkamienia [!] wiwiedzoni, przegroda. Calep 625a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (3): [I póki tego urzędu prymasowskiego w Polsce nie naprawiemy, póty też nigdy tego muru, to jest władzy senatorskiej między sobą a między królem swym nie postanowimy. Diar 1566/63.]
Zwroty. »murem [co] ogrodzić« (1): SkarŻyw 371 cf Szereg.

»między mury domowemi wojnę toczyć [z kim]« = toczyć wojnę w granicach swego państwa, na własnym terenie (1): iż więtſza záwſze śiłá bywa tego/ który ná nieprzyiaćielá woynę podnośi/ niż tego/ który ſie broni: y który między mury domowémi woynę z nieprzyiaćielem toczy OrzJan 135.

Wyrażenie: »ogniste mury« = w dawnej kosmologii jedenasta sfera niebieska, tzw. caelum empyreum, obejmująca cały wszechświat (1): Który piękne niebo ſpráwił/ Y źiemię z morzem poſtáwił: Y cokolwiek ogniſtemi Swiát obłápił mury ſwemi. KochPs 212.
Szereg: »płot albo mur« (1): Przetoſz wſtąpił w zakon S. Dominiká/ [...] chcąc mocnym płotem/ ábo racżey murem ogrod duſze ſwey/ w ktorym cnoty święte ſzcżepił/ ogrodzić. SkarŻyw 371.
a. Mury warowne, obronne, otaczające miejsca zamieszkałe, miasta i zamki; moenia Murm, BartBydg, Cn; murus Mącz, Vulg, PolAnt; munitio Mącz (812): Modlitwa za miaſta. [...] miaſto naſze ty ogarni/ Panie/ y Angeii [!] twogi niechaj ſtrzegą murow iego TarDuch E 2, A4v; BielŻyw 70; Potim mu ſie poddało miaſto Pera gdy tham mury ſtłukł MiechGlab 67; Bo za iego pomocą nie ſproſtał by mi żadny huff [...] żadny mur by mi niewydzierżał przeſtąpienia niego RejPs 25v; podlye zamkv przeſz mur przelyezli y ſly na przedmyeſczie LibMal 1546/112v, 1548/141, 141v [2 r.]; Wydze hayn ſchoragwią moią Hetmani na morze [!] ſtoią. RejKup Cv, Cv; nátychmiaſt pocżęli wſtępowáć na mury [muros ascendere ceperunt]/ niektorzy po drábinach niekthorzy też rękomá ſie chwytáiąc. HistAl C; kazał cżterzem tyſiącom ſtrzelcom aby okrążili ono miaſto/ a iżby one ſtoiące na murzech [stantes supra muros; ktorzy sthoyą namvrze HistAl 1510 133] vſtrzelali ſtrzałami. HistAl D3; miaſto [...] gorzało a lud przez mur na ſzyie vpadał [per murum precipitans] HistAl D3v, C, D3, D7v, D8; LubPs O; RejWiz 97v; ći ludźie/ doſyć ſie nam dobrze záchowáli/ [...] mieliſmy ie miáſto muru [pro muro erant nobis] ták wednie iáko wnocy Leop 1.Reg 25/16; Sálomon [...] miáſteczká kthore kniemu przyſluſzáły/ á beły bez muru [erant absque muro]/ obmurował Leop 3.Reg 9/19; A oto Pan ſtoiący ná murze potynkowánym Leop Am 7/7, *B4v, 1.Reg 31 arg, 2.Reg 11/21, 4.Reg 3/27, 2.Par 26/9 (30); ciągnął ku bronam/ vźrzał á niewiáſty/ Iedny ſtoią ná murzech/ á drugie przed miáſty. RejZwierz 37v, 24v, 26v, 46v [2 r.]; y obálił ſie mur [muri ilico corruerunt] ná mieyſcu ſwym/ ták iż lud wſzedł do miáſtá BibRadz Ios 6/20; áż do miáſteczká około ktorego muru nie było [usque ad villam absque muro] BibRadz 1.Reg 6/18; A thak krol wſzedſzy ná gorę Syon/ á przypátruiąc ſię mieyſcu thák obronnemu przyſięgę ktorą im vczynił złamał roſkazawſzy wſzędy mury poborzyć [destruxit murum in circuitu]. BibRadz 1.Mach 6/62, I 123c marg, 1.Reg 31 arg, 4.Reg 3/27, 6/26, 30 (28); BibRadzBaz ktv; A gdy z murow ćiſkáli [Trojanie] kámieńmi/ Philokletes odſtrzelawał ie ſtrzałámi Herkuleſowemi BielKron 59; Potym ięli zdycháć w mieſcie thák bárzo iż im iuż zyemie nie doſtawáło w mieſcie/ áż ie zá mury wymiátáli. BielKron 147; cobyſmy zá ſławy doſtáli by nas mury miáły bronić/ á niemy murow BielKron 249v; nákłádli w koło murow ná ſkále miednic/ dzwonow/ ſpiże/ moſiądzu/ áby tám źwiąkáło kiedy [nieprzyjaciele] będą kopáć BielKron 250v; Turcy z drábinkámi rzućili ſie/ przez mury ze wſzytkich ſtron leźli do miáſtá BielKron 251v; [miasto Kambalu] ieſt w okrąg murowáne/ á mury ná wzwyſz dwádzieśćia ſążeni. BielKron 269; [naszy] z boiáźnią pocżęli ſtępowáć z murow poſtáwiwſzy chorągwie ná murze BielKron 315; iż Niemcom kthorzy zá murem ſtáli/ dotłucżono bárzo zmurow BielKron 315; Sláchtá połamawſzy wrotá y forty w murze/ weſzli gwałtem do miáſtá BielKron 416v, 18v [2 r.], 46v, 48v, 57v, 58 (112); Aries [...] też naczinie álbo dziáło którym mury tłuką á łamią/ y miaſt dobywayą. Mącz 16a; Corona muralis, Złoty wieniec który temu dawano/ który naprzód ná nieprziyacielskie mury wſtąpił Mącz 66a; Obiecte vallo munitiones, Mury wáłem obtoczone. Mącz 162c, 23a, 42b, 58c, 72b [2 r.], 162b (23); RejAp 16, 22v, 146v, 181, 183 [3 r.], 183v, 184; GórnDworz L5, Bb7; cokolwiek ludu walecznégo źiemią do muru przyćiągnęło/ wſzytko to Archimed. narzędámi ſwemi częśćią pobił/ częśćią rozgrómił GrzepGeom Bv, B; RejPos 175, 217v, 218v, 286; BielSat N3v [4 r.], N4; Iuż drab lezie ná dziáłá á ná pewną ſmierć po drábinie ná mur RejZwierc 65v, 53v, 64v, 86, 120, 128v (13); ćieſle cżynili wieże drzewiáne/ kthore przytháczano pod mur ná kołkách BielSpr 9; Kopáli ſie też pod mury ſthárzy Ludźie y przechodźili tędy do miaſt y odbijáli brony á ſwoie puſzcżáli. BielSpr 62; kiedy nie może pożyć murow/ álbo kopániem álbo ſtrzelbą/ położą on moſt ieden koniec ná murze/ á drugi ná źiemi/ po nim idą ku ſturmu BielSpr 63v; oſtháwiay ie [mury] wielkim drzewem pochyło/ [...] áby kulá [nieprzyjaciela] káżda ſzłá wzgorę ślozem po drzewie/ thák przenieſie mur/ ſzkody nie vcyni [!] BielSpr 64v, 9, 9v, 37v [2 r.], 38 [2 r.] (35); WujJud 119v; y rozbieráliśćie domy opráwiáiąc mur [et destruxistis domos ad muniendum murum]. BudBib Is 22/10, 3.Reg 20/30, Lev 25/31, 2.Esdr 2/15, 6/6, 15 (21); BudNT Apoc 21/17, 18; StryjWjaz B4v, C; CzechRozm 135v; ModrzBaz 4, 64, 115v [2 r.], 118v [2 r.]; kiedy trąby Ogromne zágrzmią/ á pod mury Nieprzyiaćielſkie ſtáną ſzańce. KochOdpr C4v, Dv; Calag 36a, 345a; Zágubćie ten zły naród/ ogniem miáſto ſpalćie/ A ich mury do gruntu ſámego rozwalćie. KochPs 201, 72, 77, 130; Ciáłá S. Bożych miáſtom zá mury ſtoią. SkarŻyw 31 marg; Y kazał go okowáć/ z drugim poſpołu/ ná tákąſz mękę potępionym: á kámienie do muru nośić. SkarŻyw 75; Tedy lud nań wołáiąc/ z onym pſem go z miáſtá zá mury wypędzili. SkarŻyw 436, 31, 82, 194, 207, 250, 502 [2 r.]; Tymże xtaltem Anaſtaſius Ceſarz Grecki zámurował ſię był od Tátárow/ y Bulgárow Sławakow wywiodwſzy mur od czarnego morzá aż do Silibryey nád Heleſpont StryjKron 427, 59, 91, 120, 572 [2 r.]; CzechEp 379; NiemObr 36; KochFr 52; KochSz C2; BielSjem 40 [4 r.], 41; ArtKanc K11v; POLAK. Y tego niewiem co nam po tych Miáſtách ábo po murach. GórnRozm L4; A od tych Niemcow zá Krolá Káźimierżá wielkiego mury w Polſcze náſtáły. GórnRozm L4, G4 [2 r.], L4; ActReg 27, 58; Calep 25b, 180a, 473a, 669a, 807a; GostGospSieb +3; GórnTroas 20, 36, 45 [3 r.], 51; A wié go diabeł/ komuby ſie piérwéy bronić/ czy Tátáróm od muru/ czy Mnichóm od żony. KochAp 13; KochFrag 16; OrzJan 45, 46, 80 [2 r.], 83; WujNT 431, Act 9/25, s. 512, 2.Cor 11/33, Apoc 21/15, 17, 18; SarnStat 964 [2 r.]; WitosłLut A4; KmitaSpit C2; SkarKaz 633b; CiekPotr A2; CzahTr G2, H2 [2 r.]; Skar 681a; KlonFlis G3v; SapEpit [B2]; KlonWor 33; Ale ieſzcze trwa ten targ: otworz bronę/ Otworz/ iuż mię wſtyd mur mieć zá obronę SzarzRyt C.

mur około czego (31): ſnádnie ſie poruſſy miłoſierdzie twoie á zbuduieſz mury około Ieruzálem RejPs 77v; Leop 4.Reg 25/10, k. L14v; Y złupił miaſto a popalił ie ogniem/ á domy w nim y mury około niego poobálał [et destruxit domos illius et muros illius in circuitu]. BibRadz 1.Mach 1/33, Ier 52/14; BielKron 83v, 284v, 400; RejAp 182; BielSpr 55; BudBib 1.Mach 1/33. Cf »mur (o)koło miasta«.

W połączeniu z nazwą miasta lub krainy albo z przymiotnikiem od tych nazw [ai (28), G sg (5), sb indecl (5); zawsze mur(y) + nazwa; mur(y) + przymiotnik (22), przymiotnik + mur(y) (6)] (38): Turek [...] takież muri Iſthmu Korintſkiego z gruutu [!] zepſował [muros Iſchini [!] Corinthiaci funditus deiecit] MiechGlab 67, *6; Zpálili nieprziyaćiele dom Boży/ y zburzili mur Ierozolimſki [destruxeruntque murum Ierusalem] Leop 2.Par 36/19, 3.Reg 9/15, Ps 50/20; Potym przyſzli do murow Tyrſkich [Et venerunt ad munitionem Tyri] y do wſzytkich miaſt Heweyſkich y Chánáneyſkich BibRadz 2.Reg 24/7, 1.Reg 31/10, 12, Nah 2 arg; Bálábán iáko ſzalony/ przyſthąpił blilko murow Kroieńſkich/ obiecuiąc im dáry wielkie áby miáſto podáli BielKron 257v, 57v, 96v, 120v, 255v, 265, 394; RejAp Ff3v; BielSpr 37v, 40; Y zápalę ogień ná murze Dámáſzku [in muro Dammesec] BudBib Ier 49/27; Mur Bawelſki [Muri Babel] ſzeroki/ ſkáżeniem ſkáżon będzie/ á brony iego wyſokie ogniem ſpalone będą BudBib Ier 51/58, 1.Reg 31/10, 12, 2.Esdr 2/13, Ez 26/4; Konie v wſzytkich tákie iákie v Turnuſsá/ [...] Y iákie Ewripides v Rhezuſsá cnego/ Opiſał gdy rátował muru Troiáńſkiego. StryjWjaz Bv; CzechRozm 105v; PaprPan Hh5; KochOdpr Dv; SkarŻyw 115, 502; A Leſko záś Bobrzycki ná Petráſkie mury/ Pirwſzy wſkoczył z Chorągwią StryjKron 602, 120; Co ſię dotycże śiedmi gor/ iáwna rzecż/ iż mury Rzymſkie/ obtocżyły śiedḿ págorkow/ o cżym z dawná Vergilius piſał. Septem muro circumdidit arces etc. NiemObr 173; KlonŻal B3v; KochDz 108; LatHar 166; WujNT Hebr 11/30.

W połączeniach szeregowych (27): tha wſythka strzelba, ma ydz [...] przeczywko yego krolewſkyey myloſzczy nyeprzyyaczyelom, thak napolu huffom yako myaſthom zamkom y wſzelyakim murom nyeprzyyaczyelſkym kv vpadu y skodzye ym MetrKor 37/4v; FalZioł V 50v; A Simon záś pobudował zamecżki w źiemi Zydowſkiey/ obmurowawſſy ie wieżámi wyſokiemi/ y mury wielkiemi [muris magnis]/ y bronámi/ y zaworámi mocnemi Leop 1.Mach 13/33, 4.Esdr 15/42, Ez 26/12, 1.Mach 8/10; BibRadz 3.Esdr 4/4, 4.Esdr 15/41; Lándow miáſto wielkie murowáne [...]. Ma mury/ wieże/ báſzty/ wáły/ około miáſtá mocne. BielKron 284v, 9v, 375, 399v, 430; Trzeba mieśca pewnego ſzukać obozowi/ I oſtrożnie idź przeciw nieprzijacielowi. [...] Wał znoſić/ przekop rownać/ tłuc taranem muri KochSat C2; Munitio, Obroná/ Mury/ SZańce. Mącz 237a; RejAp 183v; Straſznać ieſt náſtąpić ná dźiáłá/ leść ná mury/ przebijáć ſie przez woyſká RejZwierc 177v, 134v, 167v, 248; BudNT Apoc 21/15; W polách tákże ktore Mádzierſkimi zowią/ ſkąd też Węgrowie wyſzli/ wiele ſtoi po dziś dźień murow/ Zamkow y Miaſt zburzonych. StryjKron 260, A3v; Toć ćiáło [św. Piotra] Miáſto Rzymſkie broni/ ktore Rzymowi ſtoi zá wſzelákie mury/ wáły/ báſzty ReszList 182; gdźieby mu [cesarzowi tureckiemu] woyná z mury/ z przekopy y z baſzty niemnieyſza iáko z ludźmi przyſzłá. OrzJan 81; Durneć Złoto nas ſprząta: niecżuć było woyny/ Gdy bukowy ná ſtole ſtał kuffel nieſtroyny. Gdy Zamkow/ Murow/ Wáłow niebyło y słycháć/ Cżłek z bydłem w gołym polu śmiał ſobie oddycháć RybGęśli B2; y teraz [Rzym] bez murow/ záwárćia/ obrony/ dotąd w cále ſtoi. PowodPr 31.

W przeciwstawieniach: »męstwo a siła, pole, ręka mężna ... mury« (3): Cżłowiek mocny boiowania żądliwy nie zamyka ſie w mury/ ale w polu mężnie walcży przećiw nieprzyacielom. HistAl D3; GórnRozm L4; ręką mężną bowiém nie mury/ áni przekopy roſłá śiłá Polſka OrzJan 86.

W porównaniach (26): A práwie nieynáczey iáko twárdem murem złoſćiami ſwemi opárkánili miáſto to ták yż ſnadz żadney vlice niemáſz w ktorey by ſie ſprzećiwnoſć niemnożyłá. RejPs 81v; Kthory Koſćioł iáko Mur/ ták ieſt opráwion świątoſćiámi: przes ktore Dyabli niemogą nas doleſć. OrzList d3; RejPos 124v; RejZwierc 179, 255v; á gdy im ćięſzko było do woyſká vſtępowáli niezwalcżonego iáko zá mur/ ktore w ſobie mocno ſtało. BielSpr 30v, 7v, 14v, 21v; ModrzBaz 103v; y ſtánął Aáron [...] y on ogień gniewu Bożego y plagę ćiałem ſwjm pohámował/ iſz ſię oń iáko o mur opárłá/ a dáley nieſzerzyłá. SkarŻyw 492; ReszPrz 7; Siedziwá wſzem ná celu/ wſzyſcy w nas ſtrzeláią/ Zá námi iák zá murem drudzy pokoy máią. BielSen 17; PaprUp D3v; KołakCath C2; Y będźie wam złość wáſzá/ iáko mur poryſowány wyſoki/ ktory gdy ſię nieſpodźieiećie vpádnie. SkarKazSej 705b. Cf »być w pokoju [za kim] jako za murem«, »siedzieć, stać [za kim] jako za murem«, »stać [przy kim a. czym] jako przy (mocnym) murze«.

W charakterystycznych połączeniach: muru wiele (część) strzelbą wybić (2), zrucić; od muru ludzi odegnać; z muru bić, ciskać (cisnąć) (2), dotłuc, skoczyć, spaść, ludzi spądzać, spuścić (2); mur(y) borzyć (poborzyć, zburzyć) (5), dokonać, dokończyć (2), łamać, murować (wymurować) (2), naprawić (naprawować) (2), obalić (obalą się, poobalać) (9), oprawiać [= poprawiać], pobudować (zbudować) (11), podkopywać, pożyć, psować, strzelbą (kulą) przebić (2), robić, rozmiotać, rozwalać (rozwalić) (2), strażą opatrzyć, (z dział) tłuc (potłuc, stłuc) (23), udziałać, wαlić, wywieść (2); na mury leźć (wleźć) (7), skoczyć (wskoczyć) (9), szturmować, wstąpić (stępować) (6), wszańcować się, zbiec; pod mur kopać (się) (5), proch zasadzić; przez mur leźć (przeleźć) (2), przemiotać [kogo] puśćić (spuścić, wypuścić) (3), uciec (uciekać) (3), na szyję upadać, spuszczon(y) (3); w mur uderzyć; za mury wymiatać, wypędzić; na murze być (3), stać (stojący) (10), straż (straże postawić) (2); po murze chodzić (3); w murze forty, wrota; mur nieprzyjacielski (3); mur(y) dokonan (skonan) (2), doprαwion, w proch obrocone, wałem obtocżone, potłuczone, rozrzucone, stawiane rękami [czyimi], wywiedzion wywrocon, zbity, zbudowane, zburzon.

Przysłowie: Y lepiey być miáſtu bez murow/ rzekł ieden/ niźli bez praw. Bo obronić ſię iákim woyſkiem może: á bez praw ſtać y trwáć żadne nie może. SkarKazSej 697b, 697b marg.
Zwroty: »muru (a. murow) bronić; obrona murow« [szyk zmienny] (4; 1): BielSpr 64v; KochJez Bv; leć iże ſam Bog murow broni/ Ktory gdy chce naſłábſzey cżwierdze ten vchroni. CzahTr H2, H2 [2 r.].

»być w pokoju [za kim], [za kim] obronę mieć, obrona jak(o) za murem« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): ktorzy ſą teras w pokoiu zánámi iáko zá murem BielKron 222v; Zá námi iák zá murem ſwą obronę máią. BielSat G4; BielSpr 9.

»dobywać murow; szturm do murow przypuścić; strzelbą (a. z działa) mury tłuc; bić na mury tarany« (2; 1; 2; 1): a drugie trzy tyſiące zrządził/ aby bili na mury tarany [ut cum arietibus percuterent murum] HistAl D3; Ale Iudaſzowo rycerſthwo [...] wnet gwałtownie á ſrodze dobywáło murow [irruerunt ferociter in murum], BibRadz 2.Mach 12/15; Arieto, Walczę/ Przewracam/ Sturm do muru przipuſzczam. Mącz 16a; BudBib 2.Mach 12/15; Zamek ze czterzech ſtron obegnał/ y mocno ſtrzelbą mury tłukąc dobywał StryjKron 672; OrzJan 11.

»w murze(ch) mieszkać« = mieszkać bezpiecznie za osłoną murów; in moenibus habitare Modrz (3): wnidę do źiemie gdzie tylko wśi ſą/ [...] kthorzy wſzyſcy nie w murzech mieſzkáią [habitant absque muro]/ nie máiąc áni zawor áni bran. BibRadz Ez 38/11; ModrzBaz 64; GórnRozm M2.

»murem o(b)toczyć (a. obtaczać), obtoczony, obwieść (a. obwodzić), obwodzenie, obwiedziony, oprawić, zaprawować, obmurować, opasany, opatrzony« = cingere muro (a. moenibus), circumdare moenibus urbem, circumdata moenibus civitas, munire civitatem, murata civitas Mącz; communire, emunire Calep; vallare muris Vulg; circumsaepire muris PolAnt; munire, vallare Cn (18 :10 : 5 : 1: 2 : 3 : 2 : 1 2 : 1): Pobuduymy te miáſtá/ á obtocżmy ie mury [vallemus muris] Leop 2.Par 14/7; Náiáćhał też záś y obległ iedno miáſtho obronne/ dobrze moſtámi y mury opátrzone [civitatem ... firmam, pontibus murisque circumsaeptam] Leop 2.Mach 12/13, 1.Mach 13/33; Potym miaſto Dawidowo opráwili murem wielkim y mocnym [Et pedificaverunt urbem David muro magno et forti] BibRadz 1. Mach 1/35; y murem było obtocżone [et muris circumseptam] [miasto]/ á nazywano ie Káſpin BibRadz 2.Mach 12/13, Iudith 4/3; BielKron 3, 10v, 48v, 55, 76 (15); Armata muris urbs, Miáſto murem obwiedzione. Mącz 16b; Circummunio, W koło murem obwodzę/ Ze wſząd obrony czinię. Mącz 237a, 54a, 92a, 229a [2 r.], 237a, 238b, 433a; Prot C3; RejZwierc 255; BudBib 1.Mach 9/49, 50, 2.Mach 12/13; Sámo to ieſt miáſto murem mocnym/ obtocżone/ y wſzelákimi do boiu duchownego potrzebámi y żywnośćią opátrzone SkarJedn 2; SkarŻyw 500; StryjKron 91, 295; Caſtellum ‒ Mieſzczina murem obtoczoną. Calep 170b; Emunio – Obronę czinię, murem obtacząm. Calep 361b, 224b; Phil B3; Buduymy miáſtá/ y obtocżmy ie murámi/ vtwierdzaymy wieże/ y bramy: poki mamy odpoczynienie od woien. SkarKazSej 666b; PudłDydo B3v.

»pod mur przy(j)ść (a. przystępować), blisko muru (a, do murow) przystąpić (a. przystępić), przyszańcować się (a. przyszańcowanie) blisko pod mur« [szyk zmienny] (3 : 2 : 2): cżemuśćie ſie przyſtępowáłi [!] pod mur ku bitwie [Quare accessistis ad murum ut praeliaremini]? Leop 2.Reg 11/20, 2.Reg 11/21; Muris succedere, Do murów prziſtępić. Mącz 44d; GrzepGeom B; podſzáńcowawſzy ſie bliſko pod mury/ miecą źiemię ieden podle drugiego ſtoiąc ná gorę BielSpr 63v, 63, 63v.

»obronę murow rozrzucić« = zburzyć wysokie mury obronne, stanowiące mocne zabezpieczenie (1): Obronę też wyſoką murow tych rozrzući [munitionem sublimitatis murorum tuorum incurvabit]/ á położy ią rowno z źiemią ták iż ſię w proch obroći. BibRadz Is 25/12.

»siedzieć, stać [za kim] jako za murem (a. mury)« [szyk zmienny] (3 : 2): MurzHist Nv; iż wy tu ſiedźićie zá Polſkim kroleſtwem iáko zá murem BielKron 410, 321; Pieſzego Ludu v nich więcey bywa niż iezdnego/ [...]bo w tych wſzyſtkę nádźieię pokłádáią ſvoię/ ſtoiąc zá nim iáko zá murem BielSpr 65v; PaprUp E3v.

»stać [przy kim a. przy czym] jako prz (mocnym) murze« [szyk zmienny] (2): NiemObr 97; My mamy zapis Zbáwićielá náſzego/ [...] przy nim iáko przy murze ſtoiemy. ReszPrz 6.

»za murem stać« = być w obronnym miejscu (1): Przedſię kto w zbroi chodźi kto zá murem ſtoi/ Ledwo żelázá/ ále śliny ſię nie boi. KmitaSpit C.

»do muru strzelać« [szyk zmienny] (3): kazał ſtrzeláć do muru z burzących dział BielKron 314v; Pilae murales. Kule któremi do muru ſtrzeláyą. Mącz 238b; ActReg 58.

»z muru (a. murow) strzelać (a. strzały wypuszczać, a. obrocić strzelbę [na kogo]); postrzelony z muru« [szyk zmienny ] (3; 1): Thedy ſthrzelcy obroćili ſtrzelbę ſwą ná ſlugi twoie z wierzchu z muru [direxerunt iacula sagittarii ad servos tuos ex muro desuper] Leop 2.Reg 11/24, 2.Reg 11/22; z murow ſtrzeláiąc/ wiele Hiſzpánow pobili BielKron 233v; Krol Mácedońſki Filip/ [...] był od tych kthorzy Miáſtá bronili w oko ſtrzałą poſtrzelony z muru Phil M2.

»mury ubieżeć« = zdobyć mury (2): gdy iey oycá zábito ktory był Hetmánem w oblężonym mieyſcie y iuż nieprzyiaciele y w bronę ſie łamáli/ y mury vbieżeli. RejZwierc 86; KochPs 24.

»zamknąć się, zawrzeć się w murzech; [kto] zawarty w murach [czyich]« (1 : 1; 1): co theż mnimaćie o mnie [mówił Skanderbeg] z porucżonym woyſkiem od was/ ábych ſie miał záwrzeć przed nieprzyiaćielem w murzeh [!]/ álbo ſie ſkryć do láſá/ [...] á oni lud niewinny wiążą/ morduią/ zboża pſuią/ wśi puſtoſzą. BielKron 244v; LatHar 383; muśiáłáby ſię wſzytká Szláchtá w iednych murách/ y w iednym mieśćie zámknąć/ y tám mieſzkáć: áby o ſobie wſzyſcy rádźić záraz mogli. SkarKazSej 694b.

Wyrażenia: »czterzy mury« (1): Tyrus mocne/ wielkie/ á bogáte niegdy miáſto práwie ná morzu ná inſule záſiádło. [...] tylko od wſchodu ſłońcá przyſtęp miáło/ á wſzákoż cżterzy mury ten wſchod miał. BielKron 267.

»drugi(e) (a. wtory) mur(y); dwoj mur; dwa mury« = alter murus Vulg; alius murus PolAnt [szyk 5 : 2] (5; 1; 1): Zbudował theż (cżyniąc roſtropnie) wſſyſtek mur kthory ſie był obálił/ [...] á przed tym murem ieſſcże y drugi mur Leop 2.Par 32/5; BibRadz 2.Par 32/5; [Tytus] kazał do muru drábiny przyſtáwiáć/ y mocnie ſtrzelbę puſzcżáć/ opánowáli pierwſzy mur/ zá drugi mieſiąc wzyęli mocą wtory mur/ potym trzeći zá wielką trudnoſcią. BielKron 147; Sámárya [...]. Było tho miáſtho wielkie dwoim murem opáſáne BielKron 266v; Licżą w thym mieśćie vlic 528. [...] ſześć wielkich bran/ iedennaśćie moſtow kámiennych/ dwá mury około miáſthá/ ná ktorych wież183. okrom baſzt y innych mieyſkich obron. BielKron 289, 55, 265.

»kamienny mur; mur kamieniem położony« = murus lapideus Mącz [szyk 2 : 1] (2; 1): Delapidati muri, Mury kámieniem położone. Mącz 184b, 184a; tákie zgromádzenie/ iednośćią wiáry/ y miłośći/ iáko mur kámienny ołowem ſpoione. ReszPrz 7.

»mur miejs(c)ki (a. miescki), (o)koło miasta, miasta, przy mieście« = moenia Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Vulg; murus civitatis Vulg, PolAnt [szyk 65 : 6] (38 : 20 : 12 : 1): Moenia. [...] Statmawer. Mur około myáſtá. Murm 28; Menia. Stadmawer. Meyski [!] mur. Mymer1 6; BartBydg 89; Tatarzy [...] koſcioł ſwiętego Andrzeia ktory ieſzcże za murem mieſczkiem [extra muros Cracovienses] był otocżyli. MiechGlab 8, 30; Alexander rozgniewal [!] ſie barzo y przykazał mury mieyskie [muros civitatis] rozrzucić s fundamentow. HistAl D3v, B5v, C [2 r.]; KromRozm III D6v; Leop *B4v, 2.Reg 24/6, 2. Esdr 12 arg, Apoc 21/14, 19; Wieże w murzech przy mieſciech/ nie dał nigdy ſtáwić RejZwierz 40v; mur miáſtá obáli ſie ná mieyſcu ſwem BibRadz Ios 6/5, Nah 2/8, Prov 9/3; wnet ſie mury obáliły z gruntu około miáſtá Ierychá. BielKron 47; Lud poſpolity/ iáko rzemieſnicy/ niewiáſty/ wlazſzy ná mury mieyſkie bronili kámieńmi do kilká dni. BielKron 251v, 87v, 88, 96v, 97, 121 (19); Mącz 229a, 291b, 309a, 338d; RejAp 181, 183v; wypráwili go z miáſthá onego ſpuśćiwſzy go w koſzu z muru mieyſkyego. RejPos 283v; Y iuż ią wiem iáko będzie mocne mury około tego miáſtá vcżynić. RejZwierc 45, 200, 204, 247v; BielSpr 37v, 38; BudBib Lev 25/29, 2.Esdr 2/8; BudNT Apoc 21/14; CzechRozm 165v; Calag 461a; kilká par dworzánow iego/ ſzli ná przechacżkę [!] do ogrodow przy murze mieyſckim vcżynionych SkarŻyw 76; Mury miáſtá Rzymſkiego. SkarŻyw 408 marg, 502; KlonŻal B4v; To [pospolite opilstwo] mury obronnych miaſt przez wiele lat trzeźwośćią od nieprzyiaćioł obronione/ nieprzyćiaiołom [!] otworzyło. WerGośc 238; Calep 668b; WujNT 885, Apoc 21/14, 19; SarnStat 74, 963 [2 r.], 964, 970; PowodPr 56.

»mocne (a. mocniejsze) mury; mocność murow; dawać mocność murowi« = murus stabilis Vulg, PolAnt [szyk 12 : 8] (17; 2; 1): między nimi [dwiema górami] ſpráwił wrotá wielkie miedziáne/ á nád tho zmocnił ie Aſsurym/ co ſie wykłáda iákoby dawáiąc mocnoſć murowi HistAl M4; ći co ſie w mieſćie zámknęli/ duffáiąc w mocne mury/ y doſtátku ſpiże/ oſlábiále ſobie pocżynáli Leop 2.Mach 12/14; BibRadz 1.Mach 1/35, 2.Mach 12/14; wielkie/ przykre/ á głębokie doły/ y mury mocne miáſtá broniły BielKron 265, 457v; GrzegRóżn O2v; Piſze też Ian ſwięty o wyſokośći á o mocnośći murow. RejAp 184, 182, Ee2, Ff3v; RejZwierc 45, 255v, 270; Ci przeto ktorzy miáſto ono trzymáli w mocnych murzech/ y w śpiżách/ ktorych mieli doſyć/ vfáiąc ſwowolniey y wſzetecżniey ſię niſz przyſtáło záchowáli BudBib 2.Mach 12/14, 1.Mach 1/35; SkarJedn 2; NiemObr 97; GórnTroas 19; SkarKazSej 683b.

»mur niedoskoczony« = mur nie do zdobycia (1): Przez ćięm ia woyſká poráźił niezwyćiężóné/ Przez ćięm ia mury vbieżał niedoſkoczóné. KochPs 24.

»mury obronne« = murus munitus PolAnt [szyk 2 : 1] (3): BudBib Is 2/15; Owi ná wſzytki ſtrony czuyną ſtraż trzymáią A ći záśię obronné mury zákłádáią. KochProp 13; SzarzRyt C3.

»ogolono [= ogołocone] mury« (1): A thák ręká náſzá niechay broni ogolonych murow/ od nieprzyiaćielá/ zá ſłábe mury/ ſtawmy mocnie ćiáłá ſwoie. BielKron 250.

»okrąg murow« (3): Brony Ieruzálem z Sáphiru y Smárágdu będą zbudowane/ y z drogiego kámienia wſſyſtek okrąg murow [circuitus murorum] iego. Leop Tob 13/21; BielKron 94v; SzarzRyt D2v.

»pi(e)rwszy(-e) mur(y)« (2): puśćili thedy obegnáńcy pierwſze mury precż BielKron 315v, 147.

»słabe mury« (2): BielKron 250; Wieſzáią drudzy na ſłábych murzech wielkie wory wełny/ á ták bronią muru od ſtrzelby. BielSpr 64v.

»mur staroświecki« (1): miáſto pod zamkiem/ ma gorę ſzkodliwą przećiw ſobie/ z kthorey widzieć w mieśćie wſzytko/ mury też nicżemne ſtároſzwieckie niemáiąc báſzty żadneyBielKron 315v.

»mur(y) szeroki(e)« = murus latus PolAnt [szyk 3 : 2] (5): Ieſli rzeczeſz dla tego/ áby náſze śiły/ Táyne były ták powiem [...]/ Niechay wie Nieprzyiaćiel/ iż Polſka Koroná/ Nie ieſt ſzerokim Murem nigdźiey otoczoná. Prot C3v; BudBib Ier 51/58; KochPieś 24, 49; Ilium wyſokié Vpádło/ wywroconé ſą mury ſzérokié GórnTroas 8.

»trzy mury; trzeci mur« (1; 1): (marg) Sálomon thrzy rzecży vmyſlił vcżynić. (—) to ieſt/ kościoł ozdobny y koſztowny vcżynić ku chwale Bożey/ ſobie drugi/ á miáſto Ieruzálem trzemi mury obtocżyć/ ták áby w pirwſzym okręgu był kościoł y mieſzkánie kápłáńſkie/ y dom iego właſny [...]. W wtorym okręgu áby mieſzkáli ludzye możni y prorocy. W trzećim rzemięśnicy. BielKron 76, 147.

»twardy(-e) mur(y)« [szyk 3 : 1] (4): RejPs 81v; byś przewrácał gory/ Wiárą/ y przez morze brnął/ y tłukł twárde mury. Ieſli z bliznim nie będzye/ wierney życżliwośći/ Wſzytko to brzęk Miedzyány/ w Páńſkiey wielmożnośći. RejZwierz 132, 110v; KochPs 193.

»mur wielki« = murus magnus Vulg, PolAnt (7): Leop 1.Mach 13/33, Apoc 21/12; BibRadz 1.Mach 1/35; RejAp 181; Potym miáſto Dawidowe opráwili murem wielkim y mocnym BudBib 1.Mach 1/35; BudNT Apoc 21/12; WujNT Apoc 21/12.

»wysoki mur« = murus altus Vulg, PolAnt; murus excelsus PolAnt [szyk 6 : 1] (7): A miáło [to miasto] mur wielki y wyſoki Leop Apoc 21/12; BielKron 184v; RejAp 181; także Bethelá/ y Támnáty/ [...] opráwił mury wyſokiemi/ pobudowawſzy brony y zatwory. BudBib 1.Mach 9/50; BudNT Apoc 21/12; WujNT Apoc 21/12; SkarKazSej 705b.

»mur zamkowy« [szyk 1 : 1] (2): LibMal 1554/185; [Jagiełło] Zamkowe mury w Krákowie wyſzſzey wynioſł. BielKron 387v.

»mury zaostrzone« = mury z blankami lub wieżyczkami; pinnata moenia Murm, BartBydg (2): Statmaur mit tzinen Mury záoſtrzone. Murm 28; BartBydg 116.

»mur żelazny« (1): Weźmiż ſobie paneẃ żelázną/ á poſthaẃ ią miáſto muru żeláznego [in parietem ferrem] miedzy tobą á miedzy miáſtem BibRadz Ez 4/3.

Zestawienia: »długie mury« = mur istmijski; wzniesiony w starożytności (a rozbudowywany do XV w.) mur z bramą, przeprowadzony w poprzek Istmu, tj. przesmyku łączącego środkową Grecję z Peloponezem (1): Trzećie woyſko Słowáńſkie leżáło w Tráciey/ z ktorymi ſie potykáli kſiążętá Rzymſkie/ Konſtáncianus z innemi poráżon od Słowakow/ thám chorągwie doſtháli Słowácy/ á ſtąd w pychę podnieſieni w ſmiáłość/ ſzli áż do długich murow gdzie zową Peloponezus BielKron 338v.

»mistrz murow« = przypuszczalnie urzędnik sprawujący pieczę nad murami i odpowiedzialny za ich stan; magister murorum JanStat (2): Sczepanko Miſtrz Murow. SarnStat 371, 1310.

Szeregi: »moc i mury« [szyk 1 : 1] (2): dziś náſzá moc y wſzyhtki [!] mury vpádły BielKron 258; Iuż żadne mury áni żadne mocy nie mogą być mocnieyſze iedno kogo otocży moc [...] á obroná Páná tego RejAp 182.

»mur, (a(l)bo) parkan« [szyk 16 : 1] (17): Iákom wyſzſzey vcżyła/ záſadz ſtrzelbę ná nie/ Vcżyniliby dziurę w murze y párkánie. BielSat N3v [idem BielSjem 40] N3v [2 r.]; (marg) Elementá ná dobywánie zamkow. (‒) Ieſli Murow álbo párkánow z dźiał ſtrzelbą nie potłuką/ tedy wſzyſtki cżterzy Zywioły ná nie wywrą/ tho ieſt/ Wiátr/ Ogień/ Wodę/ Ziemię. BielSpr 62; Ieſli murom álbo párkanom nie duffaſz/ oſtháwiay ie wielkim drzewem pochyło/ [...] áby kulá káżda ſzłá wzgorę ślozem po drzewie/ thák przenieſie mur/ ſzkody nie vcyni [!] BielSpr 64v, 62v [2 r.], 63 [2 r.], 74v, 75; KochPs 134; BielSjem 40 [3 r.]; bo nie będą prże to nie walecznemi ludźie ći/ iż ie mur/ ábo parkan otoczy GórnRozm M2, M2.

»szańce albo mury« (1): [Baaza] ſzáńce podzyáłał álbo mury około Rámáty/ ták iż ſie nie mógł żadny s kroleſtwá Iudſkiego wychylić. BielKron 83v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mur i (abo) wał« [szyk 2 : 2] (4): Leſtko cżarny [...] miáſtho ich [mieszczan krakowskich] murem y wáłem obtocżył BielKron 365v; RejZwierc 255v; żołnierz/ [...] ma być posłuſzen: choćia mu każą w oboźie zoſtáć/ [...] choćia ná wał ábo na mur leść [vallum murosque ascendere] ModrzBaz 114v; Zadne nie ſą mocnieyſze mury y wáły v miáſtá/ iáko zgodá/ iedność/ y miłość ſąśiedzka iednego ku drugiemu. SkarKazSej 683b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»zamki, (a, i) mury« [szyk 4 : 1] (5): Co murow y co zamkow dziś ſtoi puſtkámi RejZwierc 247v, 185v [2 r.], Bbb3; A miłośierdźie zginęło y ku Rzeczypoſpolitey. Nikt w tákim doſtátku zamkow y murow nie opátruie. [...]. Nie máſz czym przykryć y tego co oycowie dla obrony pobudowáli. SkarKazSej 705a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »za murem« = rzekom w bezpiecznym miejscu (7): Zá muremći Moſkwićin iákokolwiek mężny/ Ale kiedy prziydźie wręcz/ iuż tám niedołężny. KochJez Bv. Cf »siedzieć, stać [za kim] jako za murem«, »za murem stać«.

»za mury« = na zewnątrz miasta (2): A ták kupcy [...]/ ſtali przed miáſthem Ierozolimſkim y raz y drugi. [...] Przecz wy nocuiećie zá mury [manetis ex adverso muri]? BibRadz Nah 13/21; RejZwierc 29.

»w murze« = intramuranus Cn (13): Tegoż też roku Piotrkow wſzytek wygorzał/ cokolwiek było w murze. BielKron 417; BudBib Lev 25/29; Ták to Miáſto ſławne [Konstantynopol [...] wielkie/ iż go ieſt w okrąg ná ſześć mil álbo wiecey w mur ze/ pogáni áż do dziſieyſzych czáſſow [...] trzymáią. StryjKron 617; CzechEp 6. Cf »w murze mieszkać«, »zawrzeć się w murzech«.

~ W przeciwstawieniach: »w polu, pod murem ... w murze« (2): on zacny y poważny Práłat/ á ia lichotá/ on w murzech/ á ia pod murem/ ná wále/ nád ſtáwem mieſzkánicżko do cżáſu mam CzechEp 6; tám nie w polu obieráią/ ále obieráią w Murże GórnRozm Av.

Wyrażenie: »jako w natwardszym murze« = bezpiecznie (1): iáko wnátwárdſſem murze od káżdego nieniebeſpieczeńſtwá záchowawáć ie raczyſz. RejPs 45v. ~

W przen (19): Nád Ieruzálem wyernych ſerc ták bárzo ſkáżonym/ Myey opyekę áby záſię były zbudowáne/ Mury ſtałey wyáry yego ták bárzo złamáne LubPs N4v, Ev; Niech ſye miáſto otoczy troiákiemi Wáły/ Troiákiemi Przekopy/ y mocnymi Dźiáły. Kiedy przyydźie Niezgodá/ vniżą ſye Mury/ Y wnidźie Nieprzyiaćiél/ nie ſzukáiąc dźiury. KochZg A2v; RejAp 182, 182v; By ſie mury pádáły vporow wſzetecżnych RejZwierc 120; Miáſto rozwálone (á) bez muru (ieſt) [absque muro est] każdy/ ktorego duch niema pohámowánia. BudBib Prov 25/27; KochPs 81; Tu Rycerz zbroyny mury dręczy oblężone/ Właſnie iák owce w chlewie wilk ſtraſzy zámknione. StryjKron 105.
Zwroty: »murem (a. mury) ogrodzić, obtoczyć, obtoczone« [szyk zmienny] (2 : 2 : 1): BielŻyw 124; obácż iáką ſtrażą á iákim on murem ogrodził niewinność iego RejPos 27, 60; SkarŻyw 408; SiebRozmyśl E4v.

»krzepko w murzech stać« = czuć się bezpiecznym (1): nie tuſzę/ áby w ſądźie ich vpáść nie muśiał I. M. X. K. Poznáńſki/ choćiaż krzepko w murzech ſtoi. CzechEp 382.

»[przy czym] jako mocny mur stać« = stać niewzruszenie, bronić czegoś, coś ochraniać (1): táć ieſt wiárá kośćiołá Bożego I to pobożnym ſercem wierni wyznáwáią A przytym iáko mocny mur záwżdy ſtáć máią GrzegRóżn O2v.

[»zachować [kogo] w murach swoich« = opiekować się kim, ochraniać kogo: Starego y młodego w murzych twoich chowały [intra muros tuos serva] Leop 4.Esdr 2/22.]

»murem się [o kogo] zastawić« = stawać w czyjej obronie (1): y niemáſz ktoby ſie murem o Kryſtuſá Syná Bożego záſtáwił/ y thakowe błuznierſtwá [!] záhámował KrowObr 147.

Wyrażenia: peryfr. »drzewiane mury« = okręty broniące dostępu do lądu (1): Atheńſcy rádzili ſie bogá Apoliná [...] iákoby ſie beſpiecżniey bronić mieli [...]. Odpowiedzyał iż w drzewiánych murzech. Obacżył Themiſtokles iż ſie to rozumie ná okręty/ bo do Grecyey zewſząd wodą przyiecháć muśi BielKron 117.

»mur możnego ramienia« (1): y obtoczyłeś ie murem możnégo rámięniá ſwoiégo/ iż ſie ich żadna rzecz ſzkodliwa dotykáć niemoże. SiebRozmyśl E4v.

»wiatrowy [= przeciw wiatrom] mur« (1): Vmarł ten Virgilius [...] w timże ogrodzie ktoriż on był wiatrowym murem obtocżył. BielŻyw 124.

Zestawienie: »cyklopskie [= potężne] mury« (1): pátrzay [...] grádu żeláznégo/ Y ſtráſzliwych łyſkáwic/ y grómu cięſzkiégo/ Którému twé Cyklopſkié mury niewytrwáią KochJez A3v.
Przen: Obrona, zabezpieczenie; mocna, trudna do usunięcia przeszkoda (52): Tyś mur był/ ſámém Troiánin ſtał tobą/ Y wſzytko pádło z twą iedną oſobą. GórnTroas 14.

mur od kogo [= przećiwko komu] (1): [Węgierska ziemia] choć w gębie práwie Tureckiey/ iednák mocnym murem od nich wſzemv Chrześćiáńſtwu byłá. PowodPr 33.

mur czyj [w tym: G sb (19), ai poss (5)] (24): Achilles tym ſie więcey záiuſzył/ przebił rohátyną Hektorá/ y zábił go/ ktory był mur wſzytkiey Troiey. BielKron 58; [Soliman] Biáłágrod Węgrom odiął/ ktory był murem źiemi Węgierſkiey od Turkow. BielKron 259, 272, 284; RejZwierc 46 [2 r.], Aaa4v; KochMon 27; WujJud B2; IVż my leżmy beſpiecżnie gdy Mikołay w polu/ [...] Bo to náſz Hektor Ruſki y mur kráiu tego PaprPan Xv, A4v; SkarŻyw 392, 399; StryjKron 467; [o Rzeczpospolitej] O Murze ſławny kráiow Chrześćiáńſkich/ Wále potężny od mocy Pogáńſkich/ [...] W co ćię przywieść chcą te wnętrzne niezgody? GrochKal 24; WujNT 332; GrabPospR K2; PowodPr 56 [2 r.]. Cf »mury miasta«, »mur państwa«.

mur przeciw(ko) komu, czemu (3): BielKron 294; znák krzyżá S. á wiárá w Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa/ mocnym mi á nie dobytym przećiw wam murem ieſt. SkarŻyw 56; Toć ieſt namocnieyſzy dowod/ y miedziány mur Cwingliuſzow/ przećiw prawdziwey bytnośći Ciáłá Chriſtuſowego w S. Sákrámenćie. WujNT 332.

W połączeniu szeregowym (1): [słudzy Kościoła św.] áby miáſtem obronnym/ filarmi żeláznymi/ y mury miedziánymi/ bá wſzyſtkiey ziemi/ byli poſtánowionymi KrowObr 5v.

W porównaniach (3): Táberná álbo Zábernia/ to miáſto było iáko ieden mur Rzymſkich pánow/ dla náiázdow Niemcow do Gálliey BielKron 284; WujJud B2; CzahTr E4.

Przysłowie: RejRozpr G; dawnoć powiédáią/ głowąć muru meprzebije. OrzList i2v; O nierówną ſie niekuś: weźm tę rádę zdrową/ Pomni ná to/ że muru nie przebiieſz głową. WyprPl C3v.
Zwrot: »być [komu a. czemu] murem« = esse murum PolAnt [szyk zmienny] (7): BielKron 286; BudBib Zach 2/5; dla tegośmy ćiáło Symeoná S. do miáſtá wprówádzili/ áby nam było murem y obroną/ zá pomocą Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa SkarŻyw 31; PRáwym murem ieſt [...] nie tylo iednemu miáſtu/ ále wſzytkiemu kośćiołowi Bożemu/ tęn [!] dziwny słupnik SkarŻyw 31, 56, 393; CzahTr E4.
Wyrażenia: »mury miasta« (2): RejZwierc 45v; Krol Lácedemońſki [...] będąc od iednego ſpytány/ przecżby miáſto Spártá nie było mury obtocżone/ vkazał mieſzcżány zbroyne y s ſobą zgodne powiádáiąc/ że to ſą mury miáſtá Spárty. Phil B3.

»mur miedziany« = pewna, mocna obrona [szyk 4 : 2] (6): KrowObr 5v; I dam ćie ludu temu zá mur miedziány [in murum aereum]/ mocny: będą ná ćie ſzturmowáć/ á nieprzemogą: bowiem ia ieſtem ſtobą Leop Ier 15/20; Murus aheneus, Miedziány mur/ to yeſt/ mocny gruntowny. Mącz 4c; BudBib Ier 15/20; CzechEp 269; WujNT 332.

»mocny mur (a. mocne mury)« = murus fotis Vulg [szyk 9 : 3] (12): Leop Ier 15/20; Pan każdy ſłáby bez miłośći poddánych Mocne mury miłość poddánych. RejZwierc A6 [idem 46] 45v, 46 [3 r.], Aaa4v; SkarŻyw 56; KołakCath A4; PowodPr 33; CzahTr E4; (marg) Mocne mury zgodá. (–) Bo gdźie niezgodá y rozdźiał/ [...] tám ieſt vpadek kroleſtwá SkarKazSej 683b.

»napewniejsze mury« (2): Bo nam Polakom właſnie należy/ co o Spárciatach ich Krol mowił [...]. Vkazawſzy zgodne obywátele/ powiedźiał/ że to ſą napewnieyſze mury R.P. PowodPr 56, 56 marg.

»mur niedobyty, nieprzebity, nieprzełomiony, niezwyciężony« [szyk 3 : 3] (3 : 1 : 1 : 1): KochMon 27; ſtáry żołnierz Chryſtuſow [...] ten wielki obrońcá wiáry/ [...] niedobyty mur wyznániá Kátholickiego: ſzcżeśliwie [...] tey nędze świátá tego ſkońcżyl. SkarŻyw 392; znák krzyżá S. y wiárá w Pánie náſzym ieſt nam nieżwyćiężonym [!] murem. SkarŻyw 393, 56, 399; á czwarty raz z Polſkiego więzienia vbiegł/ murem Litewſkim nieprzebitym/ y báſztą mocną przećiw naiázdom Niemieckim będąc StryjKron 467.

»mur ognisty« = niezwyciężona obrona (1): Ia lepak będę mu/ mowi Iehowá/ murem ogniſtym w około [murus igneus in circuitum] BudBib Zach 2/5.

»mur państwa« (3): wielki á mocny mąż imieniem Achilles/ mur Greckiego páńſtwá/ wſzakże też zginął potym v Troiey. BielKron 21v; PaprPan Ff2v; SkarŻyw 403.

»przyrodzony mur« = naturalna obrona [szyk 2 : 1] (3): [źiemia czeska] że wſzech ſtron ieſt okrążo ná [!] láſy/ iákoby iákim przyrodzonym murem LeovPrzep D2v; Lás cżarny w koło około niey [Frankonijej] idzie by mur przyrodzony. BielKron 289, 291v.

Szeregi: »mur i fundament« (1): POſpolite też ruſzenie náſze/ y polny boy/ poniewaſz murem ieſt y fundámentem mocy náſzey/ [...] potrzebna rzecż ieſt/ áby był dobrze vgruntowány GrabPospR K2.

»mur i miecz« (1): Siemion y Michał/ iák dwá Hektorowie. Murem mocnym y miecżem byli ná Tátáry KołakCath A4.

»mur a (i) obrona« (3): [ziemia Hegow] má w ſobie miáſtá/ zamki mocne ná wyſokich gorách y ná ſkáłách/ kthoré wſzytkiey Szwabſkiey źiemi ſą murem á obroną. BielKron 286; KAzimierz ſyn Bolesłáwá krzywouſtego/ [prosił papieża] [...] áby mu ktorego męcżeńniká kośći święte do Polſki posłał: ktoregoby ſobie zá mury y nawyſzſzą obronę páńſtwá ſwego mieć mógł. SkarŻyw 403, 31.

»mur i przegroda« (1): ábyć ſumnienie złe murem y przegrodą do miłośćiwego wyſłuchánia prośb twoich nie było LatHar 78.

»zamek a mur« (1): PEloponezus álbo Morea naſláchetnieyſza cżęść Grecyiey/ práwie zamek á mur wſzytkiey źiemie. BielKron 272.

a) Metonimicznie: Mieszkańcy miast obwarowanych murami (1): Turek będźie wolał piérwéy woynę toczyć z mury Niemieckimi/ y z miaſty/ niżeli ná otworzyſtym polu z Polaki OrzJan 85.

Synonimy: 1. ściana; 2. płot, parkan, ogrodzenie, przegroda; a. zest: »mistrz murow«: murmistrz.

Cf MIEDZEMURZE, MIEDZYMURNY, MIEDZYMUROWY, [MURŁAT], MURMISTRZ, MUROWANIE

IM