[zaloguj się]
[pdf]

MYŃCA (114) sb f i m

f (113), m (1) [w znacz. II.].

myńca (38), mińca (22), mynica (12), minca (6), menica (4), mienica (4), mynca (3), minica (2), minnica (1), meńca (1), mieńca (1), myńca a. mynca (4), mynca a. minca, a. myńca, a. mińca (15), mynica a. minica, a. myńca, a. mińca (1); myńca BibRadz, ModrzBaz (2), VotSzl, KlonWor; mińca GórnDworz (2); mynica BielRozm; menica PaprUp, CiekPotr; mienica Calep (4); mynca SkarŻyw; minnica Diar; meńca Leop; myńca : mińca : mynica KłosAlg (3 : 1 : –), RejZwierz (1 : 1 : –), BielKron (4 : – : 2), RejPos (1 :1 : –); mynica : menica : minica BielSat (1 : 1 : –), GórnRozm (– : 1 : 1); myńca : mińca : mynica : minca : mynca : minica : mieńca Mącz (11 : 17 : – : 6 : 1 : – : 1); SarnStat (13 : – : 8 : – : 1 : 1 : –). [Za postaci wątpliwe uznano zapisy z tekstów nie odróżniających konsekwentnie y od i lub nie oznaczających ń].

a jasne; w mieńca e jasne; menica, mienica, meńca z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja
sg pl
N myńca
G myńce, myńcy myńc, mienic
D myńcy
A myńcę
I myńcą myńcámi
L myńcy
V mińco

sg N myńca (39). ◊ G myńce (26), myńcy (1); -e : -y LibMal (6 : 1). ◊ D myńcy (2). ◊ A myńcę (28) [w tym: -e (8), -é (1)]. ◊ I myńcą (5). ◊ L myńcy (9). ◊ V mińco (1). ◊ pl G myńc (1) KłosAlg, mienic (1) Calep. ◊ I myńcámi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. f (113):
1. Moneta; pieniądz bity ze stopu metalowego (kruszce szlachetne i półszlachetne), zwykle w kształcie okrągłej płytki z wybitym na niej godłem zwierzchnika prawa menniczego (z niem. Münze); moneta Murm, Mymer1, BartBydg, Calep, Cn; nummus Modrz [tu przeważnie w funkcji coll.] (104): Murm 114, 196; Moneta. Muncz. Mynca. Mymer1 42; BartBydg 93; Poczyna ſie Trzecia częſc Algoritmu o rozmaitym rachunku na myńczę y wagę Krakowſką pirwey. KłosAlg F4, H2v; ktorzi w Statuczie ſą opiſani kv dozreniv vaznoſczi y miary Myncze, ato aby belo bez ſkody rzeczi Pospolitey ComCrac 14, 13v [2 r.], 14; LibMal 1554/184 [2 r.]; Biskup płocki N. Noskowski to jeno przyłożył, że minnyce niedostatek prze to, iż WKM nie bijesz pieniędzy swych. Diar 24; Tedy názáiutrz odieżdżáiąc/ wyiąwſzy dwá groſzá dał goſpodarzowi (marg) Tá myńcá ważyłá iákoby ſiedm groſzy. (–) BibRadz Luc 10/35; Argentarius, Mensarius, Nummularius, Myncars ten który nád tym ſiedźi áby myńcę zá myńcę doſtawáł. Mącz 15c; Quadrigatus, Nieyáka mincá ſtáradawna ná którey wóz ze cztermi końmi wybit był. Mącz 335a; Mińcá v żidów cztery dráchmy ważąca, około czternaście groſzy polskich álbo málem puł złotego. Mącz 391c; Stater, Nieyáka mincá/ quatuor drachmas valens, Málem około pułzłotego náſzego polskiego/ też wagá cztery kwintle ważąca. Mącz 412a; Triens etiam, Mieńcá/ pienądz [!]/ ważący trzecią część áſsis. Mącz 464d; Victoriatus, Stároswiecka mińcá puł pieniądzá który Denarium zową ważąca. Mącz [497]c, 15c [2 r.], 113c, 231b, 239a, 253d, 399d; Z ſtrony myńce [In re monetaria]/ trzebá ná bacżeniu mieć/ y cáyg/ y wagę/ y kſtałt poſpolity. ModrzBaz 34v, 33; ActReg 45; [obiecujemy iż] áni téż iną Myńcą [monetam JanStat 371] żadną z innych Pańſtw náſzych Korony ćiſnąć nie będźiem. SarnStat 409 [idem 406], 17 marg, 405 żp, 406, 480, 494, 1310; Nánieśiono menice zewſząd rozmáitey CiekPotr )?(2; KlonWor 10.

mińca z czego (1): Stips, Mińcá/ monetá álbo ze złota álbo z śrebrá. Mącz 416c.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej lub miejscowej [w tym: czeska (1), litewska (1), norymberska (1), polska (3), praska (1); myńca + przymiotnik (4), przymiotnik + myńca (2)] (6): KłosAlg H, H2; RejZwierz 112v, bb; Myńcá wſzeláka Litewſka/ Czeſka/ áby byłá brána SarnStat 17, 888; [(marg) Mynicá Kázimirzowá. (–) Zá niego [Kazimierza Wielkiego] też dopiero Mynicę Polſk. nawięcey pocżęto kowáć: [...] A ná niey z iednę ſtronę był Orzeł/ z drugą ſtronę Krol ná máieſtáćie. Sceptrum máiąc w ręku śiedźiał: á napis był táki: Moneta Regis Casimiri secundi. Rzadko widáć tych pieniędzy iuż tymi cżáſy. BielKron 1597 238 (Linde)].

W połączeniu szeregowym (1): Moneta –Pieniadze, moneta, mienica. Calep 672a.

W porównaniu (1): ſłow vżywáć mamy iáko mińce/ bo kthorey ludzie nie znáią tey nie biorą GórnDworz F5v.

W charakterystycznych połączeniach: myńca rozmaita (3), staradawna, staroświecka, wszelaka; odliczyć myńcę.

Zwroty: »myńcę bić, kować; bicie, kowanie myńcy; mienicę kujący« = argentum a. denarium signare Mącz [szyk zmienny] (5 : 6; 5 : 2; 1): náoſtátek tákim [którzy parają się alchimiją] przychodzi/ álbo żebráć álbo mynicę bić ná proſtym págámencie. BielKron 26, 262, 300v, 305v; Monetales triumviri, Vrzędnicy nád biciem mińce. Mącz 231b; Ex auro denarium signare, Z ziłotá [!] myńce bić. Mącz 392a, 253d, 392a; BielSat L4v; GórnDworz P3v; SkarŻyw 50; Bo áza máło czyni złego wſzyſtkiey Koronie tęn/ [...] kto w kąćie śiedząc falſzywą z miedzi/ z contryfału/ y z czego inſzego kuię [!] Menicę/ Talery/ Czerwone złote? GórnRozm C4v, L; PaprUp I3v; Monetarius – Mienicze kuiaci, mienczar. Calep 672a, 92b; Która to winá ma bydź wnieśioná do ſkárbu náſzégo: áby zá nię kupowano Złoto y Srébro ná bićie Mynice náſzéy [ad monetariam nostram comparandis JanStat 380]. SarnStat 926, 410 [2 r.]; [O Minicy/ ktorą bić Krolowi należy. Monetá niech iedná będźie w Kroleſtwie Polskim. HerburtStat 78 (Linde); áby też [król] Mince máłoważney y nikczemney nie kował/ fáłſzywą monetę wnieſioną z cudzych ſtron áby wywołał StryjKron 636 (Linde)].

»myńcę odmieni(a)ć; odmienianie, przemienianie, wymienianie myńcy« = argentaria mutare pecuniam Mącz [w tym: wymienianie albo przemienianie (1)] [szyk zmienny] (2; 1 : 1 : 1 ): Argentariam dissolvere, Proverb. Spuscić Vrząd odmieniania myńce albo przed długi zbieżeć. Mącz 15d; Argentina taberna, Warzſtát/ álbo/ Dóm kędy myńce odmieniáyą. Mącz 15d, 15d, 239a.

Wyrażenia: »myńca czynszowa [= którą płacono podatek]« (2): vkaśćie mi meńcę cżynſſową [numisma census; monetę czynſzową WujNT]. A oni mu podáli pieniądz (poſpolity) [groſz WujNT]. Leop Matth 22/19; RejPos 250.

»dobra mińca« = pieniądz bity według obowiązującej w danym czasie ordynacji menniczej (1): Probi nummi, Dobra mińcá. Mącz 323b.

»myńca drobna« = pieniądz małej wartości np. grosz, szeląg, ternar, denar (1): vſtáwiamy: áby przerzeczona myńcá drobna nieważna/ iáko Sląſka/ [...] y inſzá wſzeláka/ okróm ſzelągów Węgierſkich y popiętnych groſzów/ [...] więcéy do Korony wnoſzoná nie byłá SarnStat 410.

»myńca fałszywa« = moneta nie posiadająca właściwej zawartości kruszcu w stosunku do obiegowej monety polskiej albo moneta naśladownicza lub nieprawidłowa; adulterina moneta Mącz [szyk 3 : 1] (4): Mącz 3d; Y idąc dáley á dáley/ tráfił to mieyſce/ gdzie z ſtárodawná fałſzywą myncę táiemnie kowano SkarŻyw 50; Nuż ná mordy/ pożogi/ zdrády/ mince fałſzywey bićie [nalazłby taki munsztuk] GórnRozm L, C4v; [iż według práwá káżda Mynicá trzech rzecży potrzebuie. Dobrey máteriey/ ſpráwiedliwey wagi/ y obrázu álbo napiſu Páńſkiego/ cżegoby z tych trzech rzecży niedoſtawáło/ iuż nie dobra/ ále fáłſzywa Mynicá będzie. SzczerbSpecSax 255 (Linde)].

»forma do mienic« (1): Argentarium, argenteae supellictilis instrumentum – Forma de [lege: do] mienicz. Calep 92b.

»mynica (nasza) krolewska« (2): áby wyćiągánié dwu groſzu nie z domów álbo z częśći ról/ ále z kożdégo łanu roléy álbo cáłéy włóki/ po dwá groſzá Mynicą náſzą Królewſką/ która zwykłá bydź w Króleſtwie brána SarnStat 928, 352.

»mała mińca« (1): Numulus diminutivum, Pieniążek/ máła mińcá. Mącz 253d.

»pieniądze rozmaitej myńce« (1): Item zeznal ze wegdanſku oleandrowy yednemv vkradl pyenyedzi rozmaythey Myncze 100 grzywyen pruſkych LibMal 1554/186.

»myńca pospolita [= obiegowa]« [szyk 2 : 1] (3): Naprzod Złote we złoćie/ Tálárow/ Orty/ y myńcá poſpolita BielKron 331; SarnStat 888 marg; PowodPr 32; [ziemiá ktorey żądaſz/ ſtoi zá cżtyrzy ſtá łotow ſrebrá/ [...] Tho gdy vſłyſſał Abráhám/ odważył pieniądze ták iáko był zácenił Effron/ á to gdy ſlyſſeli ſynowie Heth/ cżterzy ſtá łothow ſrebrá poſpolitey á dobrey myńce [probate monetae publicae; dobréy monety poſpolitéy WujBib] Leop 1577 Gen 23/16 (Linde)].

»myńca srebrna« (1): Teg⟨oż także cżaſu m⟩yncza ſrzebrna w Rzimie naſtała. BielŻyw 115.

»menica zła« = moneta o niższej próbie niż przewidywała ordynacja mennicza (1): Tenze menice zla bic kazal/ ku ſzkodzie/ R : P PaprUp I3v; [A iż przodkowie naszy rozumieli to, że złą mynicą mogłby też krol wszytkę Koronę ku wielki szkodzie przywieść SenatDelib 139].

»złota, żołta mińca« = flava moneta, nummus aureus Mącz [szyk 3 : 1] (3 : 1): Numus aureus, Złota mińca/ czerwony złoty. Mącz 253d, 129d, 231b, [297]c.

»[ile] złotych (a. groszy) myńce« [szyk 5 : 1] (6): Item wkrakovie podelwem 8 zlotich myncze steyſtrow wyal zlothnykovi yednemv LibMal 1544/79, 1545/96, 107, 1554/185; Ná któré to płácenié dwu groſzu Minice przerzeczonéy [Ad quos quidem duos grossos monetae praescriptae JanPrzyw 16]/ Naiáſnieyſzému Kśiążęćiu Pánu Lodwikowi/ Węgierſkiému y Polſkiému Królowi/ dobrowolnie poddáli ſie. SarnStat 892 [idem] 350.

Szeregi: »grosz, minca« (1): Argentum pro nummo Argenteo, Grosz Mincá. Mącz 15c.

»moneta, (albo) myńca« [szyk 3 : 1] (4): Adulterina moneta, Fáłſzywa monetá/ álbo myńcá. Mącz 3d, 54d, 416c; SarnStat 405.

»mińca, (albo) pieniądze« (3): Obolus, Mińcá/ álbo pieniądz mniey álbo więcey niżli náſze pułgroſzá ważąci Mącz 257a, 231b, 253d; [Mynice álbo pieniądze kowáć/ ktoreby drugim podobne były/ nikomu ſie niegodźi/ ále potrzebá/ áby miáły rozność iáką przyſtoyną miedzy ſobą. SzczerbSpecSax 255 (Linde)].

W przen (1): [iż gdy ſkárby ony Ceſárzowi y iego ſtárośćie Rzymſkiemu/ to ieſt vbogie/ [św. Wawrzyniec] vkázował: y o innych nędznych y niedołęznych ták mowił: oto máſz drogą myńcę ná ktorey ieſt wybita twarz ſtworzyćielá/ y obraz żywy Bogá żywego/ nie gardź tákimi ſkárby nád ktore nie máſz nic drożſzego. SkarŻyw 720 (Linde).]
Wyrażenie: »fałszywa myńca« (1): Cżemuż też ty nie bacżyſz zła á fáłſzywa mińco á zły á fáłſzywy kwartniku á ty złośćiwy cżłowiecże RejPos 252v.
a. Moneta srebrna lub miedziana (3):
Wyrażenie przyimkowe: »w myńcy« = pieniędzmi srebrnymi lub miedzianymi (3): LibMal 1543/70v; BielSat C; Po śiedmi groſzy kwartę ſobie vſtáwili/ Ktorą pierwey w Mynicy po dwu groſzu pili. BielRozm 15.
2. Mennica; miejsce, w którym bije się pieniądze; aerarium publicum Mącz; monetaria (officina) JanStat (9): Aerarium publicum, Mieiſca gdzie odmieniayą pieniądze/ Myncá. Mącz 5a; [Podskarbi] niech bierze: y z tegóż pułzłotégo innym robotnikóm w myńcy/ y wſzytki potrzeby do Myńce należącé będźie płáćił/ y ſkupował. SarnStat 340, 340, 409.
Zwroty: praw. »dzierżeć (do wiernych rąk) mynicę« (1): Ian Ielitkowit/ który ná ten czás dźierżał Mynicę do wiernych rąk [tenuit monetam ad fideles manus JanStat 35] z Léſkiem Zydem. SarnStat 371.

»myńcę sprawować« = zarządzać (1): Byli Monetárij/ co myńcę ſpráwowáli. BielKron 119v.

Wyrażenia: »myńca Krola Jegomości« = mennica koronna (1): ábo więc żeby wolno było in caſu non ſolutionis, z oney zaſtáwy w Myńcy Krolá Iego M. tę ſummę dáć wyrobić. VotSzl D4.

»mistrz myńce« = zarządca mennicy (kalka z niem. Münzmeister); magister monetarum JanStat [szyk 1 : 1] (2): MISTRZ MYNCE. Podſkárbi ieſt ſprawcą monety. IEſcze Podſkárbi Koronny ma bydź iednym ſprawcą monet/ któré zá czáſem máią bydź bité SarnStat 340, 1310.

[»mynica pieniężna«: Ná przyiazd nowego Páná/ Mynicá pieniężna ma być odnowioná. SzczerbSpecSax 254 (Linde).]

II. m Mincarz; człowiek trudniący się operacjami pieniężnymi, wymianą pieniędzy lub wypożyczaniem na procent itp. bankier, wekslarz (1): Trapezita [...] Latine numularius, Mincá/ monetnik. Mącz 463a.

Synonimy: I.1. moneta, pieniądz; II. bankarz, bankierz, mincownik, monetarz, monetnik, myncarz, odmieniacz, stolnik, stołecznik, wekslarz.

AKtt