Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MYSZUR

Następne hasło: [MYSZYNOWY] »

MYSZY (23) ai

Fleksja

sg
m	N	myszy, myszi	f	N	myszå, mysza, mysz(a)	n	N	myszé
	G			G	mysz(e)j		G
	A			A	myszą		A
	I	mysz(e)m		I			I

pl
N	subst	mysz(e)
G		myszych
D		myszym
I	n	mysz(e)mi

sg m N myszy (2), [myszi Volck L114v.] ◊ I mysz(e)m (1). ◊ f N (attrib) myszå (1) Mącz, mysza (1) BielKron, mysz(a) (4). ◊ G mysz(e)j (1). ◊ A myszą (3). ◊ n N myszé (4); [-é], -(e) (4). ◊ pl N subst mysz(e) (1). ◊ G myszych (4). ◊ [D myszym.] ◊ I n mysz(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „mysz” ‘gryzoń z rodziny myszowatych’ (23)
- 1. W zwykłym znaczeniu (18)
  - a. Pochodzący od myszy (9)
  - b. Będący częścią ciała myszy (5)
  - c. Cechujący mysz (3)
  - d. Przeznaczony dla myszy (1)
- 2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (4)
- 3. Zestawienie w funkcji n-pr (1)
- 4. [W funkcji rzeczownika: Rodzaj tańca]

Przymiotnik od „mysz” ‘gryzoń z rodziny myszowatych’; murinus, soricinus Cn (23): [myſzi/ murinus Volck Lll4v.]

1. W zwykłym znaczeniu (18):

a. Pochodzący od myszy (9):

Wyrażenia: »mysze(-y) łajno, gowno, gnoj« = muscerda Calep, Cn; fimus murinus Cn [szyk 6 : 2] (6 : 1 : 1): Myſze łayno żywot miękcży FalZioł I 144c; Kto nie może wody puſzcżać/ dobrze mu ſiedzieć w ciepłey wodzie/ zmyſzem gnoiem zagrzaney. FalZioł IV 15a; chleb twoy ma być z ziarna cżyſthego [...] bez myſzych łaien działanego FalZioł V 63v, I 144d, V 63v; kthemu też ſłuży myſze łáyno tłuczone/ ná bielmo ſypáć. SienLek 70, 61; Muscerda – Miſze gowno. Calep 682a.

peryfr. »myszy upominek« = łajno mysie (1): Muscerda, Myſzy vpominek gówno. Mącz 238c.

b. Będący częścią ciała myszy; murinus Mącz (5): Krew myſza brodawki traci pomazuiącz ie. FalZioł IV 14d; Mącz 238c; Albo z myſzych głów popiołu nápaliwſzy/ y z ogonów/ rozmieſzayże z miodem á pomazuy bielmo. SienLek 165v, 70, 72v.

c. Cechujący mysz; murinus Mymer¹ (3): Orzeł [...] Nietoperzá táko ſkazał: By pierze z niego zebrano/ A myſzą mu ſkorę dano. BierEz Q4; Mymer¹ 19; [nietoperze] dwoię maią naturę Iednę ptaſzą dla ktorey maią ſkrzydła, Druga zwierzęcza á zwłaſzcża myſzą GlabGad C.

d. Przeznaczony dla myszy (1):

Wyrażenie: »łapica mysza« = pułapka na myszy (1): Muscipula, Lápicá myſza. Mącz 238c.

2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (4):

[»myszy ber« = Phalaris L.; mozga, roślina roczna lub bylina z rodziny traw (Gramineae), której ziarniaki używane są na karmę dla ptactwa; phalaris Cn: Myſzy Ber/ Phalaris. meuſzkolben. SienHerb K4#, E#.]

»cebula mysza« = Urginea maritima L. Bak.; urginia morska, ckliwica morska; bylina śródziemnomorska z rodziny liliowatych (Liliaceae), odmiana o cebulach białych jest rośliną leczniczą (nasercowa), a odmiana o cebulach czerwonych jest trutką na gryzonie (3): Ieſth rzecżona Czebula myſza iże od niey myſzy zdychaią/ ábowiem ma w ſobie nieiaką oſtroſć ogniſtą/ y gorzkoſć też iey ieſth przyłącżona z nieiaką ſlodkoſcią FalZioł I 133a; Oczet ſtey to Czebule myſzey [...] ſciſka ſlabe dziąſla [...] na dychawiczę y nakaſzel ieſt dobry FalZioł I 133b, I 133a.

[»czarnucha mysza« = być może Nigella arvensis L.; czarnuszka polna; roślina roczna z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), pospolity chwast zbożowy: Cżarnucha myſza/ Hypecoum. Felriſz Acker taubenfuſz. SienHerb [M2#].

»mysze jajka« = Ficaria verna Huds.; ziarnopłon wiosenny; bylina z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), pospolita w wilgotnych lasach i zaroślach, wytwarza tzw. bulwki korzeniowe podobne do ziaren zbożowych. Roślina trująca: Myſze iayká/ Pſzonká/ Chelidonium minus. Feygwartzenkraut/ Schorbockskraut. SienHerb K4#, E#.

»jęczmień myszy« = Hordeum murinum L.; jęczmień płonny; roślina dwuletnia z rodziny traw (Gramineae), pospolita na przydrożach, rumowiskach, pod płotami i na murach: PHOENIX, HORDEUM Murinum, Ięczmień Myszy. UrzędowHerb 247a.]

»myszy owies« = Bromus tectorum L. i Bromus sterillis L.; stokłosa dachowa i stokłosa płonna; gatunki dwuletnich traw (Gramineae), pospolite na ugorach, zrębach, przydrożach i starych murach, podobne do owsa (1): Murinum hordeum, seu Phoenix seu Lolium murinum, Czczy owies owieſek/ álbo myſzy owies/ źiele yeſt ná nowych murzech poſpolicie á ná ſuchych mieyſcách roſtące owſowi podobne. Mącz 238c.

[»mysze uszka« = Hieracium auricula L.; jastrzębiec gronkowy; bylina z rodziny złożonych (Compositae) pospolita na pastwiskach, suchych zboczach i obrzeżach dróg; auricula muris, myosota, myosotis Cn: Myſze vſzká/ Auricula muris. meuſzhrlen. SienHerb K4#, E#; AVRICVLA MVRIS, Piloſſella Alſine Dioſcordis, Myoſota vel Myoſotis. Niedośpiałek, álbo Myſzé Vſzká. To źiółko od vſzek miſzich ma imię/ że liſtki podobné Myſzym vſzkóm. UrzędowHerb 43a.

»mysza wiecha« = Ruscus aculeatus L.; myszopłoch kolczysty, krzewinka z rodziny liliowatych (Liliaceae) występujący w obszarze śródziemnomorskim, ma podobne do liści eliptyczne gałęziaki z czerwonymi owocami. We Włoszech sporządzano z niego miotły: Myſza wiechá/ Ruſcus. Meüſzdorn SienHerb [M2#].

»mysze zboże« = Lolium temulentum L.; życica roczna; dwuletnia trawa (Gramineae), pospolity chwast zbożowy i przydrożny; aegilops, avena sterilis, festuca, hordeum restibile Cn: Myſze zboże/ Aegilops alter. Vngerſzt/ gerſtentwalch. SienHerb K4#, E#.]

3. Zestawienie w funkcji n-pr (1):

»wieża Mysza« (1): V tego też miáſtá [Bingium] práwie w pośrzodku Renu ieſt wieżá ktorą zową Miſsá [mowa o wieży, w której schronił się przed myszami okrutny biskup moguntyński] BielKron 284v.

4. [W funkcji rzeczownika: Rodzaj tańca: pozwolmy im theż luxum áby [...] tańce nowe cżynili/ gonione/ ćielęćże [!]/ myſze/ gęſie/ ſkocżne/ Cynary/ [...] plęſzne/ chlopſkie. PostępekPrCzart Rv.]

Synonimy: 2. »cebula mysza«: »morska cebula«, »cebula zamorska«; »mysze jajka«: »mały jaskier«, pszonka; »myszy owies«: »czczy owiesek«; »mysze uszka«: kuroślep, muszotrzew, niedośpiałek; »mysza wiecha«: mirt; »mysze zboże«: owsik, »panieński włos«, »zajęcze ziele«.