Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NIEPRZEBYTNY]

Następne hasło: NIEPRZECHODZENIE »

NIEPRZEBYTY (16) part prpet pass pf

W pisowni łącznej (10), w rozłącznej (6); -y- (13), -i- (3).

Oba e jasne.

Fleksja

sg
m	N	nieprzebyty	f	N	nieprzebytå	n	N
	G	nieprzebytego		G			G
	A			A			A	nieprzebyté

pl
N	subst	nieprzebyté
G		nieprzebytych
A	subst	nieprzebyt(e)
L		nieprzebytych
V	subst	nieprzebyt(e)

sg m N nieprzebyty (4). ◊ G nieprzebytego (1). ◊ f N nieprzebytå (2). ◊ n A nieprzebyté (1). ◊ pl N subst nieprzebyté (2). ◊ G nieprzebytych (2). ◊ A subst nieprzebyt(e) (1). ◊ L nieprzebytych (2). ◊ V subst nieprzebyt(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn) s.v. przebyć.

Znaczenia

W funkcji przymiotnika (16)
- 1. Który jest trudny do przebycia, przez którego nie da się przejść, przeprawić; nieprzebrniony (13)
  - W przen (1)
- 2. Od którego nie można być, żyć dłużej; trwały, wieczny; obfity, nieskończony (3)

W funkcji przymiotnika (16):

1. Który jest trudny do przebycia, przez którego nie da się przejść, przeprawić; nieprzebrniony; impenetrabilis Mącz, Calep; impervius Calep, Cn; incommeabilis, insuperabilis Cn (13): BielKron 410v; Impenetrabilis, Co nie może być przebyto/ nieprzebyty/ nieprzeſzły. Mącz 289d; Wywiódł mię mocą ſwoiéy zwyćiężnéy práwice Z błót nieprzebytych/ y z trzęſáwice. KochPs 58, 45, 110; A w mieyſcach nieprzebytych przeſzćia gotowáli KochJez B; Impervius – Nie maieci brodu, nie przebity. Calep 511b, 49; SarnStat 401.

W połączeniu szeregowym (1): Caucaſus gorá gęſta/ ſkáliſta nie przebyta. KlonŻal D marg.

W charakterystycznych połączeniach: nieprzebyte błota, jeziora, miejsca (2), morze, rzeki.

Wyrażenie: »nieprzebyty brod morski« (1): o vfánié Wſzech źiemſkich gránic/ y nieprzebytégo Brodu morſkiégo. KochPs 93.

Szereg: »gęsty, nieprzebyty« (1): Srożſze niż Caucaſus gęſty nieprzebyty KlonŻal D.

W przen (1):

Wyrażenie: »ciemność nieprzebyta« (1): Niech iuż ſen nieprzeſpány/ záćmi moie oczy/ A ćięmność nieprzebyta/ wiecznie mię otoczy. GosłCast 55.

2. Od którego nie można być, żyć dłużej; trwały, wieczny; obfity, nieskończony (3): Tá ćię łáſká iego gdy z ſercá dobry á Chrześćiáńſki żywot zácżnieſz/ ponieśie: robić będzieſz/ á pracey nie vcżuieſz/ á złego bez końcá vydzieſz/ y dobr nigdy nie przebytych doſtánieſz SkarŻyw 4; Z ktorey płyną tyśiącmi pożytki obfite/ Iáko wody ze zdroiu nigdy nie przebite [!]. SapEpit B.

W połączeniu szeregowym (1): KlonŻal C4v cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »nieprzebyte prządki« = Parki (1): NIe vżyte/ nie vnoſzone/ Nie przepárte/ nie vproſzone/ Wy o wiekow ludzkich nieprzebyte [możliwa też lekcja: nieprzebite] prządki/ Przecż ták vpornie rwiecie śmiertelne wątki. KlonŻal C4v.

Synonimy: 1. niedobyty, niedochodny, niedostępny, nieprzebrniony, nieprzeszły; 2. niewyczerpniony, obfity.

Cf [NIEPRZEBYTNY], NIEPRZYBYTY, PRZEBYTY