Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIERYCHŁOŚĆ

Następne hasło: [NIERYM] »

NIERYCHŁY (30) ai

W pisowni łącznej (22), w rozłącznej (8); -y- (24), -i- (6).

e jasne.

[comp nierychl(e)jszy.]

Fleksja

sg
m	N	nierychły	f	N	nierychłå	n	N	nierychł(e)
	G	nierychł(e)go, nierychlejsz(e)go		G	nierychłéj		G	nierychł(e)go
	I	nierychłym		I			I
	L			L	nierychł(e)j		L

pl
N	m pers	nierychli
N	subst	nierychł(e)
D		nierychłym
V	m pers	nierychli

sg m N nierychły (10). ◊ G nierychł(e)go, [nierychlejsz(e)go] (2). ◊ I nierychłym (1). ◊ f N nierychłå (1). G nierychłéj (1). ◊ L nierychł(e)j (1). ◊ n N nierychł(e) (2). ◊ G nierychł(e)go (5). ◊ pl N m pers nierychli (2). subst nierychł(e) (3). ◊ D nierychłym (1). ◊ V m pers nierychli (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Powolny, nieprędki (15)
2. Późny, opóźniający się, działający lub dziejący się nie od razu (10)
- a. Daleki w czasie (3)
3. Nieskory do czego, nieskwapliwy, nieskłonny (5)
- W przen (2)

1. Powolny, nieprędki; involucris Murm, BartBydg; tardus Mącz, Cn; lentus, spissus Cn (15): BierEz K2v; Murm 43; Kroki w chodzeniu ſzyrokie ale nie richłe vkazuią też gruboſć rozumu, złą pamięć, ſkępſtwo nierobotnoſć y leniwe wierzenie. GlabGad P7v; Tardus, Nierychły/ leniwy/ pózny. Mącz 441a; SienLek 187; á ſnadź y trudno zrozumieć/ gdzie ſię ich [poborów] więtſza część obraca. A to dla złego wydawánia/ oddawánia/ y ſzáfunku: owo dla nierychłego wypráwowánia żołnierzow. VotSzl B4; [proſzę Pánie/ nie ieſthem ći wymowny [...] y iákożeś przemowił do sługi twe^go/ nieſpráwnieyſzego y nierychłeyſzego m [!] ięzyká ſie ſtał [impeditoris et tardioris linguae sum]. Leop Ex 4/10 (Linde)].

[nierychły ku czemu: Abowiem mam ięzyk ćięſzki/ á nie rychły ku mowieniu. BibRadz Ex 4/10 (Linde).]

nierychły w czym (2): abowiem niktore [umysły] łatwie w każdey rzecży argument y ſrzodek mogą naleść [...] á niektore ſą nierychłe w nalezieniu/ á wſzákoſz ſkutecżne w roſſątku. KwiatKsiąż Kv; Oczko 34.

W połączeniu szeregowym (1): Phlegmátyk [...] w ſpráwách nie rychły/ leniwy/ oſpáły: którégo ieſli nie twarz/ tedy plwánié ſámo pokaże Oczko 34.

W przeciwstawieniach: »gotowy, prędki, trefny i uważny ... nierychły« (3): ktorzi ſą gotowi w mowie/ á dowćipu nierychłego: takowi ſię ku obudwom rodzaiom oracyiey niegodzą. KwiatKsiąż K2, Kv; Melánkolik [...] mówy głośnéy/ ſpraw/ rozumu/ odpowiedźi/ ácz nie rychłéy/ ále trefnéy/ y vważnéy Oczko 34.

Wyrażenie: »nierychły ptak« (2): Avicula involucris. eyn vogel das do nicht fluck iſt Nyerichly ptak Murm 81; BartBydg 173.

Szeregi: »nierychły a gnuśnego dowcipu« (1): takowi nierychli á gnuśnego dowćipu ſą/ yż nic inſzego niemogą wynaleść KwiatKsiąż P4.

»nierychły a barzo leniwy« (1): Theż będzieli tępanie miąſſze/ pełne/ ale nierichłe/ á barzo leniwe FalZioł V 12v.

2. Późny, opóźniający się, działający lub dziejący się nie od razu; serus Calep, Cn (10): Tobith y żoná iego fráſuią ſię dla nierychłego przyśćia ſyná ſwego. BibRadz Tob 10 arg; kurczóm/ powietrza ruſzeniu/ opuchlinie [...] prędka/ á do popráwy nierychłaby ſye przyczyná dáła. Oczko 21v; á od wieſzckow pytał [Zemomisław]/ coby ſię rozumiáło to ſlepe národzenie/ y nierychłe áż wſiedmi lat oſwiecenie ſyná ſwoiego StryjKron 149; CzechEp 355 marg; ActReg 49; Calep 974b.

W połączeniu szeregowym (1): Bo táki ſąd Bozki ieſt rzadki/ nierychły/ odwłoczny/ pełny miłośierdźia y zániechánia/ y vbliżenia ſpráwiedliwośći/ y wyproſzenia ſię od gniewu Páńſkiego. SkarKaz 2b.

W charakterystycznych połączeniach: nierychły(-a, -e) dowcip, okazanie, oświecenie, przyczyna, przyście, sąd boski, zeście.

a. Daleki w czasie (3):

Wyrażenia: »nierychły potomek« (1): Y nierychłym potomkóm pokóy vczyniłá. ZawJeft 14.

»nierychły wnuk« (1): Ciebie nierychli wnukowie/ Ciebie wielcy Monárchowie Chwalić będą. ZawJeft 45.

Szereg: »daleki albo nierychły« (1): Iáko też Iob/ y wſzyſcy wierni Sthárego Teſthámentu/ nie myſlili oni nic o dálekiey álbo nierychłey zapłáćie/ ále ták to rozumieli iákoby dźiś GrzegŚm 38.

3. Nieskory do czego, nieskwapliwy, nieskłonny [ku czemu] (5): Też v cżłowieka takowe wilgoſci ſą tłuſte á nie rychłe ku wyſchnieniu GlabGad A7.

W przeciwstawieniach: »nierychły ... skłonny, skwapliwy« (2): Ten ieſt bárzo rozumnym ktory ieſt nierychłym ku gniewu [Tardus ira est multus intelligentia]/ ále then ktory ieſt ſkwápliwy/ wywyżſza ſzaleńſtwo ſwoie. BibRadz Prov 14/29; LatHar 562.

W przen (2):

Wyrażenie: bibl. »nierychły sercem, nierychłego serca k(u) wierzeniu« [szyk 1:1] (1:1): OpecŻyw 168; O głupi á nierychłego ſercá ku wierzeniu [O stulti et tardi corde ad credendum] temu wſzytkiemu co powiedźieli Prorocy. BibRadz Luc 24/25.

Synonimy: 1. leniwy, nieprędki, ospały; 2. daleki, odwłoczny, poźny; 3. nierączy, nieskłonny, nieskory, nieskwapliwy.

Cf RYCHŁY