[zaloguj się]
[pdf]

ROZDZIERAĆ (37) vb impf

rozdzierać (36), rozdzirać(1); rozdzierać : rozdzirać Leop (1:1).

roz- (36), [roź-].

o oraz a jasne; -e- (10) Mącz, -é- (1) OrzQuin, [-é-].

Fleksja
inf rozdziérać
indicativus
praes
sg pl
1 rozdziéråm
2 rozdziéråsz
3 rozdziérå rozdziérają
praet
sg pl
2 m m pers rozdziéraliście, -ście rozdziérali
3 m rozdziéråł m pers rozdziérali
n rozdziérało subst
imperativus
sg pl
2 rozdziéråj rozdziéråjcie
conditionalis
pl
3 m pers by rozdziérali

inf rozdziérać (4). ◊ praes 1 sg rozdziéråm (13). ◊ [2 sg rozdziéråsz.] ◊ 3 sg rozdziérå (4). ◊ 3 pl rozdziérają (3). ◊ praet 3 sg m rozdziéråł (2). n rozdziérało (1). ◊ 2 pl m pers rozdziéraliście, -ście rozdziérali (2). ◊ 3 pl m pers rozdziérali (3). ◊ imp [2 sg rozdziéråj.] ◊ 2 pl rozdziéråjcie (1). ◊ [con 3 pl m pers by rozdziérali.] ◊ part praes act rozdziérając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Rozrywać na części; dilacerare Vulg, Calep, Cn; dilaniare Mącz, Calep; scindere PolAnt, Cn; distrahere, divellere Mącz, Cn; conscindere, discindere Calep, Cn; dirumpere Mącz; concerpere Calep; discerpere, perscindere Cn (26): Divello, Rozdzieram/ rozriwam/ rostárgam/ też wykorzeniam. Mącz 478d, 183d, 346c, 361a, 372a, 461d; Delanio, Discindo, et quasi lanam traho – Rozdzierąm, targąm. Calep 299b, 230b, 299b, 324a.
Przen (4):

rozdzierać co (2): możeſzli ty nadobnie á głádce roźdźierać podwáliny álbo grunthy cháłupy twey OrzRozm B3v. Cf Zwrot.

Zwrot: »serce rozdzierać« (1): To cżyniono nád tymi/ nád ktorych láty y niewinnośćią więtſzą/ więtſze pożáłowánie/ Chrześćiáńſkie ſercá rozdzieráło SkarŻyw 46.
a) Doprowadzać do niezgody, braku jedności [w tym: kogo (1)] (2):
Szeregi:»rozpraszać, rozdzierać« (1): Obácż ieſli to Duch ieſt Boży [...]/ ktory rozpraſza/ rozdziera/ ludzie wádzi/ á zgody nierad widzi. SkarJedn 334.

»wadzić i rozdzierać« (1): Odſzcżepieńcy y Heretykowie/ ſtáre Chrześćiány burzą/ bráćią w iednośći wádzą/ y rozdzieráią SkarJedn 398.

a. Szarpiąc w przeciwne strony, rozrywać na dwie części; proscindere Mącz (10):
α. Rozrywać tkaninę [w tym: co (6)] (7): Proscindo, Rozdźieram/ yáko ma być porzę. Mącz 372a; iż żaden płátá odzienia nowego nie wſtáwia w odzienie wiotche/ inácżey rozdziera nowe BudNT Luc 5/36.
Zwrot:»rozdzierać odzienie, szaty (swe)« [jako wyraz żalu] = scindere vestimenta PolAnt (2): BibRadz 2.Reg 3/31; A Iozue rozdzieráiąc ſzáty ſwe/ padł ná twarz przed ſkrzynią Bożą SkarŻyw 502.
Przen (3): iáki to grzech wielki [...] ták wiele duſz tráćić á ſuknią Chryſtuſowę rozdzieráć y ciáło duchowne iednośći kośćiołá iego tárgáć SkarJedn 257, A3, 333.
β. Przemocą rozwierać komuś usta (zwierzęciu – pysk), doprowadzając do rozerwania skóry [co] (2): SAmſon to dziwny mocarz/ był zá cżáſu ſwego/ Ze páſzcżeki roźdzyerał/ v Lwá okrutnego. RejZwierz 43; RejZwierc 166; [y yęly ſproſznye rzygacz wuſtha Iezuſzowy rozdzyerayacz ye RozmyślDomin 40, 40].
γ. Odrywać jedno od drugiego; przen: o jedności osób boskich lub o bóstwie i człowieczeństwie Chrystusa [co] (1): [iżby ták mierźiono rozdźieráli Bożą Eſſencyą. Zoſtáie áby wſzyſtká y zupełnie byłá ſpołecżna y Oycá y Syná. PiotrGonTrzech 24.]

rozdzierać od czego (1): iż powiádamy/ że tu tego Kápłaná [tj. Chrystusa] mędzy námi ćieleſnie ná źiemi w kośćiele niemáſz/ wſzechmocność iego niebem zámykáiąc/ á Boſtwo iego od ćiáłá źiemią rozdźiéráiąc OrzQuin Z2v.

[W przeciwstawieniu: »spajać ... rozdzierać«: że śmiećie wiele Bogow/ álbo wżdy wiele oſob w iednem Bogu twierdzić to te ſpaiaiąc/ to rozdźieraiąc. BudArt Z6.]

b. Rozszarpywać; przen [kogo] (2): Leop Ier 23/1; ktorzy [monarchowie wszystkiego świata] iáko okrutni lwi/ y wilcy/ y lámpártowie/ owce Chryſtuſowe przez 300. lat rozdźieráli SkarKazSej 679b.
2. Grabić, rozkradać; przen [co] (1): wſſyſthcy co ią [ziemię chaldejską] puſthoſzą będą pełni wydárthkow [...]. Bo ſie ráduiećie/ [...] rozdzieráiąc [diripientes] dziedzictwo moie Leop Ier 50/11.
3. Szarpać, tarmosić; convellere PolAnt; dissipare Vulg [kogo] (2): WujNT 157 marg; [I tamże gdy go on virzáł/ natychmiáſt j [lege: ji] duch cięſzko roźdźiéráł/ A gdy padł na źiemię/ przewracáł śię piany wypuſzczaiąc MurzNT Mar 9/19 (Linde); Leop Luc 9/39 (Linde)].
Szereg: »i roztrącać i rozdzierać« (1): á oto duch go porywa/ y nátychmiaſt krzyczy/ y roſtrąca/ y rozdźiera go [et elidit et dissipat eum] WujNT Luc 9/39.
4. Szeroko otwierać; dilatare Vulg, PolAnt (7):
Zwroty:»gardło rozdzierać« (1): Gárdłá też rozdzieráli głoſem wrzeſcząc náſzy StryjKron 622.

»gębę rozdzierać« = głośno mówić, wrzeszczeć (1): Vastius deducere verba, Szeroko gębę rozdzieráć. Mącz 476b.

»[na kogo] rozdzi(e)rać gębę« = krzyczeć na kogoś, szydzić z kogoś; dilatare os Vulg, PolAnt (2): Z kogośćie ſie nágrawali? ná kogośćie rozdziráli gębę/ á wywieśáli [!] ięzyk? Leop Is 57/4; BudBibIs 57/4.

[»rozdzierać oczy«: Ieſli nie widziſz proſzę ćię rozdzierayże ieſzcże ocży lepiey. ŁaszczOkulary A3.

»rozdzierać oczy [na kogo]« = zwracać na kogoś uwagę (nieżyczliwą); exacuere aciem oculorum, intendere acrem aciem Cn: Ládá co mówiſz miły Symonie. Ná święte lepák náſze rozdźieraſz ocży ŁaszczOkulary C4.]

»rozdzierać paszczękę« [o zwierzętach] [szyk zmienny] (2): RejPos 168v; Raz vkazał mu ſię ná modlitwie/ iáko wielki á ſrogi niedzwiedz/ páſzcżękę nań rozdzieráiąc. SkarŻyw 509.

»rozdzierać usta« (1): Et Ringor [...], significat os torqueo, Rozdzieram drę vſtá/ wyſzczerzam zęby Mącz 356c.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Defrico, Zdrápuyę/ Rodzieram [!]/ ſcieram Mącz 136d.

Synonimy: 1. rozdrapywać, roztargawać, roztargiwać, roztargować; 2. rozchwatywać, rozchwycać, rozchwytawać; 4. rozdziewiać, rozszerzać.

Formacje współrdzenne cf DRZEĆ.

Cf ROZDZIERANIE

KW, (LWil)