[zaloguj się]
[pdf]

ROZEDRZEĆ (89) vb pf

o oraz oba e jasne; -darł(-), -darl-.

W formach fut: rozedrz-, rozedr- (6), [rozdrz-]; w formach praet i con: rozdarł(-), rozdarl- (48), rozedrał(-) (1); rozdarł : rozedrał(-) BudBib (6:1).

Fleksja
inf rozedrzeć, rozdrzeć, rozedrzeć
praet
sg pl
1 m rozdarłem, -em rozdarł m pers
2 m -eś rozdarł m pers
3 m rozdarł, rozedråł m pers rozdarli
f rozdarła, rozedrała m an
plusq
sg
3 m był rozdarł
imperativus
pl
2 rozedrzycie
conditionalis
sg
1 f bych rozdarła
2 m byś rozdarł
3 m by rozdarł
impersonalis
praet rozdarto
participia
part praet act rozdarszy, rozdarwszy

inf rozedrzeć (8), rozdrzeć (2); rozedrzeć FalZioł, SienLek; rozedrzeć : rozdrzeć Mącz (6:2). ◊ fut [2 sg rozedrzesz.] ◊ 3 sg rozedrze (5), [rozdrze]. ◊ 3 pl rozedrą (1). ◊ praet 1 sg m rozdarłem, -em rozdarł (2). ◊ 2 sg m -eś rozdarł (1). ◊ 3 sg m rozdarł (29), [rozedråł]. f rozdarła (4), rozedrała (1). ◊ 3 pl m pers rozdarli (8). ◊ plusq 3 sg m był rozdarł (1). ◊ [imp 2 plrozedrzycie.]◊ con 1 sg f bych rozdarła (1). ◊ 2 sg m byś rozdarł (1). ◊ 3 sg m by rozdarł (1). ◊ impers praet rozdarto (1). ◊ part praet act rozdarszy (22), rozdarwszy (1) KochFr; -arszy, -arwszy (17), -årszy (2); -arszy : -årszy BibRadz (5:1), BielKron (1:1).

Sł stp: rozdrzeć, Cn s.v. wołam, Linde XVII – XVIII w.

1. Rozerwać na części; scindere PolAnt, Mącz, Vulg; dilacerare PolAnt, Mącz; conscindere PolAnt; concerpere, discerpere, distrahere, divellere Mącz (71): Distrahere et dilacerare, Rozedrzeć. Mącz 461d, 39c [2 r.].
Zwroty: »na kąski rozedrzeć« (1): Membratim discerpere, Ná kąśki rozedrzeć. Mącz 214d.

»rozedrzeć [co] na [ile] sztuk« (1): Tedy Achiáſz ziąwſzy on płaſzcz nowy co miał ná ſobie/ rozdárł gi ná dwánaſćie ſztuk [scidit illam in duodecim scissiones]. BibRadz 3.Reg 11/30.

Przen [co] (2): To mowi Pan Bog [do Salomona]/ iżeś wzruſzył á rozdárł poſtánowienie iego/ wzruſzy on tákież kroleſtwo twoie y rozedrze BielKron 78v.
a. Rozszarpać zębami lub pazurami [w tym: kogo (1), co (żywotne) (1), co (1)] (3): HistJóz A4v; Y przypadł nań Duch Páńſki/ á rozdárł go by więc miał rozerwáć koźlę BibRadz Iudic 10/6; Wilk ſye wroćiwſzy/ owcę w łonie moim Rozdárł drapieżnie oſtrym żębem ſwoim. ZawJeft 7.
b. Szarpiąc w przeciwne strony, rozerwać na dwie części [w tym: co (53)] (60): Conglutinationes divellere, Spoyenie rozedrzeć. Mącz 478d.
Przen (1): o byś rozdárł niebioſá (y) zſtąpił/ od oblicża twego gory rozpłynęłyby ſie. BudBib Is 63/19.
α. Rozerwać tkaninę (51): Mącz 371d; miła goſpodze/ coż mam dáley cżynić. Rozdárłem máchárzynę co w niey noſzę yáycá RejFig Cc7; vchwyćił go zá płaſzcż krol Saul/ y rozdárł płaſzcż ná nim. BielKron 65; [TomZbrudzBrul Lev 21/10].
Zwroty: »rozedrzeć szatę(-y)« = vestes scindere PolAnt; scindere tunicam Vulg (2): dawſzy zwlec z Androniká ſzárłát/ y rozdárſzy ſzátę dał go wodźić po wſzythkim mieście BibRadz 2.Mach 4/38; WujNT Act 16/22.

»rozedrzeć szaty(-ę), odzienie, suknią (sw(oj)e (a. na sobie))« [jako wyraz rozpaczy, żalu, pokuty lub protestu; w tym: odzienie i szatę (1)] = scindere vestimenta sua Vulg, PolAnt; conscindere tunicam a. vestimenta Vulg; tunicam (super se) a. vestes suas scindere PolAnt [szyk zmienny] (22:21:2): HistJóz A2v, D2v; A gdy vſlyſſał Achab te mowy/ rozdárł ná ſobie odzienie Leop 3.Reg 21/27, 4.Reg 11/14; rozdárłá Atália ſzáty ſwe mowiąc/ Zdrádá/ zdrádá BibRadz 2.Par 23/13; A przethoż rozdárſzy ná ſobie odzienie ſwe/ vcżynili wielkie nárzekánie BibRadz 1.Mach 4/39, 2.Reg 13/19, 31 [2 r.], 4.Reg 6/30, 22/11, Is 36/22 (12); [Ruben] rozdárł ná ſobie odzyenie y nárzekał BielKron 16, 16v, 47v, 51, 69, 71v (11); Tedy wzięłá Thámár popiołu ná głowę ſwoię/ á ſuknię ſzáchowaną/ ktora (była) ná niey rozedráła BudBib 2.Reg 13/19, Lev 21/11, 4.Reg 5/7, 8 [2 r.], 19/1, Esth 4/1, 3.Esdr 8/70, Bar 5/30; BudNT Act 13/26; SkarŻyw 349; LatHar 695, 709; Tedy Arcykápłan rozdárł odźienie ſwoie/ mowiąc: iż [Jezus] bluźnił WujNT Matth 26/65, Mar 14/63, s. 180, Act 14/13; [BudBib I 216c marg].

Przen (1): BielKron 65; [Obiskupie [tj. Kajfaszu] sloscziwy, [...] czemv ssercza twego zakamyalego lepiey nyerosdrzes, nysly odzienye. SprChęd 54; Rozedrzyćie ſercá wáſze/ á nie odźienia waſze/ y nawroććie ſię do Pána Bogá wáſzego BibRadzIoel 2/13].
β. Uśmiercić w ten sposób, zwłaszcza nieduże stworzenia [w tym: kogo (2), co (żywotne) (5)] (7): Gdyby kto Iaſkolę rozdarł na zchodzie pirwſzego kxiężycza po wylężeniu/ thedy w nim naydzie dwa kamyki FalZioł IV 24d, IV 19d; BielKron 299; Ale gdyby mu żyłę zábito/ [...] tedy czarną kokoſz rozdárſzy/ onę mu nogę obłoż SienLek 178, 153v.
Zwroty: »na dwoje rozedrzeć« (1): Gnáno konie ná rożno/ oſtrogámi zwárto: Metiuſá ná dwoie iák śledźiá rozdárto. KlonWor 32.

»żywo [kogo] rozedrzeć« (1): Y iakoż cie za chłopa mieć A ſnadz by miał y trzy garła Iuż bych gi żywo rozdarła RejJóz H7v.

c. Rozewrzeć siłą pysk zwierzęcia (doprowadzając też do rozerwania skóry) (2):
Zwrot: »[czemu (żywotne)] rozedrzeć gębę« [w tym: czym (1)] [szyk zmienny] (2): Sierpnia kxiężycza Zaba żadna gęby otworzyć nie może [...]/ tak iż y laſką trudno iey gębę rozedrzeć. FalZioł IV 15b; Sámſon ſłynie że tho był rozdárł gębę Lwowi PaprPan B4.
2. Szeroko otworzyć; aperire Vulg (16):
Zwroty: »gardło rozedrzeć« (1): A wſzyſcy krzycząc/ hucząc/ gárdłá ſwe rozdárli. StryjKron 702.

»rozedrzeć gębę, usta« [szyk zmienny] (2:1): Iáwnie rozdárſſy vſtá ſwe pochlebnie rzkomo chwalili ſpráwy moie RejPs 52; Diducere rictum, Rozdrzeć gębę/ wyſzczerzáć zęby. Mącz 355d, 459c.

»rozedrzeć [na kogo] do uszu gębę« = krzyczeć na kogoś, złorzeczyć komuś (1): Insectari aliquem maledictis, Rozzdrzeć ná kogo do uſzu gębę. Złorzeczić yáko pſu. Mącz 385d.

»rozedrzeć oczy [na kogo, [na co]]« = zwrócić na kogoś uwagę (nieżyczliwą), zainteresować się kimś lub czymś (chcąc zaszkodzić) [szyk zmienny] (2): Y oczy ſwoie ná mię rozdárli: Myśląc iákoby mogli mię pożyć KochPs 22; BielSjem 7; [ná [...] kośćioł powſſechny/ ocży wſſyſcy rozdárli/ y rádzi by iſz ſámi cżarni/ y ten cżarny widzieli. WizFałeczDucha przedm A6; Diar 1566 63].

»rozedrzeć paszczekę« [w tym: na kogo (1); o zwierzętach, też ludziach porównanych do zwierząt] [szyk zmienny] (4): LubPs F2; RejPos 314v; Zewſząd mię wilcy záwárli otyli: Páſzczęki ná mię rozdárli ſtráſzliwé KochPs 31; Do mnie płynie wieloryb rozdárwſzy páſczekę KochFr 95.

»rozedrzeć paszczekę« [w tym: na kogo (2), przeciwko komu (1); chcąc zaszkodzić] = aperire os Vulg (5): RejPs 31v; Rozdárli páſſcżekę ſwą yáko Lew rycżący/ Zginyenya mego záwżdy ták pilnye prágnący LubPs F2, I3v; Obácż ieſliże cie iuż zewſząd nie otocżyli ſrodzy nieprzyiaciele twoi/ [...] á práwye iuż iáwnie rozdárli ná cię páſzcżeki ſwoie RejPos 196; GrabowSet F3; [Leop Ps 21/14].

3. Oderwać od podłoża; przen [co] (1): Bárwę s kthorą ſye [bękarci] vrodzili áż ſámá ſmyerć rozedrze/ y to yáko rog przypalony/ przedſyę y po ſámey ſmyerći ſmyerdzyeć y cuchnąć będzye GliczKsiąż B2.
4. Rozgrabić, rozkraść [co] (1): Zpuſtoſzy [Nabuchodonozor i jego wojska] máiętnośći twoie [Tyrze]/ rozedrą [diripient] miedzy ſie thowáry twoie Leop Ez 26/12.

Synonimy: 2. rozczosnąć; 4. rozchwycić, rozchwytać, rozdrapać, rozerwać.

Formacje współrdzenne cf DRZEĆ.

Cf ROZDARCIE, ROZDARTY, [ROZEDRZENIE]

KW, (LWil)