[zaloguj się]
[pdf]

OBRONNY (137) ai

Pierwsze o jasne; -on- (15) Mącz (8), KochPs (2), KochProp, KochWr, OrzJan (3), -ón- (1) OrzQuin.

comp i sup (6+2); -ejszy (2), -(e)jszy (6); nå- (1) Leop, na- (1) RejPs.

Fleksja
sg
mNobronny fNobronnå nNobronn(e)
Gobronn(e)go Gobronniejszej Gobronn(e)go, naobronniejsz(e)go
D Dobronn(e)j Dobronn(e)mu
Aobronn(e)go Aobronną, nåobronniejszą Aobronn(e), obronniejsze
Iobronnym Iobronną Iobronnym
L L Lobronnym, obronn(e)m
pl
N m pers obronniejszy
subst obronne, obronniejsze
G obronnych
D obronnym
A m pers obronné
subst obronn(e), obronniejsz(e)
I n obronn(e)mi
L obronnych, obronniejszych
V subst obronné

sg m N obronny (12). ◊ G obronn(e)go (3). ◊ A obronn(e)go (1). ◊ I obronnym (1). ◊ f N obronnå (5). ◊ G obronniejszej (1). ◊ D obronn(e)j (1). ◊ A obronną, nåobronniejszą (8). ◊ I obronną (11). ◊ n N obronn(e) (20). ◊ G obronn(e)go, naobronniejsz(e)go (15). ◊ D obronn(e)mu (2). ◊ A obronn(e), obronniejsze (5). ◊ I obronnym (1). ◊ L obronnym (7), obronn(e)m (1) LubPs. ◊ pl N m pers obronniejszy (1). subst obronne, obronniejsze (4). ◊ G obronnych (13). ◊ D obronnym (1). ◊ A m pers obronné (1). subst obronn(e), obronniejsz(e) (18). I n obronn(e)mi (1). ◊ L obronnych, obronniejszych (3). ◊ V subst obronné (1).

Składania comp: obronniejszy nad kogo (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przystosowany do obrony; warowny; munitus Vulg, PolAnt, Mącz, Cn (118): Mącz 237a; BudBib Zach 11/2; Ach nievżyta śmierći/ á łákoma/ Poimáłáś mężá/ ktorego świádoma Siłá Moſkiewſka/ y Gdańſk nieukłonny/ Y krwáwe Luki/ y Połock Obronny. GrochKal 19.

obronny od kogo [= przed kim] (1): Abowiem nad ćię żadna mnie inna nieieſt nádzieiá á mam ćię ſobie zá obronną wieżę od nieprzyiaćioł ſwoich RejPs 89.

obronny ku czemu (1): ſynowie Iſráelſcy [...] poczynili ſobie iámy y iáſkinie w gorach/ y mieſzcá bárzo obronne [munitissima loca] ku odpierániu. Leop Iudic 6/2.

obronny przeciwko komu (1): y ieſt podobné to Króleſtwo niedobytéy onéy Wieży/ która ze wſzech ſtron ſwoich obrónna ieſt przećiwko wſzyſtkim Nieprzyiaćielom OrzQuin Iv.

W charakterystycznych połączeniach: obronna(-y) gora, kraina, las, opoka, rzecz, Rzeczpospolita, tarcz; obronny barzo (2), dobrze (4), mocnie, ze wszech stron.

Przysłowie: Nihil tam munitum quod non expugnari pecunia possit, Nyc [!] nie yeſt ták obronnego czegoby pieniądzmi nie mógł dobyć. Mącz 330b.
Wyrażenia: »obronne budowanie« (1): Pan [...] pokáźił w gniewie ſwoim wſſyckie obronne budowania [munitiones] pánny Iudſkiey Leop Thren 2/2.

»miasto obronne« = civitas munita Vulg, PolAnt, Mącz; urbs munita Miech, Vulg, PolAnt; civitas firma Vulg, Mącz; civitas ſortitudinis PolAnt; urbs valida Mącz [szyk 51:9] (60): miedzi gorami ieſt Sanok a w poſrzodku Ruſi ieſt miaſto dobrze obronne imieniem Lwow MiechGlab 78; LubPs H2v, Y4v, Y5v; Y dał im ociec ich wielkie dáry złotá/ y ſrebrá/ y dochody z miaſt co obronnieyſſych w źiemi Iudá Leop 2.Par 21/3, Num 32/16, 36, Ios 11/13, 4.Reg 3/19, 17/9 (18); Potym czternaſtego roku zá Ezechiaſzá Krolá/ ruſzył woynę Sennácheryb krol Aſſyryiſki przećiw wſzytkim miáſtam obronnym Iudſkim BibRadz 4.Reg 18/13, Ios 14/12, 19/29, 2.Reg 20/6, 4.Reg 3/19, 18/8 (11); OrzRozm V v; Wenetowie zátrzymáli obronne miáſto Modon BielKron 273, 48, 273, 286v, 288, 290, 292v; Mącz 128o, 237d, 474b; BudBib Deut 1/28, 2.Par 16/4, 21/3, 2.Esdr 9/25, Os 8/14 (8), SkarŻyw 502, 503; StryjKron 406, 577; WerGośc 238; Dáło ſię to widźieć co może obronne miáſto/ gdy Krol Sztephań/ dźielny Pan/ wielkiem woyſkiem Gdanſk był obległ. GórnRozm H2v; OrzJan 80 [2 r.].

»mie(j)sce obronne« = miejsce dogodne do obrony, twierdza; locus munitus Vulg, HistAl, Mącz, PolAnt; arx munita, munitum oppidum, permunita castra Cn [szyk 19:4] (23): Racz mi być miły panie za boga obrońcżę mego/ bądz mi miaſto mieſtcza obronnego WróbŻołt 70/3; Gáláádcźyk [!] [...] dawał ſpiże Krolowi gdy mieſſkał w Mánáim (tho ieſt) ná onym obronnym mieſcu. Leop 2. Reg 19/32, Iudic 6/2, 9/46; A thak krol wſzedſzy ná gorę Syon á przypátruiąc ſię mieyſcu thák obronnemu przyſięgę ktorą im vczynił złamał roſkazawſzy wſzędy mury poborzyć BibRadz 1.Mach 6/62, 4. Reg 14/26, 1.Par 12/16, Dan 11/7, 10, 1.Mach 6/57, 61, 2.Mach 12/18; Napirwey wybrawſzy miedzi ſobą ſtárſze/ áby káżdy ſługá páná ſwego zábił/ potym áby mieyſcá obronnieyſze vbiegli BielKron 106v, 64v, 230; Mącz 237a; Polacy [...] rozbiją Namioty w mieyſcu dobrym/ obronnym BielSpr 70v; BudBib Ier 10/17, 2.Mach 12/18; KochPs 43; Polacy [...] Odeſławszy Xiążętá ná mieyſce obronne/ Wywiedli ná Ruſaki Poczty ſwe ogromne. StryjKron 240, 757; NiemObr 19.

»mury obronne« = murus munitus PolAnt [szyk 2:1] (3): BudBib Is 2/15; Owi ná wſzytki ſtrony czuyną ſtraż trzymáią A ći záśię obronné mury zákłádáią. KochProp 13; SzarzRyt C3.

»przyrodzenim, położenim miejsca obronny, miejsca s przyrodzenia obronne« (3:1:1): ono mieyſce nie było s przyrodzenia obronne [quia locus non erat naturaliter munitus] HistAl D2; zbudował był [Dowmant] twierdzą nád Rzeką Seſſarką ná Gorze przyrodzenim mieyſcá obronney StryjKron 355, 395, 752, 767.

»obronna twierdź« (1): Gdy iedno będzie náchylone vcho twoie ku nędznem prozbam moiem/ ſtánie mi to zá náobronnieyſſą twierć/ ku záchowániu zdrowia moiego. RejPs 43v.

»obronne wały« (1): Pánu Ierozolimſkié obronné wáły/ Pánu day cześć poſádo Siońſkiéy ſkáły KochPs 213.

»obronna wieża« (2): RejPs 89 cf obronny od kogo; OrzQuin Iv cf obronny przeciw komu.

»zamek obronny« = arx munita PolAnt, Mącz (9:1): BibRadz 1.Mach 1/35; Wáleryus [...] ſobie oſobno budował zamek obronny ná gorze Welliey BielKron 105v, 282v; Mącz 237a; BudBib 1.Mach 1/35; Hetman Hiſpáńſki Duca de Alba záłożył był twierdzą mocną/ chcąc tám Zamek obronny mieć StryjKron 26, 767; CzechEp 271; Bądź nam Pánie miáſto zamku obronnego. W oblężeniu nieprzyiaćielá náſzego. LatHar 179.

Szeregi: »gotowy i obronny« (1): gdyby dáléy do Niemiec poſtąpił/ gdźie iuż miáſtá gotowſze y dáleko obronnieyſzé? OrzJan 80.

»mocny i (a) obronny« (7): BibRadz I 163 c; Powſthawá s pośrodká wyſpy opoká bárzo mocna á obronna BielKron 448v, 288, 292v; RejZwierc 206; rzeczpoſpolitą [...] mocną/ y obronną [...] ſwym potomkóm poſtánowiém. KochWr 23; OrzJan 79.

»obronny a (i) (ob)murowany« (2): BielKron 290; Napierwſze pogranicżne miáſto w ziemi oney było Hierycho/ dobrze obronne y obmurowáne SkarŻyw 502.

»obwarowany i obronny« (1): [Kokenhaus] był Zamek dobrze obwárowány/ y położenim mieyſcá obronny StryjKron 767.

»obronny a prześpieczny« (1): ći kthorzy mieſſkáli ná wieży Sychimitow/ weſſli do Bożnice Bogá ſwego Beryt/ gdzie byli z niem przymierze vżczynili/ y ſtąd że ono mieyſce imię wzięło/ ktore było bárzo obronne á prześpiecżne [qui erat munitus valde]. Leop Iudic 9/46.

»wielki i (a) obronny« = munitus et magnus Vulg, PolAnt [szyk 3:2] (5): Alimis [...] Káſffor [...] Mágieth y [...] Kárnáim. To wſſyſtko miáſthá obronne á wielkie. Leop 1.Mach 5/26, 1.Mach 5/46; BibRadz Ios 14/12; BudBib Deut 1/28, 1.Mach 5/26.

W przen (5):
Wyrażenia: »miasto obronne« (1): [słudzy kościoła św.] áby miáſtem obronnym/ filarmi żeláznymi/ y mury miedziánymi/ ná wſzyſtkiey ziemi/ byli poſtánowionymi KrowObr 5v.

»miejsce obronne« = munitio Vulg (4): CzechRozm 255; zbroie walki náſzey nie ſą ćieleſne/ ále z Bogá mocne/ ku podwroceniu mieyſc obronnych/ ktorymi rády podwracamy. CzechEp [3], 99; WujNT 2.Cor 10/4.

2. Odpierający ataki, broniący, ochraniający (5):

obronny przeciw komu (1): ſtroná przes nie [listy] w ſpráwie ſwey bywa náuczoná/ vpewnioná/ y przećiw ſwemu Adawerſarzowi obronna. GroicPorz y2v.

Przen (3):

W połączeniu szeregowym (1): [Pan] nád ſámym wirzchem głowy twoiey dzyerży obronną/ pocieſzliwą/ á nieomylną rękę ſwoię. RejPos Ooo2.

Wyrażenie: »obronna ręka« [szyk 2:1] (3): A ieſliże to Pan rozumiał iż tego było onym potrzebá/ ná ktorych on ſam dzierżał obronną rękę ſwoię RejPos 132v, 253v, Ooo2.
Szereg: »mocny a obronny« (1): ręká Páńſka mocná á obronna/ ktora ſtárłá márną moc iego [czarta] vſtháwicżnie będzye nád głową twoią RejPos 253v.
a. W funkcji rzeczownika: umiejący się bronić (1):

W połączeniu szeregowym (1): A zá grzech zá ich obiecał [Pan] s pośrzodku ich odiąć godnego/ mocnego/ obronnego/ rádnego RejPos 253.

3. Łatwy do obrony (1): Excusabilis, To co może być łatwie/ wymowiono/ ut excusabile negotium habes, Obronną rzecz maſz która łatwie może być wymowiona Mącz 2a.
4. Uzbrojony; armatus Cn (2): Polacy też dopieráli ſie pierwſzego potkánia powiádáiąc że my obronnieyſzy y konie lepſze mamy BielKron 409v.
Wyrażenie: »przez obronną rękę« = przemocą, siłą (1): Kościelna kárność dopuſzcża rzecży ſwoie ludziom prawym ſpráwowáć/ ktorzi przez [...] rozmáite fortele/ cżęſtokroć też przez moc y obronną rękę wedrzeć śie [viribus et armis irrumpere] chcą do Duchownego chlebá. ModrzBaz 6v.
5. Zwrot: »ujść (a. uchodzić), ujechać (a. ujeżdżać), wrocić się obronną ręką« = ujść cało, bez strat [szyk zmienny][8:2:1] (11): Nawoy Tęcżyńſki gdy obronną ręką vſzedł z bitwy/ ſzedł do Rzymá zoſtał duchownym/ y był Dziekanem Krákowſkim. BielKron 375, 250, 309v, 415; Przeto muśi cżłowiek/ miárę iákąś przyſtoyną chowáć/ chceli obronną ręką vyść zázdrośći ludzkiey GórnDworz N6; Nieprzyiaćiel [...] vderzy ná nie [uffy]/ oni z nienagłá máią vyieżdżáć obronną ręką BielSpr 27; [wojsko] ſámi do Hetmáná ſwego Florianá Zebrdowſkiego [!] obronną ręką w zdrowiuśię wrocili. BiałKaz L2v; A Xiążę Skirgayło z oſtátkiem ludu ná ſtáre Troki z poboyſzcza obronną ręką vſzedł StryjKron 487, 657, 767; CzahTr E3.

Synonimy: 1. bezpieczny, gotowy, mocny, obwarowany, opatrzny, pewny, silny, trwały, warowny; 2. broniący, ochraniający, uzbrojony, zbrojny. 4. uzbrojony, zbrojny.

Cf NIEOBRONNY

DDJ