[zaloguj się]
[pdf]

OBROTNY (29) ai

Oba o jasne.

Fleksja
sg
mNobrotny fNobrotnå nNobrotn(e)
Aobrotny, obrotn(e)go A A
Iobrotnym Iobrotną Iobrotnym
L L Lobrotnym
pl
N m an obrotni
subst obrotn(e)
I m obrotn(e)mi

sg m N obrotny (13). ◊ A obrotny (4), obrotn(e)go (3). ◊ I obrotnym (1). ◊ f N obrotnå (1). ◊ I obrotną (1). ◊ n N obrotn(e) (1). ◊ I obrotnym (1). ◊ L obrotnym (1). ◊ pl N m an obrotni (1) [cum N pl: wężowie]. subst obrotn(e) (1). ◊ I m obrotn(e)mi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Łatwo obracający się; dający się obracać; ruchliwy; volubilis Mącz, Calep, Cn; versutus Mącz, Cn; flexilis Mącz; actuosus, versabilis, versabundus, versatilis Cn (19): Flexilis equus, Obrotny/ Toczny Kóń. Mącz 129d, 486d, 506d; [Lachesis] Klotowemi pálcy żártko Tárga zgrzebi/ á práwą wártko Ręką záś wrzećionem obrotnym zátacża/ Niewyślinionemi vſty nie zámacża. KlonŻal C4v; ReszList 151; Calep 1139b.

W porównaniu (1): EHey iák gwałtem obrotne obłoki/ Y Tytan prętki lotne czáſy pędzą SzarzRyt A.

W charakterystycznych połączeniach: obrotny(-e) miecz, obłoki, wrzeciono; prędko obrotny.

Wyrażenia: [»obrotne koła«: Młyn ná niey [rzece]/ v ktorego obrotne biegáią kołá ZbylŻyw B2.]

»tam i sam obrotny« (1): V kogo głowa ieſt wartogłowa, to ieſt tam y ſam prędko obrotną, taki bywa ſzałony [!] plotka, łgarz zdradny GlabGad M7.

Szereg: »chybki albo obrotny« (1): Poſtánowił Pan przed Ráiem roſkoſzy/ Cherubiná y płomieniſty miecż y chybki álbo obrotny [flammeum gladium atque versatilem Vulg Gen 3/24] dla ſtrzeżenia drogi drzewá żywotá. WysKaz 33.
Przen (6):
Wyrażenie: »ku wszytkiemu, na wszytko obrotny« = skory do wszystkiego [szyk 4:2] (3:3): Ięzik ſubtilny [...] [znamionuje człowieka, który] bywa nie ſmiały/ richło wierząci á richło obrotny ku wſzitkimu [!] GlabGad O3, N8, N8v, O2, O2v, O8v.
a. Zmienny (3): Fortuna volubilis, Toczne/ obrotne ſzczęście/ to yeſt niepewne/ nieſtateczne. Mącz 506d.

Iron. W polemice religijnej przeciwko Trójcy Św. (2): A ktoryż inſzy może być Bog obrotny ktory ſię ták odmienia? iż cżáſem ieſt tym á cżáſem owym/ cżáſem w Perſonách/ cżáſem záſię Perſony w nim GrzegRóżn Kv, I2.

b. W terminach astronomicznych (1):
Wyrażenia: »obrotne niebo« = ruchome sfery niebieskie (1): A to ſą wſzytki znáki/ któré wedla śiebie Swym porządkiem ſtátecznie tkwią w obrotnym niebie. KochPhaen 17.

[»rok obrotny«: IAko Ieśień cżęść trzećia Roku obrotnego Doſkonáłość przynośi owocu káżdego KołakWiek B3v; Zimá ieſt koniec Roku obrotnego KołakWiek C; BielawMyśl F3.]

2. Bystry, sprytny; versatilis Mącz, Calep, Cn; celer Calep (10): Coż było ſzátánowi po tym w ták iásney práwdźie/ tákiemi ánſlakámi y wywrotámi obrotnemi białe zwáć czarnem/ cżarne białem/ á po tym oboygá ſię záprzeć GrzegRóżn H3v; Mącz 486c; Lecż ći obrotni wężowie [o heretykach] gdy co złego o Papieżu y duchowieńſtwie mowić chcą/ wnetże do kronik y Hiſtorykow bieżą/ prawdę im przyznawáiąc SkarJedn 85; Calep 177a, 1114a; Lecż nie trzebá po nię ſłać/ boć tu wſkokiem bieży/ Znáć iż Pánná obrotna/ chlebá nie żáleży. PaxLiz C2; [DramStp I 634].
Wyrażenia: »rozum obrotny« = ingenium ad omnia versatile Mącz [w tym: ku czemu (2), na co (1)] [szyk 3:1] (4): Broda długa á koncżata zna⟨mionuje⟩ cżłowieka [...] z rozumem obrotnym, wſzakoż więcey ku dobremu niż ku złemu chyba ſwey rzecży GlabGad O6, N3, N7; Mącz 486c.

[»w rozumie obrotny«: Poſtháwił był [...] Pan Bog w onym roſkoſznym ráiu Adáma/ w niewinnośći ozdobnego/ w rozumie obrotnego/ w rozmowie iednoſtáynego WizFałeczDucha przedm A2v.]

W charakterystycznych połączeniach: obrotna(-y) panna, wąż, wywrot.

Synonimy: 1. chybki, ruchliwy, ruchomy, skory, toczny; a. niepewny, niestały, niestateczny, odmienny, zmienny; 2. bystry, chybki, prędki, skory.

Cf NIEOBROTNY, OBROĆNY, OBROTLIWY

AS