[zaloguj się]
[pdf]

OBRUSZYĆ (37) vb pf

o prawdopodobnie jasne (tak w ob-).

Fleksja
inf obruszyć
praet
sg pl
2 m m pers -ście obruszyli
3 m obruszył m pers obruszyli
f obruszyła m an
n obruszyło subst obruszyły
plusq
sg pl
3 m m pers byli obruszyli
n było obruszyło subst
imperativus
sg
3 niech obruszy
conditionalis
sg pl
2 m byś obruszył m pers
f byś obruszyła m an
3 m by obruszył m pers bysmy obruszyli
con praet
sg
3 m by był obruszył

inf obruszyć (7). ◊ fut 3 sg obruszy (7). ◊ 3 pl obruszą (1). ◊ praet 3 sg m obruszył (1). f obruszyła (2). n obruszyło (2). ◊ 2 pl m pers -ście obruszyli (1). ◊ 3 pl m pers obruszyli (3). subst obruszyły (2). ◊ plusq 3 sg n było obruszyło (1). ◊ 3 pl m pers byli obruszyli (1). ◊ imp 3 sg niech obruszy (2). ◊ con 2 sg m byś obruszył (3). f byś obruszyła (1). ◊ 3 sg m by obruszył (1). ◊ 3 pl m pers bysmy obruszyli (1). ◊ con praet 3 sg m by był obruszył (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

1. Spowodować oburzenie, wzbudzić gniew, rozdrażnić; offendere Vulg; irritare, praevaricari PolAnt [kogo, co] (24): LubPs gg5; I opuſćili Páná Bogá oycow ſwoich/ kthory ie wywiodł z źiemie Egiptſkiey/ á ſzli zá bogi cudzymi [...] y kłániáli ſie im/ á obruſzyli Páná. BibRadz Iudic 2/12; Bo byli poruſzyli gniew (Boży) v wod Meriwſkich/ że chćiał ſkáráć Moiżeſzá dla nich. Bo byli obruſzyli duchá iego BudBib Ps 105/33, 3.Reg 14/9; [mąż niewiernej żony z innymi] kośćioł mocą otworzyli: [...] y wziąwſzy niewiáſtę záraz rozśiekáli. Obruſzyłá tá rzecż bárzo S. Woyćiechá SkarŻyw 354, 171; WujNT 517.

obruszyć na kogo (2): Tákżeſcie y w Horeb Páná obruſzyli ná ſie/ y ták ſie był rozgniewał/ iż chćiał was wygłádźić. BibRadz Deut 9/8; SkarKaz 418a.

obruszyć czym (3): Y oczyśćię ie od wſzelákiey niepráwośći ich ktorą przećiw mnie zgrzeſzyli/ y przepuſzcżę wſzythkim złośćiąm ich/ ktorymi obráźili mię y obruſzyli [quibus peccaverunt contra me et quibus praevaricati sunt contra me]. BibRadz Ier 33/8. Cf obruszyć czym przeciw komu.

obruszyć czym przeciw komu (2): Leop 3.Mach 7/7; Potym Glinſki widząc iż tym okrutnym vczynkiem/ y Krolá y wſzytkę Litwę przećiw ſobie ſtokroć więcey niż pierwey obruſzył [...] wnet do wielkiey woyny myſl nákłonił StryjKron 707.

obruszyć na czym (1): Rácżże ie iuż precż odpędzić od oblicża twego/ Bo cie bárzo obruſzyli ná wſzem Páná ſwego LubPs B4v.

W charakterystycznych połączeniach: obruszyć ducha, każdego, krola, Pana (Boga) (4); obruszyć barzo (2), nawięcej, niepomału, stokroć więcej.

Zwrot: »obruszyć ku gniewu« (1): A oni gdy iedząc/ będą náſyceni y vtyią/ odwrocą ſie [...] á obruſzą mię ku gniewu [et irritabit me] łamiąc przymierze moie. BibRadz Deut 31/20.
Szeregi: »obrazić i obruszyć« (1): BibRadz Ier 33/8 cf obruszyć czym.

»obruszyć a zagniewać« (1): ieſlibyſmy co my przećiwko nim [Żydom] ze złośći nieſłuſznie pocżynáli/ ábo wżdam ie záſmućić chćieli/ żebyſmy thym przećiwko ſobie obruſzyli/ á zágniewáli [offendamus] nie cżłowieká ále [...] Páná Bogá Leop 3.Mach 7/7.

a. Wzruszyć, poruszyć; dotknąć [kogo] (8): RejPs 176v, 186; BielKron [3322]; Ono mię też by namniey nieobruſzy/ ieſli ſię komu nie wſzytko ſpodoba com tu nápiſał. ModrzBaz 1v; panieńſka cżyſtość/ á wćiele cżłowiecżym Anyelſkie przemieſzkánie/ zwyćięſtwo nád właſną wolą/ y wſzech roſkoſzy podeptánie kogo nie obruſzy? SkarŻyw A3v; CzechEp *3; BielSen 12.

Ze zdaniem przyczynowym (1): wſſytko przyimę zá dobre bych iedno był pewien łáſki ſwiętey twoiey/ ábowiem mie iuż nic to nieobruſſy by mnie nábárzeiey człowiek myſlił zle vczynić. RejPs 83.

W charakterystycznych połączeniach: namniej nie obruszyć, nic nie obruszyć (4).

b. Zrazić [kogo do kogo] (2): PaprPan Hv; Co wiem że ćię obruſzy do mnie rzecż prawdźiwa/ Ale ia o to nie dbam gdyż to prawdá żywa. CzahTr Iv.
2. Obrazić, poniżyć, znieważyć [kogo] (4): ktoż ſie s thym vrodził/ áby wżdy też kogo kiedy obruſzyć nie miał? RejZwierc 80; PudłDydo A3v.

obruszyć czym (1): Vmieyże mu [przyjacielowi] też tákie przyſmáki okázowáć/ nie tylko ábyś go miał cżym obruſzić/ ále ábyś go iáko możeſz y cżym możeſz nawięcey powinowáćił ſobie. RejZwierc 92.

obruszyć w czym [= pod jakim względem] (1): Nikogo więcey nie miłowáć/ iedno iego [Boga]. Ni w kim nádzieie nie pokłádáć/ iedno w nim. A gdy to ták będzie/ iuż ſie oſtrzegáć będzieſz ábyś go ni w cżym nie obruſzył/ á nie przeſtąpił woley iego. RejPos 130.

3. Naruszyć, zmienić; uszkodzić, zniszczyć (o abstraktach) [co] (9): Kſtałtowną ſtraż rácż poſtáwić moiey nędzney duſſy/ Nyech yey żadne ſprzeciwyeńſtwo namnyey nie obruſſy LubPs G; RejWiz 189; Bo kto kogo miłuie/ ten ſie tego ſtrzeże áby go nigdy nie gniewał/ á nie obruſzył woley iego. RejPos 144v; KołakCath C2.

obruszyć w czym [= pod względem czego] (2): RejPos 139; IEſliby cie theż Pan Bog iáką powagą/ álbo wſpaniłoſcią iáką/ álbo doſtoieńſtwy iákiemi ozdobić raczył/ vżywayże tego roſtropnie/ iákobyś powinnośći ſwey pocżćiwey [...] ni w cżym nie obruſzył. RejZwierc 147.

W charakterystycznych połączeniach: obruszyć naturę, wolą (2); namniej nie obruszyć (2).

Zwrot: »cześć obruszyć« = znieważyć (1): Powazniem ſie też chowała Cżegom theraż docżekała Iz ſie ten łotr ſmiał pokuſić Cżo mey ćczy miało obruſzyć RejJóz F8.
Przen (2):
a) Fraza: »żadny wstyd nie mógłby obruszyć [kogo]« = ktoś nie musiałby się wstydzić (1): A zdarz mi moy miły panie áby zá twą ſprawą ſtánowiły ſie wſſytki poſtępki moie [...] gdy bych ia był pilen roſkázánia twego ſwiętego nigdy by mię żądny wſtyd niemogł obruſſyć. RejPs 175v.
b) Przynieść ujmę, wstyd [kogo] (1): Y proſſę áby wzruſſił iákiego człowieká żywotá cnotliwego/ ktory by wgrozie á wkárániu chował mnie y ſpráwy moie a iſćie mię to nic nieobruſſy/ owſſem bych ſie záwżdy miáſto nieluboſći vćiekł dla modlitwy ku tobie. RejPs 209.

Synonimy: 1. obrazić, oburzyć, rozdrażnić, rozgniewać; a. dotknąć; 2. poniżyć, uwłoczyć, zesromocić, znieważyć; 3. uszkodzić.

Formacje współrdzenne cf RUSZAĆ.

Cf OBRUSZENIE, OBRUSZONY

AS