[zaloguj się]
[pdf]

PACHOLĘ (101) sb n

a oraz o jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N pacholę pacholęta
G pacholęcia pacholąt
D pacholęciu pacholętåm
A pacholę pacholęta
I pacholęciem pacholęty
L pacholęciu

sg N pacholę (32). ◊ G pacholęcia (8). ◊ D pacholęciu (7). ◊ A pacholę (16). ◊ I pacholęciem (9); -em (1), -(e)m (8). ◊ L pacholęciu (2). ◊ pl N pacholęta (5). ◊ G pacholąt (15). ◊ D pacholętåm (1). ◊ A pacholęta (4). ◊ I pacholęty (2).

Składnia orzeczenia typu: pacholę było (13), pacholę był (1) ActReg; pacholęta były (1); dwoje pacholąt byli (3) BielKron (2), SkarŻyw.

Składnia zdania względnego typu: pacholę co, ktore było (2) SkarŻyw, GórnRozm, pacholę co, ktory był BibRadz (2); pacholęta, ktore były (3) GórnDworz, BudBib, BudNT, pacholęta co, ktorzy byli BielKron (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Dziecko płci męskiej, chłopiec, wyrostek; młodzieniec; puer Vulg, PolAnt, Modrz, Cn (57): RejJóz B8v; RejWiz 147; BibRadz Gen 43/8; BielKron 251; A ieſzcże bych przyrownał thákowe ludzi/ do owych pácholąt/ kthore w nocy po vlicy idąc ſpiewáią GórnDworz K4v; Czo ſie záſię wtorego żártu [...] dotycze/ [...] niewiem iaki może być lepſzy przykład/ [...] iáko kiedy [...] wielki gámrat záleca ſie pácholęciu w tkąnce GórnDworz T3v, Kk7v; dam pácholętá kſiążęty ich/ á dzieći pánowáć nád niemi będą. BudBib Is 3/4, Dan 1/10, 13, 15, 17; Tedy Herod [...] zágniewał ſię bárzo/ poſłał á pomordował wſzytkie pácholętá/ ktore (były) w Bethlehemie BudNT Matth 2/16; A on [Józef] wſtawſzy wziął pácholę y mátkę iego y przyſzedł do ziemie Iſráelſkiey. BudNT Matth 2/21, Matth 2/20 [2 r.], Mar 9/35; Ktemu też trzebá pácholętá vcżyć/ iáko ſię przećiw drugim záchowáć máią: Co winne rodźicom/ co ſąſiádom ModrzBaz 11, 19v; ono dziećię z ptaſzkiem igra [...]: co ptaſzę wzlećieć chce/ to go pácholę do ſiebie potárgnie SkarŻyw 338; dowiedziawſzy ſię o pácholęćiu iednym/ ktore dopiero miáło lat dwánaśćie/ ſynie zacnego mężá Hile/ [...] poſłał do oycá áby ſyná vpominał SkarŻyw 552, 46, 126 [3 r.], 133, 134, 184 [2 r.] (22); LatHar ++ 2; Ktobykolwiek przyiął to dźiećiątko (marg) tákie pácholę. (–) w imię moie/ mnie przyimuie WujNT Luc 9/48, Matth 17/18, Ioann 6/9, s. 559.

W przeciwstawieniu: »pacholę ... starzec« (1): káżdy też (ná) przyiaćielá ſwego oborzy ſię/ pácholę ná ſtárcá/ á wzgárdzony ná vcżćiwego. BudBib Is 3/5.

Zwroty: »pacholęciem będąc« = w dzieciństwie [szyk zmienny] (5): Aemilius Lepidus gdy będąc pacholęćiem był przywiedzion ku bitwie/ pierwſzym potkanim [...] nieprzijaćiela zabił. KwiatKsiąż N; GórnDworz Qv; ModrzBaz 19v; SkarŻyw 470; który [Piotr Kmita] bezmáłá ieſcze pácholęćiem będąc vdał ſie był ná ćwiczenié żołnierſkié OrzJan 66.

»wyrość z pacholąt« = wyrosnąć z wieku chłopięcego, stać się młodzieńcem (1): Wyrozwſzy z pácholąt/ roſł w wielkich cnotách młodzieniec SkarŻyw 516.

Wyrażenia: »małe (a. maluczkie) pacholę« = puer parvus PolAnt [szyk 2:1] (3): BudBib 4. Reg 5/14; Tákże ćielę y lwię/ y bydło tłuſte weſpołek (páść ſie będą) á máłe pácholę rządzić ie będzie CzechRozm 113v; SkarŻyw 111.

»pacholę młode« (2): BudBib 1. Par 22/5; [św. Piotr] Pácholęćiem młodym będąc/ miewał wielkie od Páná Bogá y Anielſkie iuſz poćiechy SkarŻyw 470.

2. Sługa, zwłaszcza młody; paź; puer Vulg, PolAnt, Cn; minister PolAnt (44): LibLeg 9/52; RejKup b4v, Ev [2 r.], e4, e4v, e5, f7; RejWiz 39; Leop Num 11/27, 1.Reg 20/22; WyprKr 91v [2 r.], 123; záwoławſzy pácholęćiá kthory mu ſłużył/ kazał ią precz od ſiebie wywieść BibRadz 2. Reg 13/17, 2. Reg 13/18; OrzRozm S3v, V3v; Rzekł tedy krol do pácholąt ktorzy przy nim byli/ coby záſłużył Márdocheuſz zá táką wierność. Rzekli ſłudzy/ nic BielKron 115; vſtáwił też przy ſobie dwoie pácholąt co przy nim ieździli/ iedno po práwey ſtronie Koronę y Biblią noſiło/ po drugiey ſtronie miecż dobythy BielKron 214v, 114 [2 r.]; SienLek 189v; przyſzło pácholę dáiąc znáć/ iż Komornik z liſty od Krolá I.M. przijechał GórnDworz C3v, C3, M6, Nv, S8; Miał ten Iulianus bárzo zuchwáłe pácholę/ y pyſzne: iſz go ledwo ſamego ſłucháło SkarŻyw 212; WerGośc 251; gdy żyzby [!] ſądowey wychodźił pácholę co zá niem kord nośiło/ rżućiło mu go pod nogi GórnRozm L2; SarnStat 16 marg; PaxLiz A4.

pacholę czyje [w tym: pron poss (2), G sb i pron (2)] (4): GórnDworz S8; Gdy vyrzał Iulianus pácholę ſwoie/ ono zuchwáłe/ á on śiáno nieśie: rozgniewał ſię nań SkarŻyw 212; WerGośc 250; Pacholę w do Kr. Imsci y domnie listy przyniosł ActReg 138.

W połączeniu szeregowym (1): Też nie byli za nią [Matką Boską] anij przed nią rycérze/ pánięta/ albo pakholęta OpecŻyw 10v.

Szeregi: »chłopięta i pacholęta« (1): GDy Kaijfáſs ij ijnſſy żydowie [...] ſpatz ſſli/ zoſtawiwſſy Iezuſa miedzy chlopięty ij pacholęty OpecŻyw 115. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pacholęta, pacholikowie« (1): Cudzoźiemcy/ pácholętá/ pácholikowie/ y inné lekkié oſoby/ áby ſie do tego namiotu nie ćiſnęły/ gdźie Ich M. ták pánowie Rády/ iáko y Rycérſtwo záśiádáć będą SarnStat 16.

a. Sługa wojskowy, giermek (4): Aby [ci, którzy przyjmują służbę wojskową] pacholyanth nyemyely yedno vſzeſzczy kony wyroslka godnego MetrKor 38/286; Ktory [Abimelech] nátychmiaſt záwoławſzy pácholęćiá co noſił broń iego/ rzekł kniemu/ [...] BibRadz Iudic 9/54.

pacholę czyje (2): woyſko narodow poſtronnych podałeś w ręce Ionáćie ſynowi Saulowemu/ y pácholęćiu iego [et ferentis arma eius]. BibRadz 1.Mach 4/30, Iudic 9/55.

Synonimy: 1. chłopiec, chłopię, młodzieniec, młodzik, niedorosłek, okrzos, parobek, wyrosłek; 2. chłopiec, parobek, sługa, służący, służebnik; a. giermek, orężnik.

Cf PACHOLIK, PACHOŁEK

LWil