[zaloguj się]
[pdf]

CHŁOPIĘ (94) sb n

o jasne.

Fleksja
sg pl
N chłopię chłopięta, chłopiętach
G chłopięcia chłopiąt
D chłopięciu chłopiętóm, chłopiętåm
A chłopię chłopięt
I chłopięci(e)m chłopięty
V chłopię

sg N chłopię (12). ◊ G chłopięcia (3). ◊ D chłopięciu (1). ◊ A chłopię (7). ◊ I chłopięci(e)m (2). ◊ V chłopię (2). ◊ pl N chłopięta (27). ◊ G chłopiąt (13). ◊ D chłopiętóm (7), chłopiętåm (1); -óm : -åm WujNT (1 : 1); ~ -óm (1), -(o)m (6). ◊ A chłopięta (10). ◊ I chłopięty (8). ◊ L chłopiętach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z tych samych przykładów) ‒ XVIII w.

Dem. od „chłop” ‘mężczyzna’ (94):
1. Młody chłopiec, dziecko płci męskiej, pacholę; syn; iuvenis BartBydg, Cn; pubes, puer Mącz; puellus Cn (43): iuvenes, chlopyątka BartBydg 78; RejJóz B3; Rzekł młodzyeniec/ ſwiádomciem iuż tego chłopięciá/ Y nie táki tám rozum iáko v dzyecięciá. RejWiz 68, 188v; RejZwierz 41v; Ten gdy ieſzcże chłopięciem był/ [...] rzekł mu pan Bog/ dałem cię zá Proroká BielKron 94, 37v, 114, 120v, 458 [3 r.]; Ośmią á ośmią chłopiętóm dano dwá groſzá/ álbo miedzi ośm á miedzi ośm chłopiąt. Mącz 259b, 148b, 267c, 329a, 466c; SienLek 68; y wżdy z onemi ſproſnemi chłopięthy ſzkolnemi poſpołu rość nie będzie RejZwierc 7v, 33v; BielSpr 2; ModrzBaz 11, 19v; ná co S. Benedict pátrząc/ vyrzał á ono go cżárt/ iáko cżarne chłopię/ zá ſuknią z kośćiołá wyćiąga. SkarŻyw 250, 338, 388; iż ná kſztałt Ceremoniy kośćielnych/ obchodźił ſię Atánázyus z onymi chłopięty NiemObr 148; igráiąc z chłopięty z drugimi nád morzem/ rzkomo ie chrzćił. NiemObr 148, 148; BielSjem 21; á śliwy ná ſnopkách ſłomiánych wiązáne/ y záwieſzone ná ſłońcu/ gdźieby much máło/ á mniey wrobłow/ y chłopiąt bywáło. GostGosp 130; Podobny ieſt chłopiętam/ ktore śiedzą ná rynku WujNT Matth 11/16, Luc 7/32; Ia Athenámi rządzę: żoná moiá mną. żoną záśię ſynacżek iey. áták chłopię Atheny ſpráwuie. PowodPr 77; Zle wychowáne dzieći/ zuchwáłe chłopiętá; Podżogá do niecnoty KlonWor 41.
Zwrot: »wyrość z chłopiąt« (1): Extrema pueritia miles fuit Imperatoris, Yáko skoro wyrosł z chłopiąt Mącz 112b.
Wyrażenie: »kuglarskie chłopię« (1): Pegma, [...] Nieyákie drzewiáne naczinie álbo budowánie w które obrázy ſtáwiano/ [...] też nieyákie kuglárskie chłopiętá/ álbo mietelnicy y rozmáyite przipráwy málowáne. Mącz 286c.
Szeregi: »chłopię, dziecko« (1): á teraz chłopięthá/ dziecká/ ledwe s powicia wyſzły/ á iuż wiedzą więcej łotroſtwá/ niż ná on cżás ludzie ſtali wiedzieli. GórnDworz I2.

»(tak) dziewka (a. dzieweczka) i (jako) chłopię« [szyk 2 : 1] (3): LibLeg 11/64; Támże też y krotofile ſpráwiáli rozmáite/ thák dziewki iáko chłopiętá do kreſu biegáiąc BielKron 272v; Niechayże [...] pátrzą áby chłopiętá y dźiewecżki [pueri puellaeque]/ pirwſzych młodych lat ſwych niewiodły w proznowániu ModrzBaz 10v.

»chłopię i pacholę« (1): GDy Kaijfáſs ij ijnſſy żydowie [...] chtzątz odpocżynątz ſpatz ſſli/ zoſtawiwſſy lezuſa miedzy chłopięty ij pacholęty OpecŻyw 115.

2. Pacholę służebne; młody dworzanin, paź, giermek; armiger Cn (50): Byegay ale mile Chłopię Iż wzdy czem duſſą zakropię. Znaydzy iakiego Doctora RejKup f5v; LibMal 1551/165v [2 r.], 166 [3 r.], 166v, 1554/ 183v; Ale chłopyętá co zá chwałę á ſlawę dobrą odnoſſą od ludzi s tego ſwego dworáckyego ſzkołowánya GliczKsiąż H6v; Tom chcyał tu przywiesć/ áby rodzicy obacżyli yáki yeſt obycżay/ á co zá ćwicżenye chłopyąt przy dworze GliczKsiąż I2; nyemáło tákich znaydzye/ ktorzy na ſwe rodzice nárzekáyą/ [...] że ſwoye látá ná dworze proſto s chłopyąt yeſſcże zeſzli á ſtrawili. GliczKsiąż I3v, B4v, H6v, H7, H7v [2 r.], H8 [3 r.] (17); Poſlęć theż (zá nimi) y chłopię rzekſſy mu: Idż [!] przynieś mi ſtrzały. Leop 1.Reg 20/21; ośḿ ſet Niemcow więźniow związánych/ dał ie chłopiętom ná rozmáite trapienie śmierći/ iáko kátom BielKron 313, 3v, 418; KochSat A4v; GórnDworz S8v; HistLan C; Tákże go też iuż będzie trzebá ſtrzedz od głupich á od plugáwych chłopiąth/ od zbytniey cżeládzi RejZwierc 7, 90, 108v; SkarŻyw 324, 325; KochFr 130; WerGośc 251; PaprUp L3v; Goſpodarz ma w ręku czáſzę/ My wiédzmy powinność náſzę. Chłopię/ wymkni łáwkę moię KochPij C4; Zátym co tey gawiedzi w domu ſię námnoży: To iuſz będą Ochmiſtrze, [...] dziewczętá, chłopiętá CiekPotr 29.

chłopię czyje [w tym: cum poss (4), cum G (1)] (5): Przyachalo theſz tham do Ilowcza [...] chlopyą Januſchewo kthore ſzmyercz panſka obaczywſchi barzo plakalo LibMal 1551/166v; BielKron 71v [2 r.]; Prot C2v; HistLan C.

Zwrot: »w chłopiętá dawać« (1): NYe inácżey ſie wthym rodzicom przytráfia [...]/ gdy ſyny ſwe ná ſlużbę w chłopyętá dáyą GliczKsiąż H5.
Wyrażenie: »dworzańskie chłopię« (1): Károlus Ceſarz [...] vyźrzał chłopá opiłego/ [...] kazał go dworzáńſkim chłopiętom do páłacu Ceſárſkiego przynieść WerGośc 245.
Szereg: »chłopię albo kuchcik« (1): Chłopiąt, albo kuchczikow. 4. WyprKr 126v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): masculus Chłopię/ Párobek. Mącz 210c.

Synonimy cf CHŁOPIEC.

Cf CHŁOPECZEK, CHŁOPEK, CHŁOPIASZEK, CHŁOPIĄTECZKO, CHŁOPIĄTKO, CHŁOPIEC, CHŁOPIECZEK, CHŁOPIK, CHŁOPINA, CHŁOPINKA, [CHŁOŚ]

DM