[zaloguj się]
[pdf]

CHŁOPEK (34) sb m

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N chłopek chłopkowie
G chłopka chłopk(o)w
D chłopku chłopk(o)m
A chłopka chłopki
V chłopku

sg N chłopek (19). ◊ G chłopka (6). ◊ D chłopku (1). ◊ A chłopka (2). ◊ V chłopku (1). ◊ pl N chłopkowie (2). ◊ G chłopk(o)w (1). ◊ D chłopk(o)m (1). ◊ A chłopki (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Dem. od „chłop” ‘wieśniak, kmieć’ (z odcieniem protekcjonalnym); rusticulus Cn (28): Dopiero chłopek wyrozumiał onemu. FalZioł V 1v; Więc woła Illuminare A ty chłopku muſiſz dáre RejRozpr E2v, Ev, H3; GórnDworz R7v, R8; BielSat C3; Lepſzy chłopek y proſty Drab niż Woiewodá. StryjKron 220 marg; CzechEp 81; Krol chłopkom wołośći iego [...] przepuśćić kazał StryjKron 587; BielSjem 3; BielRozm 20; Nádźieiá krzeźwi chłopki RybGęśli B, B2; boby pan poſtáremu y robotę od ſwego chłopk[á] w cale mogł mieć/ y dań/ gdyż ſię chłopku iego żadna vymá nie dźieie. GrabPospR M3v; PowodPr 71; KlonFlis C3v, C4; KlonWor 62; Nie raz rzekli teſkliwi chłopkowie RybWit Cv.
Przysłowie: Tu chłopek weſoł/ bo pewnie ma wſzytko Kiedy ma żytko. KlonFlis Cv.
Wyrażenia: »chłopek prosty« (1): Perſki Krol Artáxerxes od chłopká proſtego/ Przyiął wdzięcżnie garść wody StryjWjaz A2v.

»ubogi chłopek« [szyk 4 : 1] (5): Iákoż ſie ma dobrze mieć náſz vbogi chłopek BielSat C2v [idem BielRozm 18]; á nie biy ubogiégo chłopká kijem Strum H4v; BielRozm 18; OrzJan 124; PowodPr 69.

2. Mężczyzna małego wzrostu, niski (6): yeſth chlopek nyſky czarny LibMal 1544/81v, 1545/107v; woyſká zobudwu ſtron ſtały ſpokoynie pátrząc ná onę bieſiádę/ chłopká máłego z obrzymem StryjKron 134, 134.
a. Lekko pogardliwa i pobłażliwa nazwa dla mężczyzny (1): Alic twarz twoiá będźie/ iák kołacz owśiány/ Nie ledá iáko Chłopek/ będźie oſzukány. PaxLiz D3.
b. Posążek, klocek ciosany przedstawiający mężczyznę (1): Właſnie iákoby też w leſie ſoſnę vćiął/ y ſobie chłopká vrobił/ y padſzy przed nim/ rzekł mu/ ty ieſteś Bogiem moim. ReszPrz 69.

Synonimy: 1. kmiotek, wieśniaczek.

Cf CHŁOPECZEK, CHŁOPIASZEK, CHŁOPIĄTECZKO, CHŁOPIĄTKO, CHŁOPIEC, CHŁOPIECZEK, CHŁOPIĘ, CHŁOPIK, CHŁOPINA, CHŁOPINKA, [CHŁOŚ]

DM