Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ROZPĘTAĆ]

Następne hasło: ROZPIĄĆ SIĘ »

ROZPIĄĆ (6) vb pf

roſ- (5), roz- (1).

o jasne.

Fleksja

inf	rozpiąć

praet
	sg		pl
3	m	rozpiął	m pers	rozpięli
3	f	rozpięła	m an

inf rozpiąć (3). ◊ praet 3 sg m rozpiął (1). [f rozpięła.] ◊ [3 pl m pers rozpięli.] ◊ part praet act rozpiąwszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Rozpostrzeć, rozłożyć, rozciągnąć (3)
- a. O tkaninie, dzianinie czy wyprawianej skórze: rozwinąć na całą szerokość (2)
- b. O Chrystusie ukrzyżowanym (1)
2. Rozdzielić zapięte części garderoby (2)
- Przen (1)

1. Rozpostrzeć, rozłożyć, rozciągnąć (3): Explico, Wyłożić/ Roſpiąć/ Rozłożić/ Odpiąć/ Rozdźiergnąć/ Odwikłáć. Mącz [305]b.

[rozpiąć co: Nuż záś Wilk/ Lis łákomy/ ći giną z vrázem/ Co ſie w źiemi zákopią/ ſzkodliwym żelázem. Bo rozpiąwſzy kęſ mięſá ſpráwione obręcży/ Węchem znaydźie Wilk y Lis/ wſkok go śmierć vmęcży. BielawMyśl D3.]

a. O tkaninie, dzianinie czy wyprawianej skórze: rozwinąć na całą szerokość [co] (2):

rozpiąć czym (1): V [wyprawianych] ſkor ná vchu dobrze roſpráwowáć znák: á to vcho/ ná ktorym znák/ przy roſpráwiániu ſkory rozpiąć drewniąſzcżkámi/ żeby był znák znácżny. GostGosp 86.

Zwrot: »sieci rozpiąć« (1): Ptaſznik niegdy śieći roſpiął/ Aby ktorego ptaká iął BierEz S3v.

b. O Chrystusie ukrzyżowanym [[kogo], co] (1): Apoſtoł też iáwnie piſze/ że przełożeni Iudſcy p. Ieſuſá dla tego roſpięli/ że go zá Páná sławnego nie poználi BudArt H2v.

Zwroty: »na krzyżu rozpiąć« (1): SkarŻyw 173; [tenże [Chrystus] też y kſztałt niewolnicży na ſie przyiął/ gdyſie dał poymać/ ſędźić/ y nakrzyżu rozpiąć/ ná oſtatek zábić. BudArt V8v].

»ręce rozpiąć« (1): y on ieſt práwy Bog/ y práwy cżłowiek/ ktory dla nas vćierpiał na krzyżu ręce roſpiąwſzy/ zámordowány dla grzechow náſzych miedzj łotry. SkarŻyw 173.

2. Rozdzielić zapięte części garderoby (2):

[rozpiąć kogo [= co na kim]: Pánná obacżywſzy iego [Andolona] ſpánie/ nie długo odwłocżyłá/ rozpięłá go ná pierśiach/ y wyięłá mu mieſzek HistFort L6.]

Zwrot: »odzienie rozpiąć« (1): Potym wziął kielich s krzyżmem/ odzienie roſpiąwſzy/ Pomázał mu [arcybiskup królowi] do łokciá od dłoni pocżąwſzy. StryjWjaz C2v.

Przen (1):

Zwrot: »serce rozpiąć« (1): Bych miała ſtraćić y duſzę Iuż tak ſnadz miłować muſzę A zać może ſercze roſpiąć A gwałtem to z niego wiąć RejJóz E3.

Synonimy: 1. rozciągnąć, rozdziergnąć, rozłożyć, rozpostrzeć, rozpuścić, rozstawić, rozszerzyć, roztoczyć, rozwinąć; b. rozbić, rozkrzyżować.

Formacje współrdzenne cf PIĄĆ SIĘ.

Cf ROZPIĘCIE, ROZPIĘTY