[zaloguj się]
[pdf]

PIĄĆ SIĘ (13) vb impf

piąć się (12), pnąć się (1) ReszList.

sie (8), się (5).

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
1 pniemy się
2 pniecie się
3 pnie się pną się
fut
pl
3 m pers pnąć się będą
imperativus
pl
2 pnicie się
conditionalis
sg pl
3 m piął by się m pers by się pięli

praes 3 sg pnie się (6). ◊ 1 pl pniemy się (1). ◊ 2 pl pniecie się (1). ◊ 3 pl pną się (1). ◊ fut 3 pl m pers pnąć się będą (1). ◊ [imp 2 pl pnicie się.] ◊ con 3 sg m piął by się (1). ◊ 3 pl m pers by się pięli (1). ◊ part praes act pnąc się (1), [pniąc się].

Sł stp, Cn notuje, ponadto s.v. tycz, Linde także XVII – XVIII w.

1. O roślinach: rosnąć zaczepiając się o jakąś powierzchnię; perrepere, repere, serpere Cn (5):

piąć się za czym (1): [rożdże baniej] roście wyſoko ku gorze/ á to gdi będzie miało prziſobie iakie drewno albo płot/ albo poklat vcżyniony/ za ktorym ſie pnie ku gorze wyſoko FalZioł I 39c.

piąć się po czym (4): [ziele gruszczyczka] latoroſl ma długą barzo/ po ziemi ſię pnie FalZioł I 114a, I 153d; Mącz 154a; Bluſzcż po Láćinie Hedera, źiele pnie ſię rádo po drzewách y po ſtárych murzech y grobiech. KlonŻal Dv marg.

[piąć się w czym: Rozgá iego [ziela lakrycyjej] gdy zchylona źiemią będźie przykryta/ tedy śię w korzeń obraca iáko miętká álbo y wiele tákowych ktorych śie korzeń pnie w źiemi. Cresc 1571 282.]

Zwrot: »piąć się ku gorze wysoko, na wysz wzgorę« (1:1): FalZioł I 39c; Hedera herba ab haerendo dicta, Ziele záwżdy ſie zielenieyące o ſwey mocy ſtáć nie może/ ále po murzech po płociech tyczách álbo co blyſzſzego má pnieſie [!] precz ná wyſz w zgorę. Mącz 154a.
2. Wspinać się (6): [A ták wſtępował Ionáthás pnąc ſie ná rękách y ná nogách [manibus et pedibus reptens]/ y giermek iego zá nim. WujBib 1.Reg 14/13.]
Przen: Dążyć do czegoś, starać się osiągnąć coś; affectare, aspirare, contendere, eniti, erepere, niti, spirare, tendere Cn (4):

piąć się do czego (2):y będąc on [leciwy dworzanin] [...] mądrym/ nie piął by ſie do tych rzecży/ ktore ſámym młodym ludziom należą GórnDworz Kk8; Pan Chryſtus [...] [raczył] miłośćiwy przyſtęp [...] do odpuſzcżenia grzechow náſzych vcżynić wſzyſtkim/ ktorzy ſię do tego w powſzechney chrześćijáńskiey wierze iego mieſzkáiąc/ [...] pnąć będą. ReszList 145.

piąć się ku czemu (1): [Rzymianie i Grekowie sławnych hetmanów kontrefet na miejscach pospolitych stawiali] dla pobidki á podżogi drugiem/ iżby ſie pocżćiwą zazdroſcią ku thákieyże ſławie pięli. GórnDworz Ee7v.

[piąć się na co: W neth iáko ſkoro záś cżłowiek chćiał Bogá [...] wniebie ſięgáć/ iáko ſie ná táiemnice iego pniąc/ wieżę Babel budowáć/ álić [...] WizFałeczDucha przedm A3.]

[Ze zdaniem dopełnieniowym: A przetoſz bráćia do tego ſie tym więcey pnićie [magis satagite; ſtárayćie ſie WujBib]/ ábyśćie przez dobre vcżynki wezwánie y wybránie wáſſe pewne vcżynili Leop 2.Petri 1/10 (Linde).]

Zwrot: »piąć się do nieba, pod obłoki« [szyk zmienny] (1:1): MYśli święte y drogie/ Y duſze ſpráwiedliwych/ Co/ imo ćiáło/ do niebá ſie pniećie GrabowSet X2v, H2.
a. Rosnąć w górę (1):
Zwrot: »piąć się wzgorę« (1): In excelsum emicant rami, Gáłęzie roſtą á pną ſie w zgorę. Mącz 46c.
3. Czołgać się; przen; serpere Cn (1): Serpit enim nescio quo pacto per omnem vitam amicitia, Bo ſie pnie nie wiem yákim ſpoſobem przes wſziſtek żiwot prziyaźń. Mącz 373b.
4. Udawać się [dokąd] (1): Tendimus in Latium, Ciągniemy/ mkniemy pniemy wieźiemy ſie do włóch. Mącz 444a.

Synonimy: 3. czołgać się, leźć, mknąć się, płazać się; 4. ciągnąć, wieźć się.

Formacje współrdzenne: dopiąć, napiąć, odpiąć, opiąć, przypiąć, przypiąć się, rozpiąć, rozpiąć się, spiąć, spiąć się, wspiąć się, wypiąć, wypiąć się, zapiąć, zapiąć się; dopinać, napinać, odpinać, podpinać, popinać się, przepinać, przypinać, przypinać się, rozpinać, rozpinać się, spinać, spinać się, wspinać, wspinać się, zapinać, zapinać się, znapinać; pnać się; pnieć.

LW