Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POMIARKOWAĆ SIĘ

Następne hasło: POMIARKOWANY »

POMIARKOWANIE (11) sb n

Oba o oraz oba a jasne; e z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja

	sg
N	pomiarkowani(e)
G	pomiarkowaniå
D	pomiarkowaniu
A	pomiarkowani(e)
I	pomiarkowani(e)m
L	pomiarkowaniu

sg N pomiarkowani(e) (2). ◊ G pomiarkowaniå (3). ◊ D pomiarkowaniu (3). ◊ A pomiarkowani(e) (1). ◊ I pomiarkowani(e)m (1). ◊ L pomiarkowaniu (1).

Sł stp brak, Cn s.v. pomiar, Linde XVII – XVIII w. s.v. pomiarkować.

Znaczenia

1. Utrzymanie w odpowiednich granicach (9)
2. Rozważenie, rozpatrzenie, rozsądzenie (1)
3. Rachunek (1)

1. Utrzymanie w odpowiednich granicach; modus Modrz; aequitas, moderatio JanStat; aequatio, exaequatio, perlibratio, temperamentom, temperatio Cn (9): to co náturze pomocno być ma/ potrzebá áby było co nalepiéy vmiárkowano/ á z nią nieiáką zgodę miáło. A ieſli náturá náſzá ná pomiárkowániu dźiwnym záśiadſzy/ ták gorącychby rzeczy vżyć miáłá/ gorączki á ſkóry opárzenia trudnoby vydź mogłá Oczko 10v; CzechEp 132; Chcąc tedy płácenia tych rzeczy [korzenia i rzeczy wszystkich z inąd przywiezionych] ku pewnému pomiárkowániu przywiéść/ y ku poſpolitému rzeczypoſpolitéy pożytku pomierzyć/ [...] vſtáwiliſmy/ y ſkazáli [...] aby [...] tym ſpoſobem nadrożéy były przedawáné y kupowáné. SarnStat 274; wſzyſtko trudno do dobrego pomiárkowánia przyść może/ poki ſobie w tákowych nieznoſnych vtrátach obroku znácżnie ſámi nie vymiemy. PowodPr 71.

pomiarkowanie czego (2): Przydaymy też y drugie cnoty/ [...] o ktorichem powiedźiał/ cżłowiekowi ktorego w vcżćiwośći máią potrzebne/ ták do hámowánia niepowśćiągliwych chęći/ iáko do powśćiągánia gniewu/ do pomiárkowánia zbytku y nádętośći [luxui ac insolentiae comprimendae]/ do vkrocenia chęći nieprzyſtoynych/ y do zwalcżenia inych niecnot. ModrzBaz 39v; CzechEp 259.

pomiarkowanie w czym (1): Ci ktorzi w Rzymie/ ábo w inſzych źiemiách ſpráwy iákie máią/ bárzo wiele złotá od nas wynoſzą. To ieſli zgołá niemoże być zápowiedźiano/ wſzákże w tem pomiárkowánie iákie vcżynić/ bárzoby dobrze było. ModrzBaz 35.

W połączeniach szeregowych (2): ModrzBaz 39v; Máieſtat zacność y moc Króléſtwá y Páńſtwá káżdégo ná ten czás v ſwoich poddánych nie tylko moc bierze/ ále téż iáko perły iákié łſnie ſie: kiedy Król ná poddáność y życzliwość poddánych ma baczenie/ y gdy wſzyſtkié myśli ſwé ku pokoiowi/ pomiárkowániu/ y ſpráwiedliwośći ich obráca. SarnStat 908.

W przeciwstawieniu: »pomieszanie ... pomiarkowanie« (1): Ktorych [rzeczy sprzeciwnych] pomieſzánim y pomiárkowániem świát ſtoi/ y wſzytko co ná nim ieſt. CzechEp 259.

Szereg: »pomiarkowanie i pohamowanie« (1): A iákoż tu cáłość poſpolitego dobrá długo ſie zoſtáć może: ieśli wżdam iákieżkolwiek pomiárkowánie y poſpolite pohámowánie niebędźie? PowodPr 74.

2. Rozważenie, rozpatrzenie, rozsądzenie [czego] (1): ſkázuiemy áby ilekroć potrzebá będźie przez nas Kommiſsarze byli deputowáni/ y náſzémi impenſy poſłáni ku vczynieniu gránic/ y ku pomiárkowániu krzywd/ któréby ſie ztąd y z owąd pokazáły SarnStat 948.

3. Rachunek (1): [zebrawszy trzecią część lat pomienionych urodzaju wszelakiego zboża, według pomiarkowania czyni urodzaj żyta kop n⟨ume⟩ro 756/10. ŹródłaEkMalb II 44.]

Wyrażenie: »rowne pomiarkowanie« (1): Duchownych ſkrzynki Compoſicia á kośćielne Konfederácia ták wyprzątnęły/ żeby dla rownego pomiárkowánia trzebá ieſzcże ná tę ſtronę przyłożyć PowodPr 83.

Synonimy: 1. pohamowanie, powstrzymanie, powściągnienie, uskromienie; 2. rozsądek, rozsądzenie, rozważenie; 3. liczba, obliczenie, obrachowanie, policzenie, porachowanie, rachunek.

Cf NIEPOMIARKOWANIE, POMIARKOWAĆ