[zaloguj się]
[pdf]

POMOCNIK (316) sb m

po- (39), pó- Strum (2); drugie o jasne.

Fleksja
sg pl
N pomocnik pomocnicy
G pomocnika pomocników
D pomocnikowi pomocnikóm
A pomocnika pomocniki, pomocników
I pomocniki(e)m pomocniki, pomocnikami
L pomocnikach, pomocnik(o)ch
V pomocniku

sg N pomocnik (28). ◊ G pomocnika (14). ◊ D pomocnikowi (2). ◊ A pomocnika (16). ◊ I pomocniki(e)m (42). ◊ V pomocniku (1). ◊ pl N pomocnicy (40). ◊ G pomocników (50); -ów (7), -(o)w (43). ◊ D pomocnikóm (11); -óm (4), -(o)m (7). ◊ A pomocniki (24), pomocników (2); -ów StryjKron; -i : -ów SarnStat (1:1); ~ -ów (1), -(o)w (1). ◊ I pomocniki (71), pomocnikami (5); -ami CzechRozm (2); -i : -ami WujNT (4:2), SarnStat (4:1). ◊ L pomocnikach (9), pomocnik(o)ch (1) RejPos; ~ -ach (5), -åch (4); -ach GroicPorz, WujNT -åch KrowObr (2); -ach : -åch SarnStat (3:2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

Ten, kto pomaga; adiutor Mymer1, HistAl, Vulg, PolAnt, Calep, Cn; auxiliator Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; advocatus Mymer1; opifer Calep; adminiculator, adscriptor, adstipulator, opitulator, ops Cn (316): Aduocatus. Reiſtender. Pomocnik. Mymer1 11v; Largus opera sua, Wierny á żiczliwy pomocnik. Mącz 184c; Calep [735]a.
a. Współdziałający, współpracownik, współtowarzysz; administer Mącz, Modrz, Calep; cooperator Vulg, PolAnt, Cn; minister Mącz, Vulg; socius Mącz, Cn; particeps Mącz; coadiutor, complex JanStat; accesor, optio, secundanus, secundarius Cn (264): Ci ktorzy ſą nam nierowni/ Pomocnicy ſą niepewni BierEz O4; Mymer1 33v; ZapWar 1532 nr 2579, 1537 nr 2563, 1550 nr 2674; LibMal 1543/74; RejKup Rv; Abowim biſkupom ſámym należy pomocniki ſobye nye tylko ſtáwić/ ále y obiráć KromRozm III Kv; A pomocnicy máią być rozumiani / kthorzy ſye ná mężoboyſtwo iednoſtáyną rádą á pomocą ſpiknęli y ziednoczyli. GroicPorz ll3, e3v, z, oo2; KrowObr 213; pozwány ma być karan winą/ á to od káżdego pomocniká ſobie rownego trzemá grzywnomá UstPraw H3v, H3v [2 r.]; Goski kt; Mącz 398a [2 r.]; RejAp 86; Zle być cżłowiekowi ſámemu/ ſtworzmy mu pomocniká podobnego k niemu [Vulg Gen 2/18]. RejPos 149v; BudBib Is 63/5; Y weźmieſz wagę równo z wodą/ [...] każeſz onym pómocnikóm którzy będą Synwagę trzymáć zátknąć Nożem. Strum B3v, C2v; CzechRozm 181; kiedy Lew mężny pſá przemogł iednego/ Wnetże miał [ten pies] pomocniká tám záraz z drugiego [psa]. PaprPan Hh2; Dał nam was wſzyſtki Pan Bog zá pomocniki KarnNap A2; MWilkHist G4; Calep 24b, 25a, 134a; Tákze pomocnicy, którzy práwem zwyćięzonému pomagáią, máią bydz ku wywołániu pozwáni. SarnStat 832, 581 [5 r.], 583, 752, 823 [3 r.], 824 [2 r.], 832, 1173; [ták ma ſkázáć przećiwko pomocnikom/ iáko y przećiwko principałowi SzczerbSpecSax 156; A pomocnikámi [łupieżce] ſą ći ktorzy pomagáią pełnić żądzą drugiego SzczerbSpecSax 156 (Linde)].

pomocnik czego [= do czego] (9): LibMal 1543/72v, 1553/178; A gdy poprzyſięże [ośmnaście świadków]/ tedy gwałtownik gárdło tráći/ á pomocnicy tákiego gwałtu wedle dawnego práwá máią być ſądzeni UstPraw Bv; Socius flagitiorum et rapinarum, Pomocnik łotrowſtwá y drapieſtwá. Mącz 398a, 398a; A pomocnicy vbićia y ránienia ſzlácheckiégo/ ieſliby ſie tákże świádkámi nie vſpráwiedliwili áktorowi/ tedy dźieśięć grzywien winy pieniężnéy ſtronie obráżonéy ma káżdy płáćić. SarnStat 1173, 583, 1172 [2 r.].

pomocnik czego [= w czym] (3): BudNT 2.Cor 1/23; [Wilibrordus] prośił pilnie Bonifacyuſzá/ áby iego mieyſce záśiadł á ſtárośći iego pomocnikiem y potomkiem ná Biſkupſtwo zoſtał. SkarŻyw 517; WujNT 2.Cor 1/24[23].

pomocnik do kogo, do czego (4): Tákżeć rownie podſzcżuwácż/ co rádzi do złego/ Godzyenby s tym trębácżem/ też powrozá tego. Boby ſie wiele cżáſem/ złego rozwodziło/ Kiedyby pomocnikow/ do tego nie było. RejZwierz 117; CzechRozm 10v; SkarŻyw 490; WujNT 583 marg.

pomocnik u kogo (1): ktory [Tytus] ieſt moim towárzyſzem y pomocnikiem v was WujNT 2.Cor 8/23.

pomocnik komu (11): Będzielić kto pomocnikiem/ Muśiſz mu być niewolnikiem. BierEz Ov; Iakom ya nyebyl pomocznykyem slyachethnemv stanyslawovy Brathv swemv gdy był [lege: bił] slychethnego yadrzeya schyna ambroschego ZapWar 1538 nr 2578, 1534 nr 2444, 1542 nr 2588, 2589, 2590; To cżyn innemu czo ſie tobie podoba ſamemu, ieſtliże dobrze cżynić będzieſz, ſam ſobie pomocznikiem będzieſz. BielŻyw 51; LibMal 1553/178; RejPosRozpr c3; SkarŻyw 490. Cf pomocnik komu przeciw komu.

pomocnik komu przeciw komu (1): [mówi Aleksander] tedi mi ſie weſnie takowy vkazał [Bóg Izraelski] á rzekł, że mi chce pomocznikiem być przeciw krolowi Perſkiemu BielŻyw 156.

pomocnik ku czemu (12): yakom ya nyebyl pomocznykem kv zabyczyv slachethnego Ivrka praczskyego. ZapWar 1531 nr 2391, 1531 nr 2391, 2592 [2 r.], 2593 [2 r.], 1542 nr 2588, 2589, 2590; BielŻyw 41; POmocnicy ku Mężoboyſtwu/ tákim karánim máią być karáni/ iáko y głowny Mężoboycá. GroicPorz ll3; Iuż więc y ten pan Warchoł łácno pomocniká/ Ku onym ſwym niecnotam/ będzye miał nędzniká. RejWiz 173v.

pomocnik na co (4): ZapWar 1534 nr 2444; O Pomocnikách ná mężoboyſtwo. GroicPorz oo4v; A Rupert święty iácháwſzy do oycżyzny ſwey/ dwánaśćie ſobie pomocnikow kápłanow ná náwrocenie oſtátká ludu/ w Báwárſkiey ziemi przywiodł SkarŻyw 231, 242.

pomocnik w czym (7): LibMal 1553/177; przy Papieżu ieſt zupełna moc nád kośćiołem Páńſkim: inſzy Biſkupi tylko ſą pomocnicy iego w tym vrzędźie. WujJud 86, 142; Hypodidascalus – Pomocznik w nauce, podmiſtrzi. Calep 495a; Pozdrawia was Aryſtárchus [...] y Ieſus ktorego zową Iuftem: ktorzy ſą z obrzezánia. Ci ſámi ſą pomocnicy moi [tj. św. Pawła] w kroleſtwie Bożym [tj. w działaniu dla królestwa bożego] WujNT Col 4/11, 1.Thess 3/2, s. 692.

pomocnik czyj [w tym: pron poss (49), G pron i sb (26), ai (6)] (81): MetrKor 34/288 [7 r.], 288v [2 r.], 37/1 [3 r.], 1v [3 r.], 2 [3 r.]; yakom ya spomocznykj swemy nyezabil robothnego Mykolaya korgala ZapWar 1535 nr 2445, 1536 nr 2492, [1549] nr 2649, 1550 nr 2682; Bayterek y ſynnimy ſwimy pomocznyky Spuſtoſchily wſſzy y lyvdzi pobrały w zyemy yego K.m. LibLeg 11/102v, 11/19v, 98v, 100v, 101, 156; LibMal 1543/72 [2 r.], 1553/177 [2 r.], 179; CIeſle/ Murárze/ y inni Rzemieſlnicy/ álbo ich pomocnicy/ ieſliby kogo zrzucenim ná doł iákiey máteryey obráźili álbo zábili/ nie winni ſą mężoboyſtwá áni obráżenia GroicPorz mm2v; KrowObr 21v; RejWiz 161; Leop Philipp 2/25, 4/3; UstPraw H3v; pomagay tym ktore w Ewánieliey ſpołu ze mną walczyły/ z Klementem też y z inymi pomocniki moimi BibRadz Philipp 4/3; Ten [Lucynus papież] ſie z Rzymiány powádził o zwirzchność mieyſką/ dla cżego Senat Rzymſki rzućili ſie ná iego pomocniki [= kardynałów]/ ocży im połupili y drugie powieśili BielKron 182, 35v; WujJud 86; WujJudConf 223v; CzechRozm 36, 190v; KarnNap A2; Maurus młodziuchny miſtrzá ſwego pomocnikiem zoſtał SkarŻyw 250; Tymotheuſz wierny pomocnik y vcżeń Páwłá ś. CzechEp 64; NiemObr 38, 39, 41; A gdy pánnę do ślubu wiedźiono/ dawſzy znák pomocnikóm ſwym/ rzućił ſye ſam naprzód do niéy. KochWz 138; Márek/ Ariſtárchus/ Demás y Lukaſz pomocnicy moi. WujNT Phil 24, s. 211 marg, 212, Rom 16/3, 9, 21 (16); O zgwałceniu domu y w nim rániéniu: o męzobóyſtwie y o pomocnikach tákowégo gwałtowniká. SarnStat 505, 120, 439, 545, 833, 897, 1169, 1098; [SzczerbSpecSax 156]. Cf »pomocnik boży«.

W połączeniach szeregowych (18): Ia Staniſlaw Ian pyotr dworzanye krolya yego myloſczy sluzebnyky [lege: z służebniki] z thowarzyſzmy a pomocznyky naſzymy [...] odpowyadamy MetrKor 34/288, 34/288 [4 r.], 288v, 37/1 [2 r.], 1v [2 r.], 2 [2 r.]; tedyć tym obytzáiem Kryſtus niepotrzebuie/ innego kápłaná/ pomocnika/ y żadnego innego offiárownika/ ná mieyſcu ſwoim? KrowObr 181v; Leop Philipp 2/25; Mącz 222c; Iż ſam ieden/ tákiem ieſt Bogiem: ktory towárzyſzá/ pomocniká/ y porádniká/ áni ma/ áni potrzebuie CzechRozm 3v, 10v, 249v.

W charakterystycznych połączeniach: pomocnik cieśli, gwałtownika, mistrza, murarza, papieża, pomocnika (6), rzemieślnika, służebnika (6), towarzysza (6); pomocnik drapiestwa, gwałtu, łotrostwa, mężobojstwa (2), rozboju, ubicia i ranienia, uczynku, ważnej sprawy, zabicia, złych rzeczy; pomocnik płochości, radości, starości, wesela; pomocnik do faraona, do zbawienia; pomocnik ku mężobojstwu, ku niecnotam, ku zabiciu (8); pomocnik przeciw krolowi; pomocnik na mężobojstwo, na nawrocenie ludu, na wychowanie, na zabicie; pomocnik w krolestwie bożym, w nauce, w przepowiadaniu ewanjelijej, w rozboju; pomocnika mieć (5), obierać, potrzebować (4), przywieść, stawić, stworzyć, szukać (2), nie zalecić, nie zastąpić (3), nie zbraniać się (2); pomocnikiem być (35), czynić, zostać; z pomocnikiem najść (2), pobić, (po)brać (2), poranić, pracować, spustoszyć, walczyć, wziąć, zabić; pomocnik niepewny, podobny, (sobie) (nie)rowny (8), wierny.

Wyrażenia: »pomocnik boży« = cooperator Dei PolAnt; adiutor Dei Vulg (4): Leop 2.Cor 6/1; Abowiem ieſteſmy pomocniki Bożymi/ rolą Bożą/ y budowániem Bożym ieſteśćie. BibRadz 1.Cor 3/9; Práwi Páſterze ſą pomocnicy Boży. WujNT Aaaaaa3v, 1.Cor 3/9.

»pomocnik w Chrystusie Jezusie« = adiutor in Christo Jesu Vulg (2): Pozdrowćie Vrbaná pomocniká náſzego w Chriſtuśie Ieſuśie/ y Stáchiná mnie miłego. WujNT Rom 16/9, Rom 16/3.

Szeregi: »brat i pomocnik« (2): Wſzákżem rozumiał zá potrzebną/ poſłáć do was Epáphrodytá brátá y pomocniká y ſpoł zemną boiuiącego á wáſzego/ Apoſtołá WujNT Philipp 2/25, 1.Thes 3/2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»komplices, (a(l)bo) pomocnicy« (3): Komplices záśię ábo pomocnicy niech trzymáią ſtárádawny zwyczay práwny/ obrony ſwéy y karánia. SarnStat 932 [idem] 506, 545.

»namiestnik a pomocnik« (1): Przetoż mu [miejskiemu biskupowi] byli przydáni iáko namieſtnicy á pomocnicy/ kthorzy ná ſobie nośili vrząd Biſkupi w powiecie onym. RejPosRozpr c3v.

»(nie) prokurator, (abo, ani) pomocnik« [szyk 4:2] (6): biegamy á tułamy ſie po ſwiatu/ ſzukáiąc pomocnikow/ ſzukáiąc prokuratorow/ y ná niebie y ná ziemi. RejPos 132v, 132v, 133 [2 r.], 134, 144v.

[»tak pomocnik jako i pryncypał«: Ieſtliby ſie kto ſkárżył o gwałtowne wydárćie cżegokolwiek/ [...] ták ma ſkázáć przećiwko pomocnikom [łupieżce]/ iáko y przećiwko principałowi SzczerbSpecSax 156 (Linde).]

»przyjaciel i pomocnik« (1): té wſzyſtkié oſoby z przyiacióły pomocniki ich/ od których [napastnicy] ſą pogromieni/ [...] od wſzelákich práwnych impeticiy/ [...] wolné czyniemy. SarnStat 439.

»rajca a pomocnik« (1): [okrutnik] pocżął Zenona dręcżyć aby mu powiedział, ktoreby kthemu raycze á pomoczniki miał BielŻyw 41. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(ani, nie tylko) sługa (a. służebnik), (i, ani, ale i) pomocnik« [szyk 3:1] (4): then zaklath scziągasia na wsythky pomocznyky sluzebnyky przerzeczonego pana voyevodi podolskiego ZapWar 1536 nr 2492; Mącz 222b; Wielka zacność duchownych páſterzow y káznodzieiow: że nie tylko ſą słudzy Chriſtuſowi, ále y pomocnicy do zbáwienia ludzkiego. WujNT 583 marg; SarnStat 120. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]

»pomocnik i społrobotnik« (2): Bo ácz ſam Bog ieſt Pánem/ dawcą y ſprawcą wiáry: wſzákże y páſterze ſą pomocnicy y ſpoł robotnicy iego. WujNT 626, 692.

»pomocnik i tłumacz« (1): [Mojżesz mówił] iako oſobne poſelſtwo miał [Bóg]/ do niego/ áby mu był pomocnikiem y tłumácżem do Pháraoná SkarŻyw 490.

»towarzysz i pomocnik« [szyk 3:1] (4): Powyedzyall yſch then Garbarzs ſnym pogimani bill mv thowarziſchem y pomocznykyem rozboyu nad Michalem zidem vczinyony LibMal 1553/178; [Piotr i Paweł czasem] miłym ſwym towárzyſzom y pomocnikom pomoc y vſłużyć w ich potrzebách nie mogli CzechRozm 190v; WujNT 2.Cor 8/23, Zzzzz. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.]

»uczesnik a pomocnik« (1): Proprie in re feria et laboriosa cum aliquo particeps, Vczeſnik á pomocnik nieyákiey wazney ſpráwy. Mącz 398a.

»urzędnik i pomocnik« (1): Dopiero zátym [żeglarzem] ſą rozmáići vrzędnicy y pomocnicy/ ktorzy żagle/ wioſłá/ kotwie/ y inſze nacżynia zákłádáią. PowodPr 2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pomocnik abo wikaryj« (1): Ale dáleko inákſzy y roznieyſzy vrząd oſtátnich tych złych wiekow pomocznikow ábo Wikáriow w dworzech Biſkupiech y w Fárach być wiemy y z żáłoſcią niemáłą widzimy. RejPosRozpr c3v.

Przen (6):

pomocnik czego (1): Przyſtępuie do tego złego wielka wiela ludźi złość y niepráwość/ ktorzi álbo pobudzáią á roſzcżą drugich niezgody/ y ſámi przez ſię/ y przez inſze płochośći ſwey pomocniki: álbo pobudzone mogąc vhámowáć/ niechcą. ModrzBaz 66v.

pomocnik do czego (2): maſz nie ledá pomocniki do tego [do złego]/ to ieſt/ Cżártá ſprzećiwniká ſwego/ Swiáth obłudny z márnemi roſkoſzámi iego/ też ono ſwoie Ciáło ták ſwowolne RejPos 180. Cf Iron.

pomocnik k czemu (1): śiłny to pomocnik/ k dobremu bacżeniu/ Gdy kto ocżom co widzyeć/ da ku przyrodzeniu. RejZwierz 79v.

pomocnik czyj [pron poss] (2): RejPos 167; A też thám pewnie nigdy fortuná we drzwi nie zákołáce y s pomocniki ſwemi/ bo wie pewnie iż niema po co RejZwierc 135v.

Iron. [do czego] (1): wierz mi iż y ten przypadek [opilstwo i obżarstwo] ieſt nie ledá pomocnik tákże do vkrocenia tego wdzięcżnego żywotá náſzego. RejZwierc 158.

α. Sprzymierzeniec; sectator Modrz (49): RejPs 140; Wſpomniáło Ieruzálem ná dni vtrápienia ſwego/ [...] kthore miáło ſtárádawná/ gdy padał lud iego w ręce nieprzyiaćielſkie/ á niebyło pomocniká. Leop Thren 1/7; BudBib Dan 11/45; ModrzBaz 27; Téż wſzyſcy pomocnicy y którzy do nas przyſtáli/ którzy z miłośći ku nam y Króleſtwu Polſkiému y poddánych náſzych odpowiedźieli Miſtrzowi y Zakonowi/ [...] máią bydź wyſwobodzeni SarnStat 1074 [idem] 1113; [Leszek Czarny] Kśiązę Konradá prześladowcę ſwego, Y z pomocniki krolá Węgierſkiego Pogromił KlonKr D3v.

pomocnik czego (2): My tedy kthore mienićie być pomocniki páńſtwá wáſzego/ wielmożnoſći wáſzey pokornie proſimy/ ábyſcie nas wáſze ſlugi wiernie wſpomogli. HistAl C7; KrowObr 33.

pomocnik komu, czemu (2): Papieſtwu Rzymſkiego kośćiołá/ y Regułom Swiętych Oycow/ pomocnikiem bedę [!]/ ku obronieniu y otrzymániu/ ile námię należy KrowObr 127v; BielKron 385v.

pomocnik ku czemu (2): [cesarz Otto obiecuje Janowi papieżowi] A komukolwiek Pánowánie Włoſkie porutzę/ każę mu pierwey przyſiąc/ áby był twoim pomocnikiem/ ku obronieniu ziemie ſwiętego Piotrá KrowObr 32v, 127v.

pomocnik przeciw komu (1): [mówi Aleksander do Daryjusza:] przeciw wſzem nieprzyiacielom twoim pomocznikiem będę BielŻyw 153.

pomocnik na co (1): Y té wáſzá Kró: M. maſz pomocniki ná tę woynę życzliwe ſobie OrzJan 128.

pomocnik w czym (2): Leop Dan 10/21; [tatarski carz] był wielkim przyiaćielem Witułtowi/ y pomocnikiem w káżdey potrzebie BielKron 385v.

pomocnik czyj [w tym: G pron i sb (12), pron poss (6)] (18): cżyni modlitwę ku Pánu Bogu/ áby ſtłumił Saulá y z iego pomocniki. LubPs O4; KrowObr 32v; á żaden nie ieſth pomocnikiem moim w tych wſſyſtkich rzecżach/ iedno Michał Kxiąże wáſſe. Leop Dan 10/21, Ez 32/21; Y dowiedzą ſie żem ia ieſt Pan gdy zápalę ogień w Egiptćie/ y gdy będą potárći wſzyſcy pomocnicy iego. BibRadz Ez 30/8, 1.Par 12/18, 1.Mach 7/7; Borzywoy też y Wacſław pomocnik iego záſię byli od Ceſárzá poimáni przez przenáięćie Włádziſłáwá. BielKron 325, 192v, 226v, 228v, 231, 246; Do tych krol Agamenon mowił słowy temi. „Słuchajcie mie, Trojanie z pomocniki swemi! Zwycięstwo Menelaus odniosł jako ⟨sami⟩ Widzicie [...]” KochMon 35; BudBib Ez 30/8, 1.Mach 7/7; WujNT 34; W tym Loktek przyſzedł, y Krákowá dobył, Zdrádne Mieſczány wyśćinał y pozbył. Wziął znowu Henryk, y Loktká z niego Wygnał, y ſkarał pomocniki iego. KlonKr D4; [FalcSpr 350v].

W połączeniu szeregowym (1): Ktory [papież rzymski] niepobożnie tą przyſięgą Ceſárzá ſobie zołdował/ niewolnikiem/ pomocnikiem/ y obrońcą/ pánowánia/ pychy/ y bogactw ſwoich vtzynił. KrowObr 33.

W charakterystycznych połączeniach: pomocnik panowania, państwa, pychy i bogactw; pomocnik papiestwu, regułom świętych ojcow; pomocnik ku obronieniu (ziemi świętej, papiestwa) (2); pomocnik przeciw nieprzyjacielowi; pomocnik na wojnę; pomocnik w każdej potrzebie; być pomocnikiem (3); mie(wa)ć pomocnika (2); pomocniki topić, zgromadzać, z pomocniki pogromić, skarać, zstąpić.

Szeregi: [»pomocnik abo bunt«: Przed świtániem to ſcrutinium cżynili/ wſzákoż y w mieśćie mieli iuż pomocniki/ ábo bunti ſwe ktoremi poſpolſtwo przećiwko Pánu wzburzyli FalcSpr 350v.]

»przyjaciel i pomocnik« (2): Tego cżáſu Lech Zácháryaſz Kſiążę ſłowáńſkie [...] zábit [...] wielki przyiaćiel Skánderbegow y pomocnik BielKron 246, 385v.

αα. Żołnierz posiłkowy; concertator, symmachus Mącz (18): Symmachus, concertator, auxiliator, Pomocnik/ ſprziſiężnik/ Pomagáyąci komu przećiw komu walczyć. Mącz 436c; Auxiliares zową pomocniki/ ktorzy po ſtronách woyſká ſtoią w ſwoiey ſpráwie ku pomocy gotowi kiedy roſkażą/ ty wſzyſtki zá pieniądze náymowano BielSpr 10v; lepiey ieſt woyſko mnieyſze mieć w mieyſcu dobrym á pomocniki poſtronne mieć doſtátecżne BielSpr 18; [jeśli nieprzyjaciel ma poczet ludzi równy z twoim] ktemu mieć trzebá pomocnikow doſtátek ktore zowiemy pośilecżne vffy ná ſkrzydlech y ná wſzyſtki ſtrony BielSpr 20, 11, 21 [2 r.], 40v [2 r.], 41, 71 [2 r.].

pomocnik czyj [pron poss] (2): Gdy ſpráwiſz woyſko ná cżterzy gráni/ ruſz obie ſkrzydle thwoie iezdne/ á choćia y pieſzy/ przećiw nieprzyiaćielowi s pomocniki ſwemi BielSpr 21v; StryjKron 260.

W przeciwstawieniu: »głowne wojsko ... pomocniki« (1): Mogą też być [pieszy] ná dwoie rozdzieleni iáko y iezdni ná Legią/ to ieſt głowne woyſko/ y ná pomocniki co zową Auxiliares BielSpr 11.

Wyrażenie: »wojenny pomocnik« (2): O woiennych pomocnikách. SarnStat 1074 marg, 1113 marg.
Szeregi: »pomocnik i przydaniec« (1): Legia máła: miewáłá ludu w glownym woyſku ośm tyſiąc. Legia wielka dzieſięć tyſiąc krom pomocnikow y przydańcow. BielSpr 10v.

»towarzysz wojny i pomocnik« (1): ſámiſz Połowcowie zdraycy/ [...] towárzyſzow woyny y pomocnikow ſwoich iezdnych z koni/ pieſzych z ſzat łupiąc zábijáli/ drugich w Rzekách topili. StryjKron 260.

β. Zwolennik, współwyznawca [w tym: czyj (10): pron poss (5), G pron (5)] (12): biſkupá Antyoceńſkiego Mácháryuſá s ſtolcá zrzucono y wygnano z iego pomocniki iáko odſzcżepieńce BielKron 166v, 224v; A ták onći tho Mons nieſláchetny vpadł on Montanus Kácerz y s pomocniki ſwemi/ z onymi Mánicheuſzmi/ z onymi Wálentiniany/ y z inymi ktorzy vpádli z ogniem fáłſzywych náuk ſwoich RejAp 74; O beſpiecżnieć teraz może Páńſthwo Rzymſkie mowić ſiedzę iáko krolowa/ [...] bo ma wiele pomocnikow zá ſobą. RejAp 150v, 150v; Bo iákoſię był Grecki kośćioł zniektoremi ſwemi pomocniki/ od poſłuſzeńſtwá ſtolice Apoſtolſkiey oderwał: tákſię bárzo Grekowie Láćinniki brzydzić pocżęli SkarJedn 260; CzechEp 17, 205; NiemObr 129; SarnStat 219.

pomocnik czego (1): My tedy tákowe powinniſmy przyimowáć: ábyſmy byli pomocnikámi prawdy (marg) prawdzie. (–). WujNT 3.Ioann 8.

pomocnik czemu (1): WujNT 3.Ioann 8 cf pomocnik czego.

Szereg: »pomocnik a towarzysz« (1): A gdy iuż Duch ſwięty ſzyroko opiſáć roſkázał vpadek złoſnikow [o upadku Babilonu tj. Rzymu]/ y żáłość pomocnikow á towárzyſzow ich/ tu iuż dáley opowieda rádość ſwiętych/ gdy widzą ſpráwiedliwe ſądy Páńſkie. RejAp 153.
γ. Człowiek jako narzędzie w ręku szatana [w tym czyj (13): pron poss (12), G sb (1)] (15): Coż my tedy niebożątká s tim vcżynić chcemy/ widząc tákie ſrogie okrućieńſtwá cżártá y wſzythkich pomocnikow iego/ iáko ſie ſrodze oborzyli w tych dziſieyſzych cżáſiech ná ten ſwięty kościoł Boży. LubPs A4v; RejAp BB2, CC4v, 101v, 163v; Cżárt záſię ſprzećiwnik narodu ludzkiego y s thymi pomocniki ſwemi/ ktorych on tu iáko kąkolu náſiał ná zyemi/ burzy á rozmnaża miedzy tym ſwiętym Páńſkim naſieniem miáſto pokoiu roſterk RejPos 54; Woła ná cię cżárt ze wſzytkimi pomocniki ſwemi/ ſtháwiáiąc dziwne śidłá ná cię/ vkázuiącći rozmáite roſkoſzy ſwiátá tego RejPos 68v, 52v, 318; [Chrystus] ćierpi Antychriſtowi przećiwnikowi ſwoiemu/ że go záraz y z iego wſzyſtkimi pomocnikámi nie wygłádźi. CzechRozm 183v, A7, 255; WujNT 867; Iż [bestyja] miáłá zſtępić ná świát/ by Bogá bluźniłá/ Tákże y święté iego/ á znimi walczyłá. Niechże tu nas w téy mierze nie ma pomocniki SiebRozmyśl Bv.
Szereg: »przesłaniec i pomocnik« (1): Widźiſz tedy że Pan Chriſtus w kośćiele ſwoim tę pozwierzchnią ofiárę chce mieć/ áż do Antichriſtá/ ktory ią ſkáźić ma przed ſądnym dniem/ wedle Proroctwá Dánielowego: ktorego Antychriſtá przeſłáńcy y pomocnicy wy ieſteśćie. WujJud 238.
b. Ten, kto otacza opieką, patron, obrońca, dobrodziej; protector PolAnt; advocatus, defensor, patronus Calag; fautor Calep; suffragator Cn (49): A miedzy wſſemi námożnieyſſemi pomocniki ácz by przy mnie ſtali iego [Boga] obroná v mnie ná beſpiecznieyſſa ieſt RejPs 173, 257v marg.

pomocnik czyj [pron poss] (3): RejAp 55v; Iehowá (ieſt) zemną miedzy pomocniki moiemi BudBib Ps 117/7; Fautor – Mnie ziczliwy, moy pomocznik dobrodzei. Calep 411a.

W tłumaczeniu hebrajskiego imienia Ezdrasz (1): Ezdras y Neemiás/ to ieſt pomocnik y poćieſſyćieł [!] od Páná/ w iedne ſie kxięgi złożyli Leop *B4v.

W połączeniach szeregowych (6): RejAp 55v; odſtąpiwſzy od niego [Boga]/ záplotłeś ſerce ſwoie w rozmáite rády á w rozmaite nádzyeie Bogow inych/ pomocnikow inych/ á pátronow inych RejPos 180v, 180v, 240; Beyſtand bedrffen. Potrzebowáć Pátroná/ obrońce/ pomocnika. Indigere patrono. Calag 88a, 87b.

Zwrot: »za pomocnika mieć [do czego]« (1): Trzeći [Apollo] páſterſki/ od Cereri ſyn/ tego też páſterze zá iednego pomocniká mieli do bydłá BielKron 23.
Szereg: »patron albo pomocnik« (1): Turcy/ Zydowie/ y ini pogáni/ y ći wſzyſcy ktorzy ſobie inych pátronow álbo pomocnikow ſzukáią oprocż tego Báránka ná zyemi y ná niebie/ iuż trudno máią mieć Oycá thego Syná y znák iego/ gdy thu oń máło dbáią. RejAp 118. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
α. O Bogu (21): SeklKat D4; Krzycżąc k tobie Pánu Bogu ſwemu/ pomocnikowi práwemu/ był przeſpiecżen Prorok święty [Dawid]/ miedzy ſrogimi źwierzęty. ArtKanc I18v.

pomocnik czego (1): LatHar 236 cf »miłośnik i pomocnik«.

pomocnik komu (6): A tak me ſerce prawie zwie Is ſie dali Bog ſmiłuye. Moy Pan nademną nedznikiem A bedzie mi pomocnikiem. RejKup O; BibRadz Hebr 13/6; RejPos 181; pomocnikiem byłeś mi/ nie oſtawiay mię/ áni mię opuſzcżay Boże zdrowia mego. BudBib Ps 26/9; WujNT Hebr 13/6. Cf »mieć pomocnika sobie«.

pomocnik czyj [pron poss] (8): LubPs D4v; Leop 2.Par 32/8, Is 17/10; BibRadz Eccli 51/2; Bog oycá twoiego będzye pomocnik twoy BielKron 18v; Chwalćie zemną z weſelem wſzyścy ludźie/ Bogá pomocniká náſzego LatHar 230, 179, 618.

W połączeniu szeregowym (1): pan wiernemu ieſt prawdziwy Obrońcá/ Wybáwiciel/ Pomocnik/ Rátunk/ Záſzcżyczenie/ Zbáwienie/ Grunth/ Możny Bog LubPs D4v marg.

W charakterystycznych połączeniach: pomocnik łaskawy, miłościwy, mocny, pewny, prawdziwy, prawy, przedziwny, sprawiedliwy; pomocnika chwalić, opuścić.

Zwroty: »[kogo] sobie brać za pomocnika« (1): Gdyż ia nigdy ná niebie ni ná źiemi tobie [Boże]/ Nie wierzę być rownego przeto ćię dźiś ſobie. Biorę zá pomocniká CzahTr C3.

»mieć [z kogo] pomocnika« [szyk zmienny] (2): Przytępiłeś miecz iego [pomazańca]/ á w ſwoiéy potrzebie Niémiał obrońce/ áni pomocniká z ćiebie [Boże] [et non auxiliatus ei in bello Vulg Ps 88/44]. KochPs 134; SkarŻyw 56.

»mieć pomocnika sobie« (1): Pan mu [nędznemu człowiekowi] z miłoſierdzya ſwoiego poda onę ſzcżodrobliwą á miłoſierną rękę ſwoię/ á powſtáć mu dopomoże z onego nędznego vpadku iego: iż iuż widzą iż máią mieć towárzyſzá á pomocniká ſobie RejPos 165v.

Szeregi: »miłośnik i pomocnik« (1): STáwiłem ſię dźiś ocżom ſpániáłego Máieſtatu twego/ [...] o przedźiwny duſz ludzkich miłośniku/ y pomocniku/ Pánie IEzu Chryſte. LatHar 236.

»(ani, i) pomocnik i (nie) obrońca« [szyk 2:1] (3): Abowiemeś ty był y pomocnikiem y obrońcą moim [quoniam protector et adiutor factus es mihi] á zachowałeś od zginienia ćiáło moie. BibRadz Eccli 51/2; KochPs 134; LatHar 618. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»towarzysz a pomocnik« (1): RejPos 165v cf »mieć pomocnika sobie«.

»pomocnik i wybawiciel« [szyk 1:1] (2): LubPs D4v; Tyś ieſt pomocnikiem moim/ y wybáwićielem moim [Adiutor meus et liberator meus es Tu Vulg Ps 69/6]: Pánie/ rátunku nie odkłáday. LatHar 179. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

β. O świętych (15): Bo naſtało temi rázy Iż wiątſzey [lege: w więtszej] wadze obrazy Albo jnſſy pomocznijczy Czo jem duphaią nędznjczy Niſz Bog żiwy nieſkonċony RejKup o6v, i6v, V, V v, z7v; KrowObr 175v, 193, Ss3v; RejWiz 52; Ták też świętych ten wzywáć nie może/ [...] ktory [...] nie wierzy że ſą świętymi: áni nádzieie w nich nie ma iáko w pomocnikách WujNT 559.

pomocnik czego (1): SkarŻyw 208 cf W połączeniu szeregowym.

pomocnik do kogo (1): WujNT 559 cf »przyczyńca i pomocnik«.

pomocnik u kogo (1): SMyluyſya myli panye nad duſſamy ktore oſobnich vcyebye nyemayą pomocnykow BierRaj 20v.

pomocnik czyj [pron poss] (2): Mow ty przetſię czo wpamieczy Maż/ albo ktorzy też ſwieczy. Za zdrowyaċ tu pomagaly Bo to kazdy zawzdy chwaly. Iż miewa ſwe pomoczniky. RejKup i4v; WujNT 559.

W połączeniu szeregowym (1): O święty zborze/ y roto poświęcona/ vfcże niezwyciężony [o 40 męczennikach]. Wyśćie poſpolići ſą rodzáiu ludzkiego ſtroże/ towárzyſzy prac náſzych/ przewyborni prozb y żądánia náſzego ſpolni pomocnicy/ poſłowie do Boga przemożni. SkarŻyw 208.

Szeregi: »pomocnik i pośrzednik« (1): Kryſtuſowi ſámemu tę chwałę muśimy oddáwáć weń wierzyć/ y ná nim ſámym przeſtáwáć inſze pomocniki y pośrzedniki opuśćiwſzy. WujJudConf 72.

»przyczyńca i pomocnik« (1): Bo tu Apoſtoł mowi nie o tym wzywániu/ ktorym wzywamy ludzi świętych/ iáko przyczyńcow/ y pomocnikow náſzych do Páná Bogá: ále o wzywániu onym/ ktorym ſámego Bogá wzywamy/ iáko zbáwićielá. WujNT 559.

Synonimy: pomagacz, porucznik; a. brat, społrobotnik, towarzysz, ucześnik; α. buntnik, przyjaciel; αα. posilnik, przydaniec, towarzysz; β. zwolennik; b. obrońca, opiekun, patron, wspomożyciel; β. pośrednik.

Cf POMOCENEK, SPOŁPOMOCNIK

MN