[zaloguj się]
[pdf]

POP (128) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N pop popi, popowie
G popu popów
D popowi popóm
A popu, popa popy, pop(o)w
I pop(e)m popy
V popie

sg N pop (38). ◊ G popu (5). ◊ D popowi (2). ◊ A popu (7), popa (4); -u LibLeg, BielKom; -a OrzRozm, ActReg, WyprPl; -u : -a KochSz (5:1). ◊ I pop(e)m (2). ◊ V popie (3). ◊ pl N popi (26), popowie (9); -i RejKup, KromRozm I, BielKom, RejWiz (3), Mącz (6), Prot, RejPos, RejZwierc (3), BudNT', SkarżŻyw, KochSz, Calep, WujNT -owie StryjKron (3); -i : -owie SkarJedn (4:6). ◊ G popów (14); -ów (2), -(o)w (12). ◊ D popóm (5); -óm (1), -(o)m (4). ◊ A popy (8), pop(o)w (1); -y : -(o)w StryjKron (1:1). ◊ I popy (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Kapłan, ksiądz (112): p chłop/ ſkop/ pop MurzOrt B2v; Sacricola – Pop offiari cziniączi. Calep 936b.
a. Duchowny w kościele prawosławnym; sacerdos Graeci ritus Cn (35): LibLeg 11/49v [2 r.], 11/132; Ruſkiego ludu było wiele/ kthorzy [...] życżyli Moſkiewſkiemu fortuny [...] gdyż oni z Moſkwą iedny popy álbo kośćioły máią BielKron 412, 435; BudNT przedm c4v; Y v Ruśi tácy ſię Popi náyduią/ ktorych nie powśćiągliwość małżeńſtwem ſię vhámowáć nie może. SkarJedn 235; Popowi może moc ná rozgrzeſzánie y ná ſłużenie/ y naánne Kápłáńſkie vcżynnośći/ Włádyká záhámowáć SkarJedn 340, 346 [4 r.], 347 [2 r.], 359, 361; ludzie gromádámi wchodzili w rzekę [...] á Popowie dawáiąc káżdey gromádzie z oſſobná imię [...] polewáli ich wodą StryjKron 140.

W połączeniach szeregowych (4): oni máyą kápłany y biſkupy/ ktore Ruś popy/ baćkámi/ władyki/ y też epiſcopy/ po Grecku zową. KromRozm III H7v; Popow tákże Diakonow/ Spiewaków/ Czerncow/ y rozmáitych rzemięſnikow dla budowánia Cerkieẃ [...] z Greciey s ſobą do Kijowá przywiodł. StryjKron 140, 235; ActReg 17, 18; [Przÿ tÿm nadaÿemÿ ÿ wÿecznemi czaly vtwÿerdzamÿ im na tho miaſtho naſze Vlodzimierzlkie, grnnti [!], polia, przerobkÿ [...] ÿ theſz ludzie, ÿ gruntÿ, polia, dąbrowÿ, sianozęczi przeſz popow Vlodzimierſkich Apoſtolſkiego ÿ dwu Iwanowſkich [używane] MetrKor 1582, 129/128v].

Fraza: »popa pytaj« (1): Chceſzli tedy ty co ſkrytego á tobie pożytecznego wiedźieć y rozumieć/ pytay y vcz ſye od Kápłaná/ á iáko Ruśin mowi/ Popá pythay. OrzRozm E.
Wyrażenia: »grecki ([a. religijej greckiej]) pop« [szyk zmienny] (2): Vsłyſzawſzy to tedy lud poſpolity/ biegli wſzyſcy z rádością do Kijowá. [...] á drudzy ná inſze mieyſcá náznáczone/ po ktorych byli Greccy Popowie dla Chrztu ſwiętego odpráwowánia rozſádzeni. StryjKron 140; WujNT 35; [Popi tám przy tym byli/ religiey Greckiey BusLic 7].

»pop ruski« [szyk 4:3] (7): Diar 79; Bázyli Pleſzkow miáſtho wielkie y zamek wzyął/ przez dobrowolne podánie popow Ruſkich BielKron 407, 428v, 432v; Ruſcy Popi nic około tego nie rozumieią/ co oſoby/ á co rzecż ſamá w Sákrámeńćie SkarJedn 241; O by to popi Ruſcy cżytáli co ten Grek ná nie mowi. SkarŻyw 456 marg; A ieſli Graeccy kápłani/ y Ruſcy Popi ináczey czynią: niech ſłucháią Epiphániego Doktorá Graeckiego WujNT 35; [Pop ruski nic nie daje, a ustawicznie lasy królewskie kopa LustrRus 28, 27, 64].

Zestawienie: »pop Jan« = legendarny kapłan, król państwa chrześcijańskiego rzekomo istniejącego w średniowieczu w Azji lub Etiopii (2): wiele Biſkupow náwybierano Krześćiáńſkich y Arcybiſkupow/ nád ktorymi ſtárſzym był iáko Pátryárchá Pop Ian/ o ktorym ieſzcże y dziś ſłychamy BielKron 144; (marg) Pop Ian. (–) [...] dzyerży namiáſtek iego wiárę Krześćiáńſką/ ácż po cżęśći zwáryowáną przez Máchometany. BielKron 144.
Szeregi: »biskup i pop« (1): Zátymże idzie/ iſz wſzyſcy ich Biſkupi y Popowie/ ácżkolwiek poświęcenie máią [...] ále mocy ná rozgrzeſzenie/ y rozwiązánie nie máią. SkarJedn 339.

»pop i dyjakon« (1): Y vbrawſzy ſie Popowie y Diakonowie w ornaty ſtali ná łáwkách k temu przypráwionych ná Dnieprze rzece. StryjKron 140.

»pop i władyka« [szyk 1:1] (2): Ieden ma kilá żon żywych: á Popowie y Włádykowie/ ſluby Bogu vcżjnione y Sákráment ten rozwięzuią SkarJedn 343, 369.

b. Duchowny w kościele katolickim, ksiądz [przeważnie w użyciach ironicznych; w tym u Reja (35)] (45): RejRozpr B4v; Powieć że mi Popie tluſty Ktos może dacz ty odpuſty. RejKup k2; Y tobieć chory nieboże Ten Pop thu nicz niepomoże RejKup m5, K, k7v, 12, 13v, 15v (15); Nie záſiali ieſzcze chłopi/ O dzyeſięćinę klną popi BielKom A2v; RejWiz 21v; TAtárſki poſeł przy mſzy trefił ſie w koſciele/ Dziwował ſie iż popow á ſwiec było wiele. RejFig Aa7v, Cc8v [3 r.], Dd2v [2 r.]; RejZwierz 107b; Prot C4v; mogłćibym tu y z ſtárych y nowych Doktorow to pokázáć/ á náwet y ſámych Papieſkich popow/ co ſie duchownymi zową/ iż ſie Chriſtianom duchownym/ walcżyć nie godżi. CzechRozm 252v; CzechEp 61; WyprPl A2v; naydźieſz tákowych/ ktorzy gdy nie mogą Trzeźwych ludźi oſzukáć [...] Rękuią po piiánu/ żenią głupie chłopy: Y biorą też do tego rzadko trzeźwie popy. KlonWor 68.

W połączeniach szeregowych (5): KromRozm I B2; Popi/ wſzyſcy Biſkupi/ Mniſzy/ Kánonicy/ Sufrágáni/ Opáći/ poſzáleią wſzyſcy. RejWiz 30, 48v; Weyrzy ná cżołá álbo ná głowy Mnichow/ Popow/ y wſzelkich ſtanow duchownych ieſli nie vyrzyſz piątná álbo cechy goloney tey nowopowſtáłey beſtiey ná głowie káżdego. RejAp 115v; RejPos 159.

W charakterystycznych połączeniach: pop czuły, głupi, malowany, miąższy, nadęty, opiły, rzadko trzeźwy, tłusty, zły.

Przysłowie: Yákoby rzekł: Lepyeyći być dobrem chłopem niżeli złem/ yáko Polacy mowyą/ popem. GliczKsiąż O6v.
Wyrażenie: »kościelny pop« (1): Pu pu pu/ Czo to za Chlop Wiere to ſnac koſczyelny Pop RejKup i7v.
Szereg: »mniszy, (a, i) popi; mniszy z popy« [szyk 7:1] (7;1): Więc tu iedęn ſwieczky ſtawia A drugy obiady ſprawia. Więc tu karmi Mnichi Popy Skubie geſſy a drze ſkopy. RejKup d2v, 13v; A toż yeſli Luter też ośwyeca/ toć infſſa śwyátłoſć/ á Kryſtuſowi przećiwna. (–) Nye inſſa: Aleſćye yą wy mniſſy y popi ſwoyą náuką y zabobony záćmili byli. KromRozm I E3; RejAp CC2, 170v; RejPos 432v; Pocżęli tedy Mniſzy z innymi popy vcżynki ſwe ſmiele przedáwáć CzechRozm 220; MWilkHist E4.
c. Kapłan w religiach pogańskich; sacerdos Mącz, PolAnt, Cn; flamen Mącz, Cn; cultrarius, popa, victimarius Cn (30): Corybantes, id est, Sacerdotes Cybeles Popi Bogá Cybeles/ álbo ſtroże Bogá Iowiſa. Mącz 66c; Flamen, Kápłan. Flaminica, Zona przerzeczonego Popu. Mącz 130d; Luperici, Popi którzi ty ſwiętá nágo ſzáleyąc obchodźili Mącz 200b, 73d, 77b, 84c, 130d [4 r.], 142b (17); náſtáwiano [...] iedłá y picia/ tedy to oni popi ſámi zyadáli/ á powiedáli iż to ieſt żywy bog/ á w nocy záwżdy ziada to co mu wednie przynioſą. RejZwierc 202v, 202v [3 r.], Bbb2v; A (potym) złożył popy (z vrzędu) (marg) ábo zwiodl chamary (albo chámárymy) (–) BudBib 4.Reg 23/5, I 217a marg; Wurſchaitos ich Pop według Pogáńſkiego obyczáiu wieniec ná głowę wdziawſzy [...] prośi wſzytkich Bogow [...] áby raczyli od nich miłośćiwie przyiąć obchod y ofiárę StryjKron 161; Dionysia – Kiermasz, mię ſsopuſtij gdi ſzie ono popij na iedne niſzą [lege: mszą] ziezdzaią Calep 326b, 422a.
Szereg: »pop albo kapłan« (1): Megabizus sive Megalobysus, Pop/ álbo kápłan Boginiey Diany y Epheſiany Mącz 213c.
d. [Kapłan żydowski, faryzeusz: A iż ſie tákim być Chriſtus powiedział/ przeto/ nádęty Pop [...] ſzaty rozerwał na ſobie/ y zá bluźnierza iy z trzaſkiem oſądził BudArt H8.]
2. Nazwa figury szachowej zwanej także kapłanem, obecnie goniec, laufer (z elementami antropomorfizacji) (16): Pop ieden ſłucha krolowey ſpowiedzi/ A drugi ſobie wedle krolá ſiedzi. KochSz A4; A popu zábił pyeſzek niecnotliwy/ Trzęſą go drudzy/ á on iuż nie żywy. KochSz B3; A pop tym cżáſem z Rycerzem wyciekli/ Oſtátek woyſká białego wyſiekli. KochSz C, A3 [3 r.], Bv, B2v [2 r.], B3 [2 r.], B3v (16).

Synonimy: 1.a. bajtko; b. duchownik, duchowny, kapłan, ksiądz, ofiarca, ofiarnik, ofiarownik, prezbiter; c. ksiądz; d. faryzeusz, kapłan, licemiernik; 2. kapłan.

DDJ