[zaloguj się]
[pdf]

POSĄDZAĆ (73) vb impf

W inf -sądz- (20), -sędz- (7), -sądz- a. -sędz- (1); -sądz- RejPos (3), BiałKat, RejZwierc (5), WujNT (7), SkarKaz; -sędz- BierEz, KrowObr (2), GórnDworz; -sądz- : -sędz- WujJudConf (1:1), NiemObr (2:2); w pozostałych formach -sądz-.

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf posądzać, posędzać, posodzać
indicativus
praes
sg pl
1 posądzåm
2 posądzåsz posądzåcie
3 posądzå posądzają
praet
sg pl
1 m -em posądzåł m pers
3 m m pers posądzali
fut
sg pl
1 m będę posądzać m pers będziemy posędzać, posądzać będziemy
3 m m pers będą posądzać, posądzać będą
imperativus
sg pl
2 posądzåj posądzåjcie
3 niechåj posądzå
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy posądzali
2 m byś posądzåł m pers
3 m by posądzåł m pers

inf posądzać (16), posędzać (6), posodzać (1). ◊ praes 1 sg posądzåm (3). ◊ 2 sg posądzåsz (5). ◊ 3 sg posądzå (8). ◊ 2 pl posądzåcie (2). ◊ 3 pl posądzają (6). ◊ fut 1 sg m będę posądzać (1). ◊ 1 pl m pers będziemy posędzać (1) KrowObr, posądzać będziemy (1) BiałKat. ◊ 3 pl m pers będą posądzać (2), [posądzać będą]. ◊ praet 1 sg m -em posądzåł (1). ◊ 3 pl m pers posądzali (4). ◊ imp 2 sg posądzåj (1). ◊ 3 sg niechåj posądzå (1). ◊ 2 pl posądzåjcie (4). ◊ con 2 sg m byś posądzåł (2). ◊ 3 sg m by posądzåł (2). ◊ 1 pl m pers bysmy posądzali (2). ◊ part praes act posądzając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. posądzić.

1. Pomawiać, negatywnie oceniać; iudicare Vulg; condemnare Cn [w tym: kogo, co (31)] (39): Brwi barzo poroſłe [...] [znamionują człowieka] ſkąpego/ zawidznego/ leniwego/ ktory łacno inſze poſądza á ſam oſzuſt ſiłny. GlabGad N5; KrowObr 69v [3 r.], 70, Rr4; A ieſli poſądzaſz zakon/ iużeś nie ieſth cżynićielem zakonu/ áleś Sędzią Leop Iac 4/11, Iac 4/11 [2 r.]; GórnDworz K7v; á ia tho wam ieſzcże opowiádam/ iż kto poſądza brátá ſwoiego [...] iuż winien ſądu RejPos 181, 311; pilnie ſie wyſtrzegáć mamy/ ábyſmy przed czáſem nikogo niepoſądzáli WujJudConf 139v, 137v; krzywdy ſkromnie znośić. Pożyczáć bez lichwy. Y być miłośiernymi. Nie poſądzáć/ Odpuſzczáć. WujNT Luc 6 arg, s. 30 [2 r.], Rom 2/1, s. 570, Rom 14/3; Nie poſądzay go/ nie czyń krzywdy ſławie iego/ nie ták prędko wierz gdy o nim źle mowią. SkarKaz 279a, 278b.

posądzać z czego (1): Tobiem [Bogu] ſámemu zgrzeſzył/ á złość vcżyniłem przed tobą: ábyś ſię ty vſpráwiedliwił [ = okazał się sprawiedliwy] w mowách twoich/ y przekonał nieprzyiaćiele/ gdy ćię z niemiłoſierdźia poſądzáią [Ps 50/6]. LatHar 164.

posądzać w czym [= z powodu czego] (3): Pámiętayże [...] ábyś nie poſądzał w mnieyſzych złoſciach bliźniego ſwego. RejPos 173, 310v; Mocnieyſzy w wierze máią potwierdzáć mdleyſze. A nikim nie gárdzić: áni ieden drugiego poſądzáć w rozności dniow ábo pokármow. WujNT Rom 14 arg.

W połączeniu szeregowym (1): A wzdy ty ieſztze będzieſz mowił/ potwarzaſz nas Apoſtáto nieprawdziwy? poſądzaſz przełożone kośćielne? złorzetzyſz kápłanom. KrowObr 69v.

Zwroty: »lekce posądzać« (1): Nie trzebá lekce poſądzáć ſług Bożych. WujNT 1.Cor 4 arg.

»niesprawiedliwie posądzać« (2): Confeſsioniſte Doktory Kośćielne nieſpráwiedliwie poſądzáią. WujJud Ll3v, 34v.

Szeregi: »posądzać, (i) potępiać« (3): NiemObr 99; WujNT Rom 2 arg; ábyſmy tobie podobni byli/ dobrze czyniąc wſzytkim ktorym możem. Nikogoż nie poſądzáiąc/ nikogoż nie potępiáiąc SkarKaz 280b.

»(nie) potwarzać i (ani) posądzać« (2): A batzyćieſz iuſz/ iżem ia was niepotwarzał/ áni poſądzał KrowObr 240v, 59v.

»posądzać a szemrać« (1): Iż gdy go [Krystusa] Licemiernicy [...] poſądzáli á ſzemráli o nim iż ſie ták w nieprzyſtoyne rzecży wdawa [...]: iáko im odpowiedział RejPos 168.

»wzgardzać a posądzać« (1): Pewnieć tákież o tobye powiedzą temu nędznemu Symonowi/ ktory cie wzgardza á poſądza/ iáko y o tey niewieſcie ſwiętey RejPos 310v.

»nie posędzać ani złorzeczyć« (1): Nie to ieſt poſędzáć/ áni to ieſth złorzetzyć/ ná Báłwochwálce wołáć áby ſwoie błędy obatzyli/ y do Páná Bogá ſie náwroćili. KrowObr 70.

W przen (1): gdźieć ieſt zawiść y ſwar/ támći nieſtatek/ y wſzelki vcżynek nie dobry. Ale mądrość ktora ieſt zwierzchu/ miłoſierdzia y dobrych owocow pełna nie poſądza Leop Iac 3/17.
2. Orzekać sądownie o czyjejś winie lub niewinności (12): ius sentenciare alias poſzandzacz ZapMaz II Ł 1/93; [Ieſlibyś niebył ſędziem/ y władzey ſądowey ná ſobie niemiał/ tedy poſądzáć niemaſz/ ále Sędźia porządnie ná to wyſadzony SzczerbSpecSax 176 (Linde s.v. posądzić)].

posądzać kogo (1): nye mogł tego ná nim Ceſarz áni prośbą/ áni groźbą przewyeſć áby Anthemiuſá záś ku biſkupſtwu przywroćił/ y owſſem/ muſyał go wygnáć/ czynyąc executią wyroku papyeſkyego/ á nye poſądzáyąc go: czego ſye dźiś ſſaleni ludźye domagáyą. KromRozm III P5v.

Przen [kogo, co] (10): Aby żaden pirwſſey ſtolice nyepoſądzał: Abowim wſſyſtki ſtolice od nyey ſpráwyedliwoſci oczekawáyą KromRozm III P2v; RejAp 162; vkażcie nam kto tu was ták niedawnemi Cenſory álbo Sędźiámi vſtáwił y ſkąd tę moc máćie/ iż ſpráwy nie ludzkie ále Duchá Swiętego poſądzaćie WujJud 72v, 143.
Zwrot: »grzechy posądzać« (1): ſámi grzéchy ſwe poſądzáć w ſobie będźiemy BiałKat 171.
a) O Sądzie Ostatecznym (5): iáko ći dármopyſzkowie ná ſądnym dniu będą ná thy nárzekáć ktorymi tu gárdzili/ á zá nic ich thu ſobie nie mieli/ mowiąc ku ſobie: Y dawnożechmy ie widzieli nikczemniki á nędzniki ná ſwiecie? á teraz ſiedzą iáko gwiazdj/ á ſnadź nas ieſzcże poſądzáć máią RejZwierc 69v; Pan nie tylko ty wykręty twoie/ ále naſpráwiedliwſzą ſpráwiedliwość náſzę poſądzáć chce RejZwierc 191v, 41, 44; [páſtwiſz ſię nád onymi/ ktorzy ćię/ [...] ſądźić będą/ y twoię okrutność poſądzáć będą w dźień ſądny. WerReguła 83, 40].

posądzać z czego (1): nędznicy ich á poddáni ich/ co ich tu ſobie zá nic nie mieli [...] będą ie poſądzáć z oney ich pychy á łákomſtwá á nieſpráwiedliwośći ich. RejZwierc 48; [WerReguła 83].

3. Oceniać, wydawać opinię [w tym: kogo, co (14)] (22): iáką thy ſmiáłoſcią bliźniego ſwego ſmieſz poſądzáć/ gdyżeś nie Bog RejPos 172v; Ociec niebieſki/ y ten iego Syn ſwięty miłoſierny ieſt [...] iáko on nie poſądza ábyś też ty owſzem nie tylko poſądzáć miał/ ále rátował á wſpomagał gdziebyś mogł bliźniego ſwego RejPos 173, 172v marg; Dla tego ieſt pewny Regeſtr Kśiąg Prorockich y Apoſtolſkich w Kośćiele Bożym poſtánowiony/ ábyſmy wedle tych inſze wſzyſtki Piſmá ludzkie wiernych y niewiernych dobrowolnie poſądzáli. WujJudConf 36v; NiemObr 176; Serc y myśli ludzkich poſądzáć nie mamy. WujNT 99 marg, Bbbbbbv. Cf Zwrot.
Przysłowie bibl.: MurzNT 26 marg; Nie poſądzaycie/ nie będzyecie też poſądzeni. RejPos 169v; WujNT Matth 1 arg; SkarKaz 278b. [Ogółem 4 r.]
Zwrot: »wedle swego zdania posądzać« (1): Nie dziwuyćieſz ſię themu we mnie żećiem ieſt przycżerńſza (marg) Iákoby chćiał rzec/ Wy kthorzy o Bogu nie wiećie nie chćieyćieſz mi ſię przypátrowáć tylko ták z wierzchu/ áni mię wedle ſwego zdánia poſądzayćie. (–) BibRadz Cant 1/5.
Szeregi: »posądzać i decemować« (1): ze milites in exercitu posądzaią y decernuią sprawy Seimowe. ActReg 78.

»ganić i posądzać« (1): przywiodłem wiele ſentenciy z oycow dawnieyſzych/ ktorzy wiárę Pápieſką gánią/ y poſądzáią. NiemObr 175.

»posądzać i korrygować« (1): Papieżom tákową moc/ y zwierzchność przyznawáią dźiśieyſzy ich pochlebcy/ iż oni ſynodow vchwały poſądzáć/ y korrygowáć mogą NiemObr 177.

»poprawować i posądzać« (1): Concylia zábłądźić mogą: gdy ich Papież popráwowáć y poſądzáć może. NiemObr 177.

»nie posądzać ani skazować« (1): Bo iuż iáko cie Pan vpomina/ ábyś nie poſądzał/ ábyś nie ſkazował/ ábyś odpuſzcżał/ ábyś wſpomagał RejPos 172v, 172v marg.

a. Uznawać za kogoś, za coś (3):

posądzać kim (2): ktorzy [duchowni rzymscy] nas j przećiwko właſnym ſwoim práwom nieſłuſznie Heretykámi poſądzáią WujJudConf 19v, 24v.

posędzać za co komu (1): Ezop brzemioná oglądał/ Więc koſz z chlebem ſobie obrał. Ktory był dobrze niemáły/ Dwá go ná ſobie nieść chćieli. Więc ſie pocżęli vśmiecháć/ Zá ſzaleńſtwo mu poſędzáć. BierEz B.

b. [Rozważać:

Ze zdaniem dopełnieniowym [jakoby, zaimek pytajne]: Bo poſądzaycie coby zá tym ſzło co oni brydzą. Naprzod/ Ieſliby ſłowo Boże bráło poważność od ludzi/ thedyćby iuż Bog muſiáł być podleyſzy niżeli ludzie. GilPos 6v; kiedy cżytaſz że Papież roſkazał klękáć y chwalić PANA Chryſtuſá pod oſobą chlebá/ y poſądzaſz iákoby to Honorius napierwey roſkázał/ bárzo wielkie głupſtwo twoie pokázuieſz ŁaszczOkulary D4.]

Synonimy: 1. gańbić, hańbić, lżyć, oskarżać, pomawiać, potępiać, potwarzać, przymawiać, sromocić, strofować, szkalować, znieważać; 2. karać; 3.b. rozważać, uznawać.

Formacje współrdzenne cf SĄDZIĆ.

Cf POSĄDZAJĄCY, POSĄDZANIE, POSĄDZANY

DDJ