« Poprzednie hasło: PRZYMAWIACZ | Następne hasło: PRZYMAWIAĆ SIĘ » |
PRZYMAWIAĆ (63) vb impf
Pierwsze a pochylone, drugie jasne.
inf | przymåwiać | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | przymåwiåm | przymåwiåmy | |||||
2 | przymåwiåsz | przymåwiåcie | |||||
3 | przymåwiå | przymåwiają |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | przymåwiåł | m pers | przymåwiali |
f | przymåwiała | m an | ||
n | subst | przymåwiały |
imperativus | ||
---|---|---|
sg | ||
2 | przymåwiåj | |
3 | niechåj przymåwiå |
conditionalis | ||
---|---|---|
sg | ||
2 | f | by przymåwiała |
3 | m | by przymåwiåł |
f | by przymåwiała |
inf przymåwiać (4). ◊ praes 1 sg przymåwiåm (4). ◊ 2 sg przymåwiåsz (8). ◊ 3 sg przymåwiå (14). ◊ 1 pl przymåwiåmy (1). ◊ 2 pl przymåwiåcie (2). ◊ 3 pl przymåwiają (4). ◊ praet 3 sg m przymåwiåł (9). f przymåwiała (1). ◊ 3 pl m pers przymåwiali (4). subst przymåwiały (1). ◊ imp 2 sg przymåwiåj (2). ◊ [3 sg niechåj przymåwiå.] ◊ con 2 sg f by przymåwiała (1). ◊ 3 sg m by przymåwiåł (2). f by przymåwiała (1). ◊ part praes act przymåwiając (5).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
przymawiać komu, czemu (37): Liśiętá ſámy w iámie zoſtáły/ Społem ſobie przymawiáły. BierEz Mv; [baran swarzy się z wilkiem] A nicem ći nie vcżynił/ Przecż że by mię táko winił. On rzekł á iuż mi przymawiaſz/ Moiey prawdzie ſie pzzećiwiaſz [!] BierEz M2; Doſyć miey ná ten cżás o tym/ A pámiętay to ná potym: By inym nie przymawiáłá/ A ſwe niedoſtatki znáłá. BierEz N3v; [skarżyli Żydzi Jezusa] by ſie ſynem bożym dzialál/ kaplány ij biſkupy naſſe za nitz ſobie nie miál/ [...] ſromotnie przed wſſytkiémi ludzmi ijm przymáwiál OpecŻyw 121v, 76v, 126; Nabyway dzieci z ſwiebodney żony, aby im nieprzimawiał żadny. BielŻyw 20, 89 [2 r.]; LibMal 1543/70v; RejKup t3; BielKom E4; BielKron 40, 70 marg, [206], 319v; Abowiem/ w zbytku/ ma wżdy niemoc co trawić/ niżli ku końcowi przyydźie. [...] iż więc práwie przymawiáią tłuśći chudym: Niżli ia ſchudnę/ tym ty zdechnieſz. SienLek 18v; GórnDworz S; RejPos 85v; BielSat B3v; RejZwierc 62; BudBib Iudic 8/15; HistHel C; PaprPan D3v; SkarŻyw 139, 580; Ale y to okázáć ſię nie może/ żebym ia ludźiom świętym w práwey wierze pomárłym: ábo y duchom onym świętym niebieſkim ná máieſtat Boży záwżdy patrzącym y z Bogiem kroluiącym przymawiáć/ y ony báłwánámi názywáć miał. CzechEp 78, 82 [2 r.], 417; BielSjem 30; BielSat 13; Tę wádę nátrąca Ewángeliſtá/ gdy mowi: iż Pan IEZVS przymawiał tym/ ktorzy ſobie dufáli/ á innemi gárdźili. SkarKaz 352b, 514a [2 r.]; [Ale mi nieprzymawiay. Sonder du muſt mir nicht zreden. Wokabul 1539 Z6v; ArgWykład 41/67; Respons H3]. Cf przymawiać komu w czym; »ku czci przymawiać«.
przymawiać komu w czym (2): O przáſnym chlebie/ iſz go kośćioł Rzymſki w ſakrámenćie słuſznie y zpodánia Apoſztolſkiego vżywa: á iſz Grekowie niektorzy zle w tym kośćiołowi przymawiáią: nápiſał liſt ieden vcżony/ ad Valerámnum Nuuerburgenſem. SkarŻyw 337; CzechEp 93; [Ktho ſzię odlącza od koſcziola Bozego [...] Albo przymawia wczÿm Koſczolowy yakoby czo nyeſluſznego bylo wkoſczielýe Krzeſczyanſkym, Przyſzię takj Pana Chriſtuſa ArgWykład 38/126].
przymawiać na kogo, na co (10): Narzeka prorok ná człowieká nádętego [...] á przymawia ná Saulá/ ktory przeſládował iego RejPs 78; RejWiz 54; BielKron 254, 307; Me illis haec verberat verbis, Mnie temi słowy tráfia/ álbo mnie dáye znác/ ná mię przimawia. Mącz 484b; GórnDworz E8; WujJud 212v; GórnTroas 27; Ná toż też tákie zákwáſzenie przymawia Apoſtoł/ gdy o vżywániu lepſzego báránká mowi: Wymiátayćie kwás ſtáry SkarKaz 84b; Nie bądźmy iáko owi co kazánia ſłucháiąc/ gdy co káznodźieiá przymowi/ rádźi ná drugiego vkázuiem: ná ćię to przymawia nie ná mię. SkarKaz 387a. Cf [»przymawiać jakoby żartem«].
przymawiać o co (5): bo ſie oni [Turcy] o wiárę nie gadáią iedno ręką cżynią álbo przezdzięki obrzeżą ieſli kto przymawia o wiárę/ á ieſli názbyt przymawia ſpalą. BielKron 261v; BudBib Iudic 8/15; Kápłan co iey o płákánie przymawiał/ iáko dotkniony od P. Boga. SkarŻyw 580 marg, 139; [Respons G2v]. Cf Ze zdaniem.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: o to (1); iż, że (12), zaimek względny (1), [jakoby]] (13): Niegdy też [Arystoteles] przymawiał Athenianom że wiele praw dobrich vſtanouiwſzy więcey chytroſci pożywali niżli praw ſwoich. BielŻyw 89, 89; RejKup t3; RejWiz 54; RejFig Aa2; BielKron 254; BielSat B3v; PaprPan D3v; tákże ſię y o to gniewa y przymawia żem tych ſłow [„kto rozwięzuje Jezusa”] w przekłádźie nowego Teſtámentu 1.Iohan. 4 nie włożył. CzechEp 75; BielRozm 13; Cóż? ábo nie słuſzna rzecz ofiárowáć zmárłém/ A wielkie bogi błagáć cnéy dźiewice gárłém? (–) Baczę ná mię przymawiaſz żem ſwą ofiárował/ Y śiebie dla oyczyzny nigdym nie żáłował. GórnTroas 27; á nam o to przymawiaſz czegoś ſam nie vczynił. SkarKaz 514a, 514a; [ErazmJęzyk Ee7 (Linde); Kaz 32; Respons H3; ŁaszczOkulary C4v; ArgWykład 38/126].
W połączeniach tautologicznych typu: „przymawiać rzekąc” (5), „mowić przymawiając” (2) [w tym: z przytoczeniem (5)] (7): ij pocżąl tam [Jezus w kościele] rozmaijte nauki przepowiedatz/ ij przymáwiatz żydom rzekątz: Bieda wám licemiernicy/ ijże ſie cżynicie mądrzy ſami v ſiebie OpecŻyw 76v; BielKron 307, 319v; iáko gdy ieden z niepocżćiwych ſie rodzicow vrodziwſzy/ przymawiał pocżćiwemu cżłowiekowi mowiącz/ Bárzożeś ſie ty práwi od onych ſławnych twoich przodkow odrodził GórnDworz S; BudBib Iudic 8/15; Ieſzcże z ráná Báálá wołáli ſwoiego/ Iżeby ich rátował/ y pomogł wſzyſtkiego. Aż iuż przyſzło południe [...] Heliaſz im przygániał/ przymawiáiąc cudnie. Więtſzym głoſem wołaycye/ mowi Bogá ſwego/ Bowiem teraz podobno/ robi co inſzego. HistHel C; ModrzBaz 98v.
Podmiotem jest tekst (1): Wſzyſtkim ogułem, y poiedynkiem, Káżdemu wdźięcznym być vpominkiem Chce moy POTROYNY. gdyſz nie przymáwia, Iedno zwierciádło przed oczy ſtáwia. CiekPotr )?(2v.
W połączeniach szeregowych (3): NA oſtatku pythan ieſth przeczo abo dlya czego Cunrathowy thak barzo layal y przimawial y tiſſ ſzromoczil LibMal 1543/70v; NiemObr 91; A kiedy przyidźie płáćić ábo wroćić cudze/ Iuż tám dłużnik przymawia/ ſzcżypie/ ſzkáluie: przycżynki náyduie: iákoby niewſtydliwa żoná przy rozwodźie. KlonWor ded **3.
[W przeciwstawieniu: »chwalić ... przymawiać«: Ten [św. Paweł], gdy chciał Korynty karać, iż się nieuczciwie mieli, przymując sakrament, tedy je pierwej chwalił, potym przymawiał, iż niewiasty, nie przykrywszy głowy, chodziły do kościoła Kaz 32.]
»uszczypliwie przymawiać« (1): ná rozlicżne obwinienia/ y rozmáite potwarzy/ [...] odpowiedáć będę. Máło oto dbáiąc/ iż X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ łáie/ gromi/ potępia/ y vſzcżypliwie przymawia. NiemObr 91.
[»przymawiać jakoby żartem [na co]« : On [Oktawian] obaczywſſy ſpoſtáwy/ ácz go ſtátkiem pytał/ eſz chćiał ſnim krotoffilić/ przimawiáiąc/ iákoby ná to żertem [!]/ gdy kniemu był podobien/ że iego mátká/ muſiáłá Ceſárzá oycá iego znáć ErazmJęzyk Ee7 (Linde).]
»łajać, (a) przymawiać« (2): Acżbyć ſie to dziwnie zdáło/ cżemu Pan Bog ná ony złoſniki zárázem iákiego ogniá z niebá ábo iákiego gromu ſrogiego/ iáko tho pirwey cżynił/ nie przepuśćił [...]/ gdyż mu ták łáiáli/ á iż mu ták márnie przymawiali. RejPos 85v; RejZwierc 62. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
[»przymawiać, szydzić« : W prawdźieć ięzyk zá zęby lepiey mocno chowáć/ Niżli kogo y cżyie/ poſtępki ſtrofowáć. Ale kto prawdę mowi/ zá nię ſie nie wſtydźi/ Niechay kto chce przymawia/ niechay dwornie ſzydźi. ZbylPRozm C.
»przymawiać, urągać«: Thenczy obyczay zawſze mayą kaczerze, yſz zadny rzeczy wlaſnÿm ymyenym nyepomÿnÿą: Thelko przymawiayą vrągayą ſwiętym rzeczam ArgWykład 41/67.]
»nie wadzić się ani przymawiać« (1): Bo ći náſzy mężowie ten obycżay máią/ Iż ſwe miecże y zbroie ná śię obracáią. [...] Ale náſze niewiáſty mogą nośić miecże/ [...]. Nie rády ſie my wádzim áni przymawiamy/ Bo káżdego człowieká w vććiwośći mamy. BielSjem 22.
»przymawiać a za mało ważyć« (1): [Bóg rzekł Marii i Aaronowi:] ſłudze ſwemu Moiżeſzowi/ ktory w domu moim nawiernieyſzy ieſt/ vſty w vſtá mowię/ cżemuż mu tedy przymawiacie á zá máło go ważycie [Quare ... detrahere servo Meo Moysi Vulg Num 12/8]? BielKron 40.
Synonimy: 1. bakać, bluźnić, bramować, fukać, ganić, gromić, hańbić, lżyć, łajać, napominać, potępiać, sromocić, strofować, szczypać, szkalować, szydzić, trestać, upominać, urągać; 3. przywabiać, wabić.
Formacje współrdzenne cf MOWIĆ.
Cf PRZYMAWIAJĄCY, PRZYMAWIANIE
LW