[zaloguj się]

PRZYMAWIAĆ (63) vb impf

Pierwsze a pochylone, drugie jasne.

Fleksja
inf przymåwiać
indicativus
praes
sg pl
1 przymåwiåm przymåwiåmy
2 przymåwiåsz przymåwiåcie
3 przymåwiå przymåwiają
praet
sg pl
3 m przymåwiåł m pers przymåwiali
f przymåwiała m an
n subst przymåwiały
imperativus
sg
2 przymåwiåj
3 niechåj przymåwiå
conditionalis
sg
2 f by przymåwiała
3 m by przymåwiåł
f by przymåwiała

inf przymåwiać (4).praes 1 sg przymåwiåm (4).2 sg przymåwiåsz (8).3 sg przymåwiå (14).1 pl przymåwiåmy (1).2 pl przymåwiåcie (2).3 pl przymåwiają (4).praet 3 sg m przymåwiåł (9). f przymåwiała (1).3 pl m pers przymåwiali (4). subst przymåwiały (1).imp 2 sg przymåwiåj (2).[3 sg niechåj przymåwiå.]con 2 sg f by przymåwiała (1).3 sg m by przymåwiåł (2). f by przymåwiała (1).part praes act przymåwiając (5).

stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Mówić komuś przykre słowa, dokuczać mówiąc; ganić, karcić; czynić wyrzuty, mieć za złe; opprobrare Mącz; exprobrare PolAnt; alludere, aspergere, carpere, cavillari, laedere, obtrectare, perstringere, pervellere, pungere, rodere, sugillare, tangere, vellicare, vitilitigare Cn (61): [ojciec napominał syna] A iżby lepiey zrozumiał/ Tą przypowieśćią przymawiał. Był oracż cżáſu iednego [...] BierEz R; RejKup Ccv; BielKron 261v; Opprobro, Sromocę/ zelżywość wyrządzam/ przimawiam. Mącz 323b; A iſcie nie dármo oni zacni á ſwięći przodkowie náſzy ten obycżay miedzy ſię puśćili/ á pewnie iż potrzebny/ iż czyń czo chceſz/ żartuy iáko chceſz/ przymawiay iáko chceſz/ wſzyko [!] to może być dworſkiemi obmowkámi poććiwemi zákryto y obmowiono. RejZwierc 82v; A Xiądzby to Kánonik ná ſwoy ſzácunk wźiął: y tymby onemu przychodniowi vrągał: ázaż tu z Bogiem walki nie zácżnie? gdy nie tylko przymawia/ ále y zwierzchność ku ſprzećiwiániu ſię też Bogu pobudza CzechEp 58; [Volck Vvv3].

przymawiać komu, czemu (37): Liśiętá ſámy w iámie zoſtáły/ Społem ſobie przymawiáły. BierEz Mv; [baran swarzy się z wilkiem] A nicem ći nie vcżynił/ Przecż że by mię táko winił. On rzekł á iuż mi przymawiaſz/ Moiey prawdzie ſie pzzećiwiaſz [!] BierEz M2; Doſyć miey ná ten cżás o tym/ A pámiętay to ná potym: By inym nie przymawiáłá/ A ſwe niedoſtatki znáłá. BierEz N3v; [skarżyli Żydzi Jezusa] by ſie ſynem bożym dzialál/ kaplány ij biſkupy naſſe za nitz ſobie nie miál/ [...] ſromotnie przed wſſytkiémi ludzmi ijm przymáwiál OpecŻyw 121v, 76v, 126; Nabyway dzieci z ſwiebodney żony, aby im nieprzimawiał żadny. BielŻyw 20, 89 [2 r.]; LibMal 1543/70v; RejKup t3; BielKom E4; BielKron 40, 70 marg, [206], 319v; Abowiem/ w zbytku/ ma wżdy niemoc co trawić/ niżli ku końcowi przyydźie. [...] iż więc práwie przymawiáią tłuśći chudym: Niżli ia ſchudnę/ tym ty zdechnieſz. SienLek 18v; GórnDworz S; RejPos 85v; BielSat B3v; RejZwierc 62; BudBib Iudic 8/15; HistHel C; PaprPan D3v; SkarŻyw 139, 580; Ale y to okázáć ſię nie może/ żebym ia ludźiom świętym w práwey wierze pomárłym: ábo y duchom onym świętym niebieſkim ná máieſtat Boży záwżdy patrzącym y z Bogiem kroluiącym przymawiáć/ y ony báłwánámi názywáć miał. CzechEp 78, 82 [2 r.], 417; BielSjem 30; BielSat 13; Tę wádę nátrąca Ewángeliſtá/ gdy mowi: iż Pan IEZVS przymawiał tym/ ktorzy ſobie dufáli/ á innemi gárdźili. SkarKaz 352b, 514a [2 r.]; [Ale mi nieprzymawiay. Sonder du muſt mir nicht zreden. Wokabul 1539 Z6v; ArgWykład 41/67; Respons H3]. Cf przymawiać komu w czym; »ku czci przymawiać«.

przymawiać komu w czym (2): O przáſnym chlebie/ iſz go kośćioł Rzymſki w ſakrámenćie słuſznie y zpodánia Apoſztolſkiego vżywa: á iſz Grekowie niektorzy zle w tym kośćiołowi przymawiáią: nápiſał liſt ieden vcżony/ ad Valerámnum Nuuerburgenſem. SkarŻyw 337; CzechEp 93; [Ktho ſzię odlącza od koſcziola Bozego [...] Albo przymawia wczÿm Koſczolowy yakoby czo nyeſluſznego bylo wkoſczielýe Krzeſczyanſkym, Przyſzię takj Pana Chriſtuſa ArgWykład 38/126].

przymawiać na kogo, na co (10): Narzeka prorok ná człowieká nádętego [...] á przymawia ná Saulá/ ktory przeſládował iego RejPs 78; RejWiz 54; BielKron 254, 307; Me illis haec verberat verbis, Mnie temi słowy tráfia/ álbo mnie dáye znác/ ná mię przimawia. Mącz 484b; GórnDworz E8; WujJud 212v; GórnTroas 27; Ná toż też tákie zákwáſzenie przymawia Apoſtoł/ gdy o vżywániu lepſzego báránká mowi: Wymiátayćie kwás ſtáry SkarKaz 84b; Nie bądźmy iáko owi co kazánia ſłucháiąc/ gdy co káznodźieiá przymowi/ rádźi ná drugiego vkázuiem: ná ćię to przymawia nie ná mię. SkarKaz 387a. Cf [»przymawiać jakoby żartem«].

przymawiać o co (5): bo ſie oni [Turcy] o wiárę nie gadáią iedno ręką cżynią álbo przezdzięki obrzeżą ieſli kto przymawia o wiárę/ á ieſli názbyt przymawia ſpalą. BielKron 261v; BudBib Iudic 8/15; Kápłan co iey o płákánie przymawiał/ iáko dotkniony od P. Boga. SkarŻyw 580 marg, 139; [Respons G2v]. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: o to (1); , że (12), zaimek względny (1), [jakoby]] (13): Niegdy też [Arystoteles] przymawiał Athenianom że wiele praw dobrich vſtanouiwſzy więcey chytroſci pożywali niżli praw ſwoich. BielŻyw 89, 89; RejKup t3; RejWiz 54; RejFig Aa2; BielKron 254; BielSat B3v; PaprPan D3v; tákże ſię y o to gniewa y przymawia żem tych ſłow [„kto rozwięzuje Jezusa”] w przekłádźie nowego Teſtámentu 1.Iohan. 4 nie włożył. CzechEp 75; BielRozm 13; Cóż? ábo nie słuſzna rzecz ofiárowáć zmárłém/ A wielkie bogi błagáć cnéy dźiewice gárłém? (–) Baczę ná mię przymawiaſz żem ſwą ofiárował/ Y śiebie dla oyczyzny nigdym nie żáłował. GórnTroas 27; á nam o to przymawiaſz czegoś ſam nie vczynił. SkarKaz 514a, 514a; [ErazmJęzyk Ee7 (Linde); Kaz 32; Respons H3; ŁaszczOkulary C4v; ArgWykład 38/126].

W połączeniach tautologicznych typu: „przymawiać rzekąc” (5), „mowić przymawiając” (2) [w tym: z przytoczeniem (5)] (7): ij pocżąl tam [Jezus w kościele] rozmaijte nauki przepowiedatz/ ij przymáwiatz żydom rzekątz: Bieda wám licemiernicy/ ijże ſie cżynicie mądrzy ſami v ſiebie OpecŻyw 76v; BielKron 307, 319v; iáko gdy ieden z niepocżćiwych ſie rodzicow vrodziwſzy/ przymawiał pocżćiwemu cżłowiekowi mowiącz/ Bárzożeś ſie ty práwi od onych ſławnych twoich przodkow odrodził GórnDworz S; BudBib Iudic 8/15; Ieſzcże z ráná Báálá wołáli ſwoiego/ Iżeby ich rátował/ y pomogł wſzyſtkiego. Aż iuż przyſzło południe [...] Heliaſz im przygániał/ przymawiáiąc cudnie. Więtſzym głoſem wołaycye/ mowi Bogá ſwego/ Bowiem teraz podobno/ robi co inſzego. HistHel C; ModrzBaz 98v.

Podmiotem jest tekst (1): Wſzyſtkim ogułem, y poiedynkiem, Káżdemu wdźięcznym być vpominkiem Chce moy POTROYNY. gdyſz nie przymáwia, Iedno zwierciádło przed oczy ſtáwia. CiekPotr )?(2v.

W połączeniach szeregowych (3): NA oſtatku pythan ieſth przeczo abo dlya czego Cunrathowy thak barzo layal y przimawial y tiſſ ſzromoczil LibMal 1543/70v; NiemObr 91; A kiedy przyidźie płáćić ábo wroćić cudze/ Iuż tám dłużnik przymawia/ ſzcżypie/ ſzkáluie: przycżynki náyduie: iákoby niewſtydliwa żoná przy rozwodźie. KlonWor ded **3.

[W przeciwstawieniu: »chwalić ... przymawiać«: Ten [św. Paweł], gdy chciał Korynty karać, iż się nieuczciwie mieli, przymując sakrament, tedy je pierwej chwalił, potym przymawiał, iż niewiasty, nie przykrywszy głowy, chodziły do kościoła Kaz 32.]

Zwroty: »ku czci przymawiać [[komu]]« = rzucać obelgi (1): Ci co złorzecżąc ku cżći przymawiáią [Maledici conviciatores]/ niech będą ſześćiądźieśiąt grzywien karáni ModrzBaz 98v; [Wszak to jest jawno każdemu, iż ten wielgie karanie na świecie zasłuży, który ku czci przymawia cesarzewi albo królowi, i tego barzo karzą, któryby królewski obraz zmazał błotem. Kaz 57].

»uszczypliwie przymawiać« (1): ná rozlicżne obwinienia/ y rozmáite potwarzy/ [...] odpowiedáć będę. Máło oto dbáiąc/ iż X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ łáie/ gromi/ potępia/ y vſzcżypliwie przymawia. NiemObr 91.

[»przymawiać jakoby żartem [na co]« : On [Oktawian] obaczywſſy ſpoſtáwy/ ácz go ſtátkiem pytał/ eſz chćiał ſnim krotoffilić/ przimawiáiąc/ iákoby ná to żertem [!]/ gdy kniemu był podobien/ że iego mátká/ muſiáłá Ceſárzá oycá iego znáć ErazmJęzyk Ee7 (Linde).]

Szeregi: »(ani) ganić i (ani) przymawiać« (2): tákich [świętych] ia thedy áni gánię/ áni im nigdy przymawiam. Ale gánię y przymawiam tym wſzytkim co przeciw woley Bożey y ich/ po śmierći ich/ [...] onym niewiedźieć co przycżytáią/ y od nich niewiedźieć cżego żebrzą CzechEp 82.

»łajać, (a) przymawiać« (2): Acżbyć ſie to dziwnie zdáło/ cżemu Pan Bog ná ony złoſniki zárázem iákiego ogniá z niebá ábo iákiego gromu ſrogiego/ iáko tho pirwey cżynił/ nie przepuśćił [...]/ gdyż mu ták łáiáli/ á iż mu ták márnie przymawiali. RejPos 85v; RejZwierc 62. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

[»przymawiać, szydzić« : W prawdźieć ięzyk zá zęby lepiey mocno chowáć/ Niżli kogo y cżyie/ poſtępki ſtrofowáć. Ale kto prawdę mowi/ zá nię ſie nie wſtydźi/ Niechay kto chce przymawia/ niechay dwornie ſzydźi. ZbylPRozm C.

»przymawiać, urągać«: Thenczy obyczay zawſze mayą kaczerze, yſz zadny rzeczy wlaſnÿm ymyenym nyepomÿnÿą: Thelko przymawiayą vrągayą ſwiętym rzeczam ArgWykład 41/67.]

»nie wadzić się ani przymawiać« (1): Bo ći náſzy mężowie ten obycżay máią/ Iż ſwe miecże y zbroie ná śię obracáią. [...] Ale náſze niewiáſty mogą nośić miecże/ [...]. Nie rády ſie my wádzim áni przymawiamy/ Bo káżdego człowieká w vććiwośći mamy. BielSjem 22.

»przymawiać a za mało ważyć« (1): [Bóg rzekł Marii i Aaronowi:] ſłudze ſwemu Moiżeſzowi/ ktory w domu moim nawiernieyſzy ieſt/ vſty w vſtá mowię/ cżemuż mu tedy przymawiacie á zá máło go ważycie [Quare ... detrahere servo Meo Moysi Vulg Num 12/8]? BielKron 40.

a. Podważać wiarygodność [czemu] (1): A ták áby ſie Zydowie więcey przećiw nowemu náſzemu Teſtámentowi nie burzyli/ áni mu potym przymawiáć ſmieli: okaż też y w ſtárym ich piſmie niezgody. CzechRozm 148; [A ktorysmy list jemu dali, ten list temu kupcowi dan s wolej naszej, aby temu listu nikt nie przymawiał ListyPol I [1546]/340].
2. Czynić aluzje [k czemu] (1): Scio iam quid velis, nempe me hinc abire vis, Iuſz rozumiem k czemu przimawiaſz/ zwłaſzczá ábych ztąd ſzedł precz. Mącz 245b.
3. Werbować, nakłaniać [kogo] (1):
Zwrot: »na [czyją] stronę przymawiać« (1): Pellicio et Pelliceo, Pięknemi á głádkiemi słowki kógo prziwabiam/ przićiągam ná moyę ſtronę przimawiam. Mącz 182b.

Synonimy: 1. bakać, bluźnić, bramować, fukać, ganić, gromić, hańbić, lżyć, łajać, napominać, potępiać, sromocić, strofować, szczypać, szkalować, szydzić, trestać, upominać, urągać; 3. przywabiać, wabić.

Formacje współrdzenne cf MOWIĆ.

Cf PRZYMAWIAJĄCY, PRZYMAWIANIE

LW