[zaloguj się]
[pdf]

POSTAWIĆ SIĘ (73) vb pf

sie (51), się (22).

o jasne. ◊ W inf -sta- (20), -stå- (2); -sta- : -stå- RejPos (7:1), też RejKup. ◊ W imp prawdopodobnie -stå- (tak w postawić). ◊ W pozostałych formach -sta-.

Fleksja
inf postawić się
praet
sg pl
2 m postawiłeś się, -ś się postawił m pers
3 m postawił się m pers postawili się
imperativus
sg pl
1 poståwmy się
2 postå(w) się
3 niech się postawią
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się postawili, byśmy się postawili
2 m m pers byście się postawili
3 m by się postawił m pers by się postawili
con praet
sg
3 m by się był postawił

inf postawić się (25). ◊ fut 1 sg postawię się (4). ◊ 2 sg postawisz się (5). ◊ 3 sg postawi się (11). ◊ 1 pl postawi(e)my się (2). ◊ 2 pl postawicie się (1). ◊ 3 pl postawią się (1). ◊ praet 2 sg m postawiłeś się, -ś się postawił (2). ◊ 3 sg m postawił się (6). ◊ [3 pl m pers postawili się.] ◊ imp 2 sg postå(w) się (1). ◊ 1 pl poståwmy się (1). ◊ 3 pl niech się postawią (1). ◊ con 3 sg m by się postawił (2). ◊ 1 pl m pers bychmy się postawili (3) RejKup, RejPos (2), byśmy się postawili (1) GliczKsiąż. ◊ 2 pl m pers byście się postawili (1). ◊ 3 pl m pers by się postawili (2). ◊ con praet 3 sg m by się był postawił (1). ◊ part praet act postawiwszy się (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVII – XVIII w.

1. Pojawić się, znaleźć się gdzieś lub u kogoś, stanąć przed kimś (43):

postawić się komu (2): Potym Iezus rzékl ku oyttzom ſwiętym: [...] przez tę krotką chwilę tu mie docżekáycie/ zaſie wám ſie poſtáwię/ gdy matkę moię ſmutną przod pocieſſę/ ij apoſtoły s klopotu wybawię. OpecŻyw [162]v. Cf »jawnie postawić się«.

postawić się przed kim (1): Słuchay co thu Pan powiádáć racży [...]: Iż wiemći ią żeś ty ieſt Symon ſyn Ionáſow/ ále gdyś ſie náwroćił do mnie/ á poſtáwiłeś ſie przed Boſtwem moim/ [...] iuż będzyeſz zwan Piotrem RejPos 276v.

postawić się gdzie (3): [sołtys] wpowieczie ma ſię poſtawić na mieyſczu zbroinie według ſtatutu pod utraczeniem oſiadloſczy ſwey ConPiotr 32v; RejPos 18v; iż kośćiſte y mięśiſte ćiáło ſwoie prawdźiwie [Pan Jezus] przez zámknione drzwi y mury y śćiány wnieść/ y poſtáwić ſię w śrzodku vczniow z nim [tj. w ciele] raczył. SkarKaz 204a.

Zwroty: [»postawić się na czas [który]«: [O zjeździe w Chodczu innowierców] będą-li milczeć a w niczym się nie ozywać, br. Jirzy Izrael czasem swoim ma do nich pisać krótko a protestować, iż bracia się postawili na czas od nich złożony i na żądość ich etc., iżby wyrozumieć mogli, co czynią AktaSynod I 261.]

»jawnie postawić się [komu]« = wystąpić publicznie (1): [Luter] piſał do niego [cesarza] áby go bronił [...] od przeſládowiec/ ktorym ſie oprzykrzył o prawdę bożą/ ktorą iawnie káżdemu powiádam/ áż ſie iáwnie káżdemu poſtáwię/ á vznáć dam w cżymbych wykrocżył BielKron 195v.

[Szereg: »postawić się i sieść«: Tesz w.k.m. raczi wiedziecz o Tomsze, czo bil u mnie chlop prosthy, ktori nazwał się Stephan i postawił szie szwoią szilą i siadl na moim stoliczu i na hospodarsthwie CorfusDocum 1564 nr 123.]
Przen (1):
Zwrot: »w rząd się postawić« = zaliczyć się do kogoś (1): Zá cżym weſzli [Sapiehowie] z dawnośći w Senatorſkie koło/ Y ták ieden po drugim ſtawáli ná cżoło. Ktorym ſtopniem y tyś ſię w tenże rząd poſtáwił SapEpit Bv.
α. Przed Bogiem (35):
αα. W miejscu kultu lub w stanie duchowego (religijnego) obcowania z Bogiem [w tym: przed kim, przed czym (4)] (6): Ludzki wſſytek narod nyech ſie przed Pánem poſtáwyą/ A nyech [...] Páná błogoſłáwyą LubPs ff3v.

postawić się czym [prawdopodobnie: z czym] (1): Cżymże ſię poſtháwię przed Pánem [In quo praeoccupabo Dominum?]/ á nákłonię ſię przed Bogiem nawyżſzym? izáli do niego przyidę z ofiárami y z ćielcy rocżniemi? BibRadz Mich 6/6.

postawić się z czym (2): Myślę iáko ſię ſpráwię Chryſtuſowi Pánu y Bogu memu [...]: gdy ſpyta: Coś mi zrobił? wiele y iákicheś mi pożytkow przyczynił? A ia z czym ſię poſtáwię? co vkażę? SkarKaz )(2v. Cf »postawić się przed świętym majestatem«.

postawić się gdzie (2): vcż ſie/ iáko ſie maſz poſtáwić ná káżdym mieyſcu zgromádzenia iego ſwiętego. RejPos 352. Cf »postawić się przed świętym majestatem«.

Zwroty: »[gdzie] postawić się [z czym] przed świętym majestatem« (1): iżby był ten dzyeń w roku wyzwolony ku ześciu wiernych Páńſkich do domu [...] ku chwale Páńſkiey zbudowánego [...]/ á iżby ſie tám poſtáwili wſzyſcy s ſtałemi á z wiernemi ſercy przed ſwiętym Máyeſtatem iego RejPos 349.

»postawić się przed oblicznością [bożą]« (1): NVſz ſpráwą myſlą zſſedwſſy ſie ſpołu/ rozráduymy ſie pánu ſwemu [...]/ á poſtawmy ſie przodkiem/ przed oblicznoſćią iego RejPs 140v.

ββ. Na sądzie boskim (29):

postawić się na co (3): [...] wiedząc pewnie ná iákie ſrogie dekretá á na iákie okrutne pomſty tám ſie poſtawić ma/ ieſli go znaydzyeſz w tey złey ſpráwie á w tey márney omylnośći iego. RejPos 192v. Cf »postawić się na sąd«.

postawić się przed kim, przed czym (12): We wſſytkich tedy rzecżách cżlowiecże/ patrzáy na twoie dokonanijé/ a iako ſie przed ſprawiedliwym ſędzią poſtawiſſ/ ktorému nitz nie ieſt taiemno OpecŻyw 191; RejAp 194; przez ktore [panny głupie] ſie známionuią ludzye ſwiátá tego/ ktorzy ſie vdáli zá roſkoſzámi iego/ á o tey gotowośći iákoby ſie przed Pánem poſtáwić mieli/ nie namniey nie myſlą. RejPos 6v, 190v marg, 258v. Cf »postawić się przed majestatem«, »postawić się przed sądem bożym«.

postawić się z czym (11): Stem ſię poſtaw cżos tu ſprawjł RejKup t7, v7, x3, x4, z6v, Aa; Náuka ſtráſzna iako ſie mamy poſtáwić z licżbą ſwego włodárſthwá przed Pánem ſwoim RejPos 190v marg; z iákiemi ſie thám ſpráwámi poſtáwiſz/ z tákiemi też oſądzon będzieſz. RejZwierc 178. Cf »postawić się przed majestatem«, »postawić się na sąd«.

postawić się w czym [= jako jaki] (2): iż iuż ná then cżás nikt ſie nie obierze áni ná zyemi áni ná niebye ktoby/ thobye iuż czo pomoc miał/ ieſliże ſie tám poſtáwiſz w tych złoſciách á omylnoſciach ſwoich. RejPos 260. Cf »postawić się przed majestatem«.

postawić się gdzie [zawsze: tam] (7): RejKup t3; bo iáko zeydzie s ſwiátá thego/ ták ſie tám poſtáwić muśi RejAp 97; gdyż to ieſt pewna/ iż káżdy thák iáko tu zeydzye ták ſie też tám ná on cżás poſtáwić muśi. RejAp 125v; A co ieſzcże nam ieſt naſtráſzliwſzego á naſrozſzego/ iż poſtáwiwſzy ſie tám/ dopiro máią być ſzácowáne ſpráwy náſze. RejPos 190v, 7v, 260; RejZwierc 178.

Zwroty: »postawić się na liczbie« = zdać rachunek przed Bogiem (1): Słuchayże co then nędzny włodarz vcżynił. Gdy iuż obacżył iż ſobie nicżym pomoc nie miał po wzyęciu włodárſtwá ſwego/ ſzukał thu zá żywotá ſwego/ á tu ná tym nędznym ſwiecie/ rátunku á wſpomożenia ſwego/ áby tu wżdy był ſobie iákich przyiacioł nábył/ s ktorymiby ſie był poſtáwił ná oney licżbye ſwoiey RejPos 193.

»postawić się przed majestatem [bożym]« [w tym: z czym (2), w czym (1)] (6): RejAp 95; A żebychmy ze wdzięcżnoſcyą ſerc náſzych poſtáwili ſie przed ſwiętym Máyeſtatem iego w niewinnoſcyach ſwoich RejPos 21; Gdyż to pewnie wiemy/ iż ſie ták poſtáwić muśimy cżáſu ſądu ſwego przed Máyeſtatem Páná ſwego/ iáko zeydzyemy s tego ſwiátá mizernego á nikcżemnego. RejPos [278]v, 7v, 166, 319.

»postawić się na sąd (Pana), na sądzie Pańskim, przed sądem bożym« [w tym: z czym (1)] (2:1:1): Iuż w iákiey ſpráwie zeydzyeſz zá żywotá ſwego/ Ták ſie muśiſz poſtáwić ná ſąd Páná twego. RejWiz 164; á iżby zachowywáli cżyſte ſumnienie/ aby tak poſtháwili ſię z nim beſpiecżnie przed ſądem Bożym BibRadz Eccle arg; RejAp 173v; RejPos 7v.

Szereg: »postawić się a ukazać się« (1): A ták ktorykolwiek ſie táki poſtáwi á ták ſie vkáże ná thym ſądzye Páńſkim/ iuż pewnie zoſtánie pod tym dekretem w thych kſięgach żywotá RejAp 173v.
a. Stanąć gospodą [u kogo] (1): á przypłynąwſzy [Appollon] thám/ poſtáwił ſie v goſpodarzá ſwego Strángwileiá HistRzym 18.
2. Zachować się w jakiś sposób, dać się poznać jako ktoś, jakiś [w tym: jak (21)] (29): Ezop ſie cudnie poſtáwił/ Iąwſzy go pod drzewem poſádził. A gdyſta śiedziáłá obá/ Nákładł Ezop przedeń chlebá BierEz A3; GlabGad O3v; Lekarz tedy/ kiedy do niemocnego przyydźie/ ma ochotnie ſye poſtáwić/ á choremu dobrą potuchę vkázáć SienLek 23v; GórnDworz N2; Zwłaſzcżá owi młodźieńcy/ co chodzą witáiąc/ Rad ſie pięknie poſtáwi/ pieniędzy życżáiąc. BielSat C4 [idem BielRozm]; Prziymi zá wdzięcżne/ poki nie zgotuię Co godnieyſzego/ cżymbych mogł zábáwić/ Vſzy twe/ y ſam lepyey ſie poſtáwić. KochSz A2; WisznTr 5; BielRozm 22.

postawić się komu, czemu (12): OpecŻyw 25; A on [młodzieniec] ochotnie ſie ijm [panu Swawoli i jego dworzanom] poſtawił/ a rád s nimi poſzedł. ForCnR B2; Ná oſtátek oyczyznye/ rodzicom/ prziyacyelom/ krewnym/ powinowátym/ y inſſym ludzyom wſpołek/ żebyſmy ſie dobrze/ pocżeſnye poſtáwili/ z nas áby im ſlowo dobre y pocyechá dobra vroſla. GliczKsiąż Ov; A oni mu odpowiedzieli/ Ieſli ſię poſtáwiſz łaſkáwie [Si fueris in bono populo huic] ludowi temu á ſpodobaſz ſię im/ y daſz im łáſkáwą odpowiedz/ tedyć będą służebniki twemi po wſzytki cżáſy. BudBib 2.Par 10/7; WerGośc 230; LatHar 279 [2 r.]; SkarKaz 416b; Nie ták ten ćiężko ſtęka/ który niepowoli Poſtáwi ſie chorobie/ y nie ták go boli. GosłCast 24. Cf postawić się komu jakim; Przysłowie.

postawić się komu jakim (1): [Ustazanes] nárzekał y łykał płácżąc/ á mowiąc: Ach mnie nędznemu/ iákim mi ſię P. Bog poſtáwi/ iżem ſię go záprzeć śmiał? SkarŻyw 304.

postawić się przeciw komu (1): A ieſliż ieſzcze y przeto mnie poſłuſznemi nie będziećie/ á vpornie ſie przećiw mnie poſtáwićie [sed ambulaveritis mecum adverso]. Tedy ia też w gniewie ſwem zábieżę wam BibRadz Lev 26/27.

postawić się czym [= przez co] kim (1): Hac re strenuum se virum praebuit, Tą rzeczą mężnym pachołkiem poſtáwił ſie. Mącz 420c.

postawić się z czym (1): Iśćie by ſwoiey rzecży/ ták nie źle popráwił: Ktho by ſie obycżáynie/ s cżytánim poſtáwił. Aby iedno po Polſku cżytał z rozeznánim [...]: Wſtąpił by ták s Kryſtuſem/ iáko Lotr do Ráiu. BielKronCies Mmm3.

W charakterystycznych połączeniach: postawić się cudnie, dobrze ((na)lepiej) (4), łaskawie, miękko, mile, nie powoli, obyczajnie, ochotnie (3), ostro, pięknie (2), poczesnie, stale, upornie; postawić się mężnym pachołkiem.

Przysłowie: Iáko ſię poſtáwiſz Pánu Bogu/ tákći ſię poſtáwi P. Bog LatHar 279.
Przen [ku komu = wobec kogo] (1): IAkokolwiek ſzczęśćié ku mnie ſye poſtáwi/ Bądź rádośći/ bądź mię fráſunku nábáwi: Pánu ia dźiękowáć będę ze wſzyſtkiégo KochPs 46.
α. W starciu zbrojnym (3): Chłopićby byli mężni lecż przypraw nie máią/ Srogo ſie poſtáwiwſzy/ potym vciekáią. RejZwierc 243.

postawić się komu (1): Lecz gdy w kupie y zgodźie ſtoią/ mocno ſię káżdemu nieprzyiaćielowi poſtáwią. SkarKazSej 676b.

W porównaniu (1): (nagł) Moſkwicin. (–) Moſkwá to iuż też wiemy co to zá pánowie [...]. A też ſą miłoſierni/ bo nie bárzo biją/ Rádſzey kiedy im cięſzko w ſzelinę ſie kriją. S pirwotkuć ſie poſtáwi by miał zyeść káżdego/ Ale potym do láſá maſz poſłá pewnego. RejZwierc 242v.

a. Wykazać się [z czym] (1): O pewnośći tego przyſzćia vchoway Boże z ſłábą ſię wiárą poſtáwić SkarKaz 1a.
b. Popisać się (3): Mieyſcka myſz chcąc ſie poſtáwić/ Ięłá myſzy wieśney prośić. [...] Y weſzły ſą do śpiżárnie/ [...] Przypráwiwſzy ſtoł zá nim śiádły/ Koſztowne potráwy iádły. BierEz M3v.

postawić się przed kim (1): Kret będąc ślep z przyrodzenia/ Nie ma ſłuchu ni woniánia: Y chcąc śię niegdy poſtáwić/ Przed ſwą mátką iął ták mowić: Mátko coś wielkiego widzę/ Y śilny trzaſk młotow ſłyſzę: Alboć tu ieſt bliſko kowal/ Bo mi ogniem ktoś záwoniał. BierEz L4v.

postawić się z czym (1): Drudzy z wymową y rozumem poſtáwić ſię ná ſeymie chcą/ áby ſobie mnimánia v ludźi nábywáli. SkarKazSej 694a.

c. [Sprzeciwić się [przeciw czemu]: A zasię o tę Konfesyją wszczęło się wielkie sprzyczanie. Abowiem p. Iwan [...], a przy nim x. Sarnicki [...] tęgo się przeciw temu obadwaj postawili, na to widząc, iżby insza konfesyja była spisana. AktaSynod I 67.]
3. Ostać się, wytrwać, nie ulec [przed czym = wobec czego] (1): Przed oblicżnośćią zágniewánia iego kto ſie poſtáwi [Ante faciem indignationis eius quis stabit]? Y ktho mu ſie záſtáwi cżáſu gniewu popędliwośći iego? Leop Nah 1/6.
4. [Zwrot: »pod tytuł postawić się« = nazwać się: Lecż tego [Jezus] nie vcżynił/ ale ſie oſobno nierowno pod inſzy tytuł poſtáwił. To ieſt/ nie názwał ſie áni ſamym/ áni prawdźiwym Bogiem/ ale posłáńcem iego/ á ktemu Ieſuſem pomázáńcem BudArt R6v.]

Synonimy: 1., 2. okazać się; 1. naleźć się, przyść, znaleźć się; 2.b. pochwalić się, podać się, pokazać się, popisać się.

Formacje współrdzenne cf 1.STAĆ.

Cf POSTAWIENIE

SBu