[zaloguj się]
[pdf]

PRĄGA (19) sb f

prąga (13), pręga (6); prąga BartBydg, RejWiz, GórnDworz, Mącz (2), KlonWor; pręga KochPieś, Calep (2); prąga : pręga GroicPorz (7:3).

a jasne.

Fleksja
sg pl
N prąga prągi
G prągi
D prądze
A pręgę pręgi
L prądze

sg N prąga (3). ◊ G prągi (14). ◊ [D prądze.] ◊ A pręgę (1). ◊ [L prądze.] ◊ pl [N prągi.] ◊ A pręgi (1).

Sł stp: prąga, pręga, Cn: prąga, pręga, Linde XVI – XVII w: prąga, pręga.

1. Słup, przy którym wystawiano przestępców na widok publiczny lub wymierzano im kary cielesne; pręgierz; palus (collum stringens a. numellarius) Cn (14): [WilkPozn II 1562 nr 72; Powieść [...] o niektorey niewieśćie/ ktora ſwego mężá ſwoim fałſzywym wołániem dáłá wſádzić do ćiemnice/ potym do prągi. HistPonc D3; Tákże ći ktorzy ſie prądze/ śmierći/ álbo vrznieniu vchá odkupuią/ wſzytcy ſą bezecni SzczerbSpecSax 17.]
[Zwrot: »postawić, (po)stawion na prądze«: ieſli ſyná ſwoiego właſnego dla słow żony wáſzey zábijećie/ gorzey ſie wam przyda niż onemu rycerzowi ktory dla słowá ſwoiey żony był poſtháwion nieſpráwiedliwie ná prądze. HistPonc D3; [mówi mąż do żony wracającej nocą od kochanka:] záiſte powiádamci iż tám będzieſz przede drzwiámi áż ćie ſtroża nádeydzie/ á iutro ćie poſtháwią ná prądze. HistPonc D4, D3v, D6.]
Wyrażenie przyimkowe: »u prągi« (14): GroicPorz oo4v; Złodźieiá niedoroſłká naprzod rozgą karzą: A wtory raz odchodźi z pryſkowáną twarzą. Przećię tyka cudzego/ robi ćiemnym ruſzem: Choć nie ieden v prągi zoſtánie Máłkuſzem [tj. zostanie mu obcięte ucho]. KlonWor 37; [Drwá rąbáne/ álbo trawę koſzoną/ gdyby kto wnocy kradł/ będźie wiśiał/ a ieſli we dnie/ tedy tego v Prągi chłoſtą/ y ſztuką ſkory przypłáći. SzczerbSpecSax 111, 176].
~ Zwrot: »u prągi bić, bit, merskać, sieczon, usieczenie« [szyk zmienny] (4:2:1:1:1): A ieſliby rzecz krádźiona mniey niż trzy złote ważyłá/ á kradźieſtwo by ſye sſtáło we dnie/ v Prągi ma być bit GroicPorz kk, b4, tv, xv, kkv, kk4v; Mastigia. Latine Verbero, Godny Karánia/ v prągi vſieczenia/ Lotr/ ſzubienicznik/ Niecnotá. Mącz 210d, 236a; roſkazał gi Craſſus merſkáć v pręgi/ áż do ſmierći GórnDworz L5; [SzczerbSpecSax 521].
'Wyrażenie: »karanie, karan u prągi« [szyk 2:1] (2:1): [persony od męki wolne:] Młodſzy niż czternaſćie lat/ ktorzy v Pręgi miotłámi máią być karáni: Stárzy/ ná pámięći y ná rozumie zeſzli/ niewiáſty brzemienne GroicPorz ii, kk, oo4; [Prągá. poena in cute et carne/ karánié v prągi o co bywa. GroicRejestr G]. ~
2. Smuga, linia, pas (5): Skoro wrzućił wędecżkę wnet vłowił Pſtrągá/ Co owo przezeń bywa iáko złota prągá. RejWiz 65v; Calep [1135]b.
[Szereg: »prągi i linije«: To drzewo [aloes] ma po ſobie prągi y liniiȩ UrzędowHerb 318a.]
a. Ślad po uderzeniu, blizna, szrama (1): Vibex – Dęga, pręga, blizna. Calep 1120b; [UrsinGramm 183].
b. Tęcza (1): [Bóg mówi do Noego:] Włożę ná niebo znákomitą pręgę/ Którą gdy vyźrzę/ wſpómnię ná przyśięgę/ Ze mam hámowáć niezwyczáyną wodę KochPieś 33.
c. [Żyłkowanie liści:
Szereg: »prągi albo stromy«: Drzewo to [gwajak] w Indiiéy [...] rośćie ná wyſpiéch [...]: ma liśćie podobné iáko źiele Bábká/ prągi álbo ſtromy po nim iáko ná liſtku Bábcze UrzędowHerb 347b.]
d. Prawdopodobnie: Ślad na wodzie za płynącym statkiem (1): Meastrum, prąga BartBydg 87b.

Synonimy: 2. linija; a. blizna, dęga, pas, promień, szram, znak; b. dęga, tęcza.

Cf [PRĄG], PRĘGIERZ

JDok