[zaloguj się]
[pdf]

1. RYCERSKI (769) ai

rycerski (686), rycyrski (44), rycerzski a. rycerski [zapis: -rzki] (39); rycerzski a. rycerski FalZioł (3); rycerski : rycyrski MiechGlab (1:2), BielSpr (47:42); rycerski : rycerzski a. rycerski BielSjem (3:6), BielRozm (1:2), SarnStat (27:28).-ér- (75), -er- (12); -ér- KochZg (2), OrzQuin (3), Oczko (2), KochJez (3), PudłFr, KochWr, ZawJeft, KochCn, KochFrag, OrzJan (3), GosłCast (2), też SienLekAndr (6); -er- OpecŻyw (2), Mącz (5); -ér- : -er- SarnStat (49:5).

[comp rycérszcz(e)jszy.]

Fleksja
sg
mNrycérski fNrycérskå, rycérska, rycérsk(a) nNrycérskié
Grycérskiégo, rycérszczejszégo Grycérskiéj Grycérskiégo
Drycérskiému Drycérskiéj Drycérski(e)mu
Arycérski, rycérskiégo Arycérską Arycérskié
Irycérskim, rycérski(e)m Irycérską Irycérskim, rycérski(e)m
Lrycérskim, rycérski(e)m Lrycérskiéj Lrycérskim, rycérski(e)m
pl
N m pers rycérscy
subst rycérskié
G rycérskich
D rycérskim, rycérski(e)m
A m pers rycérskié, rycérskich
subst rycérskié
I m rycérskimi, rycérski(e)mi
f rycérskiémi, rycérskimi
n rycérski(e)mi
L rycérskich
V m pers rycérscy
subst rycérski(e)

sg m N rycérski (61). ◊ G rycérskiégo, [rycérszczejszégo] (64); -égo (12), -(e)go (52). ◊ D rycérskiému (18); -ému (4), -(e)mu (14). ◊ A rycérski (32), rycérskiégo (8); -égo (2), -(e)go (6). ◊ I rycérskim (26), rycérski(e)m (1); -im : -(e)m Leop (1:1). ◊ L rycérskim (4), rycérski(e)m (1) ModrzBaz. ◊ f N rycérskå (24), rycérska (1), rycérsk(a) (1); -å : -a BielSpr (6:1). ◊ G rycérskiéj (22); -éj (3), -(e)j (19). ◊ D rycérskiéj (12); -éj (1), -(e)j (11). ◊ A rycérską (15). ◊ I rycérską (7). ◊ L rycérskiéj (26); -éj (1), -(e)j (25). ◊ n N rycérskié (18); -é (3), -e (1), -(e) (14); -é KochZg; -é : -e SarnStat (2:1). ◊ G rycérskiégo (21); -égo (1), -ego (2) SarnStat (1:2), -(e)go (18). ◊ D rycérski(e)mu (7). ◊ A rycérskié (15); -é (1), -(e) (14). ◊ I rycérskim (4), rycérski(e)m (4); -im KochSat, Oczko, VotSzl; -(e)m RejZwierz; -im : -(e)m GórnDworz (1:3). ◊ L rycérskim (7) GórnDworz (2), SarnStat, VotSzl (3), SkorWinsz, rycérski(e)m (4) ModrzBaz (3), GórnRozm. ◊ pl N m pers rycérscy (23). subst rycérskié (17); -é (1), -(e) (16). ◊ G rycérskich (76). ◊ D rycérskim (46), rycérski(e)m (4) ConPiotr, GórnRozm (3). ◊ A m pers rycérskié (8), rycérskich (1) BielSpr; -é (1), -(e) (7). subst rycérskié (33); -é (1), -(e) (32). ◊ I m rycérskimi (11), rycérski(e)mi (6); -imi BielKron, MycPrz (4), WierKróc, CiekPotr, CzahTr (2), GosłCast; -(e)mi FalZioł (2), SzarzRyt; -imi : -(e)mi RejZwierc (1:3). f rycérskiémi (4), rycérskimi (3); -émi RejZwierc, ModrzBaz, SarnStat (2); -imi BielSat, StryjKron, BielSen; ~ -émi (2), -(e)mi (2). n rycérski(e)mi (1). ◊ L rycérskich (130). ◊ V m pers rycérscy (2). subst rycérski(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przymiotnik od „rycerz” ‘mężczyzna zajmujący się rzemiosłem wojennym’; oznacza przynależność; militaris HistAl, Vulg, Modrz, JanStat (435):
a. Odnoszący się do rycerzy (rzadziej pojedynczego rycerza) (350): Tegoż dniá kiedy roſkazano poſłom/ iecháli do poſpolſtwá rycerſkiego [tj. przygotowanego do walki]/ przećiw ktorym ná przedmieſcie wyiecháło rycerſtwo vbogie s Sycyniuſem. BielKron 107v; Trzebá tedy nam wſzem obywátelom ninieyſzego cżáſu/ ták duchownym iáko y tym ktorym wiek Rycerſki pánuie/ poſtępek przygod przodkow náſzych/ iáko we źwierćiedle/ przed ocżymá mieć BielKron 334v; Bo [pisarze] Pogáńſcy [w odróżnieniu od świętych] przez tho imię/ Sákráment/ rozumiec chćieli on obowiązek/ kiedy zá przyśięgą nieiákim obowiąſkiem ſłużby związáni bywamy: A z tąd też onę przyśięgę/ przez ktorą obiecuią Zołnierze iż wiernie rzecży poſpolitey ſłużyć chcą/ Sákrámentem/ to ieſt węzłem/ álbo ślubem Rycerſkim zową KuczbKat 105; BielSpr 11v [2 r.]; áby wzdam było dla cżego ſtan rycerſki rycerſtwem názwáć/ bo ſię teraz duze rolą Gdańſkiem y handlem á boday nie kuflem/ po więtſzey cżęśći titułuie/ cżem rycerſkie zacne nazwiſko duże wietra. GrabPospR Nv.

W połączeniu szeregowym (1): Bo ná tego Michniká ſpráwy pátrzyć miło/ Ták w Rycerſkiey iák w práwney y dworſkiey potrzebie PaprPan F4.

Wyrażenia: »rycerski chleb« = wojowanie; militia Modrz [szyk 3:1] (4): WOlſkich dom z Rycerſkiego/ chlebá naprzod powſtał Potym ieden ná dworze/ wielkim pánem zoſtał. RejZwierz 60v; A ten Stániſław ociec tego tho Mikołáiá vdał ſie był ná Rycerſki chleb do zyeḿ Ruſkich RejZwierc 273v; PaprPan I3v; ModrzBaz [41].

»rycerskie hasło [= zawołanie, okrzyk]« (1): W téyże bitwie Frydrych Herbort z Fulſztyná/ gdy był cáło z bitwy wyiechał/ obróćiwſzy ſye/ [...] á ono Rycérſkié háſło zákrzyknąwſzy: O bezecna poczćiwośći/ toć mnie dła [!] ćiebie dźiśia gárdło dáć. Ochynął ſye w ony vffy Tátárſkié OrzQuin R2v.

»rycerskie hasła [= odznaki, godła, emblematy]« [szyk 1:1] (2): Ten ſzpital opátruią Sláchćicy Rzymſcy/ [...] wſzyſcy w iedney Compánijey [...], á ná cżerwonych ſáckách znáki ś. Troycey przybite/ iákoby iákie háſłá Rycerſkie noſzą ReszList 166, 159.

»rycerska(-ie) potrzeba(-y)« = walka, wojna, bitwa [szyk 4:3] (7): BielKron 107, 255; Bo nie zrowna ćwiczenie tu włoſkie s Polaki. Narod tho zniewieśćiáły bo w máſzkárách chodźi/ Ku Rycerſkiey potrzebie nam śię nie przygodźi. BielSat B3 [idem BielRozm ]; iż ſpráwá Rycyrſka ná tym więcey zależy/ ná zwycżáynym ćwicżeniu/ koniech/ zbroiey/ y rádzie dobrey/ przetoż káżdy może rozumieć/ iż tey ſpráwy żadny nie obacży áni náwyknie domá ſiedząc przy kuflu/ álbo goniąc Záiącá/ tylko w potrzebie Rycyrſkiey bywáiąc. BielSpr 37; PaprPan F4; BielRozm 12; Za znáczné zaſługi w potrzebách Rycérſkich [...] przerzeczonému Iendrzeiowi Wołkowi y potomkom iego ſummy dwa tyśiącá złotych liczby Polſkiéy [...] zápiſuiemy SarnStat 1209.

[»rycerskie prawo«: riczerskye pravo ius feodale ReuchlinBartBydg q6.]

»rycerskie prawo« = zasady turniejowe (2): Thu położę Ricerſkie práwo/ kthore potrzebá/ żeby dworzánin rozumiał/ [...] y wiedział poſthępki wſzytki/ y fortele/ około bitwy w ſzránkach GórnDworz E2, E2v.

»rycerska sława« = militaris gloria Modrz [szyk 2:2] (4): támże zárázem ſpieráią ſię o godność/ ktory znich lepſzy [...]. Potym ſię do kordow porywáią. Ale wnet ſię gniew roziątrzy: ktorymby ſię ábo gnuſność pokryłá/ ábo ſię Rycerſkiey sławie doſyć zſtáło. ModrzBaz 60v; StryjKron 567; Nigdy tá Azya ſławą rycérſką nieſłynęłá: á ieſli kiedy gdźie zwyćięztwo iákie odnioſłá/ tedy liczbą więcéy niżeli męztwem. OrzJan 40; PowodPr 5.

W przen (2):
Wyrażenia: »krew rycerska« (1): [poddani nasi] wkronikach ſwych mayą, ze iem kv vizwolieniv z czięſkoſczi y nievoliey zakonney moczą ſwą pomogli, a ſwobodę ich krwią ſwą Riczerſką obliali y odkvpieli ComCrac 11v.

»rycerska ręka« (1): Gdźie Smok ná Krześćijány rozdźiewił páſzcżekę/ Tám on [Adam Czahrowski] mężnie podnośił ſwą Rycerſką rękę. CzahTrPapr ktv.

Przen: metonimicznie: Rycerz (3):
Wyrażenia: »rycerska krew« (2): RejZwierz 110v; [gdyby wszyscy na ćwiczenie się zrzucili] A ná czożby ſie to obroćiło? Ná ćwicżenie Rycerſkiey krwie Koronney/ ſkądby pothym roſli Rotmiſtrze/ á z Rotmiſtrzow Hetmáni/ thák iżby ich cżáſu ſwego nie potrzebá v poſtronnych narodow biegáiąc nábywáć RejZwierc 187v.

»serca rycerskie« (1): Przetzże ſercá Rycerſkie tu Páńſtwá Polſkiego/ Gdyż ieſteſmy ſplodzeni z rodzáiu męſkiego. Czynić ſie wyrodkámi przodkow ſwoich mamy WierKróc B.

α. Stanowiący ekwipunek rycerza (16): (nagł) Odpowiedz Alexandra Didimowi krolowi Bragmańskiemu. (–) [...] Ale przyſięgam przez nieſmiertelne bogi moie/ iże gdibyſmy do was wnidz mogli/ oddáliwſzy od was tę nędzę/ kazálibyſmy wás w zbroię ná koniech rycerskich przybráć HistAl K5v; A gdy był poráżon y wzyęt w niewolą Odenát od Saporá krolá Perſkiego/ wzyęłá ná ſię [Zenobia, jego żona] zbroię Rycerſką/ y lud ktory mogłá zebráć/ vderzyłá ná Saporá BielKron 153v, 56v, 109v; BielSat N3; Ktemu [w Moskwie są] Rzemieśnićy [!] pilni/ cżyniąc ochędoſtwo ná ſwoy Koń/ iáko boty/ Siodłá/ Dymitry/ Iárcżaki/ Tebieńki/ Luki/ y wiele rzecży innych/ kthore zależą ku Rycerſkim rzecżam BielSpr 66v; StryjKron 692; Chlamydatus – Wriczerską ſzatę oblieczoni. Calep 189b; [ostry myecz riczersky acinatis lingua Medorum gladius militaris est valde acutus ReuchlinBartBydg a3v].
Wyrażenia: »broń rycerska« (2): LubPs Ev; Tedy wſzyſcy Moábitowie/ ſłyſząc że Krolowie ćiągną wálczyć przećiwko nim/ zebrawſzy ſię też ktorzy iedno mogli znieſć broń rycerſką [ab omni accincto cingulo] záſádźili ſię ná gránicách. BibRadz 4.Reg 3/21.

»pas rycerski« = balteus(-um) Vulg, PolAnt, Calep, Cn; balteolus, cingulum e corio bullatum, succingulum Cn [szyk 4:1] (5): Leop 4.Reg 3/21; A ziąwſzy Ionáthán z ſiebie płáſzcz kthory miał ná ſobie/ dał gi Dawidowi/ Przytym drugie ſwe ſzáthy/ miecż/ łuk/ y pás rycerſki. BibRadz 1.Reg 18/4; RejAp [14]; ABy tákie nośiły Pánny/ Pánié/ ſzáty/ Iákie pierwey bywáły przed náſzymi láty. [...] Wſzákże może Sláchćianká w Złotogłowie chodzić/ Pás Rycerſki opáſáć będzie ſie iey godzić. BielSjem 23; Balteus – Pas riczerski obiti bułłami. Calep 123a.

αα. Należący do jednego określonego rycerza (1): [Jezus objawia matce swe przyszłe męki:] Widziſs nogi moie ij bok móy prawy bytz bez boleſci/ iutro vzrzyſs bok drzéwcem rycerſkim przekloty/ a nogi gwozdzmi przebité. OpecŻyw [79]v.
β. Przeznaczony dla rycerzy (5): RejZwierz 36v marg; Bo ieſli cżłowiek Rycerſki ſłużącz ſwiátu temu/ ábo iákiemu Pánu boiownemu [...]/ ſłuſznie Ryczerzem bywa zwan/ álbo Rycerſkyemi doſtoieńſthwy ozdobyon álbo ochędożon bywa/ coż owſzem thy ieſli ſtátecżnie ſtoiſz przy woley á przy ſpráwach Páná ſwego RejPos A4; Podárzenié Rycérſkié 449. [Cf O zapłáćie y dárowániu Rycérzkim ludzióm.] SarnStat 1310.
Wyrażenia: »rycerski dom« = lupanar, z którego korzystali rycerze (1): [Jempsar o Józefie:] on będźie ſwé świątobliwośći Vdawał y rośćiągał: ze mnie do ſytośći Zárty czyniąc y trzęſąc/ iákby nietykány/ A nigdy od białéy płći nie był ogłaſkány: Chociaż przedtym w rycérſkim domu dwu pieniężnych [lege: dwupieniężnych, tj. tanich] Záżywał pánien/ w téy grze dość dobrze potężnych. GosłCast 50.

»klejnoty rycerskie« (1): Bo ácż nam thu ocżywiſcie tych tytułow przypiſowáć/ áni thych kleynotow Rycerſkich wywieſzáć nie będą. Ale [...] moglibychmy ſie o tho pilnie ſtáráć/ ábychmy w thym boiu á w thym ſwiętym Rycerſtwie ſtale á mocnie ſthali RejPos A4.

γ. Sprawowany przez rycerzy, w którym rycerze biorą udział (23): Rozmáite były gry y gonitwy ſpráwowáne Rycerſkie BielKron 408v, 349v; Y nazwáli iego wielkim Antyochem/ był on licá kraſnego/ wzroſtu vroſlego/ ſmyſlu mądrego/ głoſu iáſnego/ ſercá śmiáłego/ á ku wſzem vcżynkom rycerſkim przeważny był. HistRzym 6v; Porchowá nie zámilczę/ gdźieś téż [Radziwile] niepróżnował/ Aleś ná dźielnych koniech pod zamkiem hárcował. Wabiąc/ ktobykolwiek śmiał/ á vfał ſwéy śile/ Aby z wámi rycérſkiéy vżył krotochwile. KochJez B4; PudłFr 13; [król Władysław Herman] Synowi ſwemu Rycerſkie zabáwy Zlećiwſzy: Rzeczypoſpolitey ſpráwy Poſtánowiwſzy: z woley Bogá ſwego, Rozłączywſzy ſię z nędzą świátá tego. Roſkoſz zázywa wiecznie trwáłych w niebie KlonKr C3v; PowodPr 52; Tym ſpoſobem/ to ieſt nagrodą ſłużb rycerſkich/ w Turcech/ w Hiſzpániey/ we Fráncyey/ y indziey/ o ludzie mężne y ſerdeczne nie trudno. bo pewni ſą nagrody pracey ſwey VotSzl C2v; SzarzRyt Cv.
Wyrażenia: »rycerski boj« [szyk 2:1] (3): GliczKsiąż Av; Lech záſię od wierzchu Wiſły á Odry ná puł nocy y ná wſchod Słońcá wſzytki kráiny miał/ [...] ktorych miecżem zdobywał á rycerſkim boiem. BielKron 339; RejPos A5.

»rycerskie dzielności [= walki]« [szyk 2:1] (3): Aczkolwiek też zá czáſow poſtępkiem z teyże czerni y proſtego Ludu/ więkſza ſie część Slachty prawdźiwey Litewſkiey y Zmodźkiey/ właſną cnotą/ y przeważnymi rycerſkimi dzielnościámi rozmnożyłá StryjKron 76, 16, 340.

»rycerskie igrzyska« (1): á odpráwiwſzy zwykłe Ceremonie [towarzyszące zaślubinom królewskim]/ y obiad hoynością Krolewſką [...] przygotowány/ długo káżdego dniá tańce y krotochwile rozmáite/ gonitwy/ ſzermowánia/ y inſze Rycerſkie igrzyſká były ſpráwowáne. StryjKron 727.

»powinność rycerska« = militare munus Modrz [szyk 3:2] (5): RejPos A4; Bo niemoże to być/ áby ochotnie Hetmáńſkie roſkazánie cżynić mieli/ ábo też vmieiętnie powinnośći rycerſkiey doſyć cżynili/ ktorzi ſię w tem niećwicżyli. ModrzBaz 110; StryjKron 507; [deklarujemy, że] wolno będźie wedle ſumnienia Hetmánowi [...] ſłużebné ſwowolné/ y wyſtępné przećiwko powinnośći rycérzkiéy káráć. SarnStat 437; GrabPospR K2v.

Szereg: »rycerski a dworski« (1): Iednego cżaſu gdy [Temistokles] na pałaczu krolewſkim przi krolu był tham ryczerſkich á dworzſkich ſztuk dworzanie dokazowali, iego też napominali aby ſpiewał BielŻyw 63.
Przen (1): Nie ieſt ten żadny wierny sługá Páná ſwego/ co ſię go thylko trzyma cżáſu ſzcżęśliwego. Stałość wiáry poznána w pokuſzeniu bywa/ á rycerſkie zwyćięſtwo bez boiu nie bywa/ Trwaymyſz ſtale do końcá wedle ſwego Páná/ á trwáiącym koroná wiecżna będźie daná. ArtKanc I20v.
δ. Cechujący lub który powinien cechować rycerza (26): GliczKsiąż F4v; Mądrzy/ pobożni y ſtáteczni niech przy nim [przy królewiczu Władysławie] ſię báwią/ áby ſię náuczył wſzytko z rádą czynić/ [...] y miękkośći ſię y pieſzczoty wſzelákiey w czás oduczáiąc/ á do rycerſkiey twárdośći/ nie tylo duſzę/ ále y ćiáło ſwoie ſpoſobiąc. SkarKaz )(4.
Wyrażenia: »cnota rycerska« (2): Azaſz to nie pięknieyſza bywa krotochwilá/ [...] przecżyść kilká kart onych dzyeiow dawnych [...]. Tám znaydzyeſz Achilleſá/ Priamá/ Hektorá/ Y iego wſzytki ſpráwy [...]. Znaydzyeſz iáko ſwą cnotę rycerſką záchowáć/ Y iáko maſz ſwym ſtanem pocżćiwie ſzáfowáć. RejWiz 17; ZawJeft 13.

»rycerska dzielność« [szyk 8:6] (14): SPráwá Puſzkárſká/ ktora też może być rzecżona zá iednę dźielność Rycerſką/ gdyż przes nię cżáſow ninieyſzych więcżſzą moc y obronę ma káżde woyſko/ Zamek y Miáſto/ niżli kiedy ręką cżyniąc. BielSpr 72v; Nád ktorym woyſkiem [litewskim] przełożył Erdziwiłá Syná ſtárſzego/ Mężá w dzielnośći Rycerſkiey doſwiádczonego StryjKron 265; A po długich namowách zgodzili ſię wſzyſtcy iednoſtáynymi głoſy/ ná Troydená [...]/ ktory ieſzcze w młodych lećiech [...] wielkie znáki w rodzoney Rycerſkiey dzielnośći z ſiebie pokázował/ gdy z Ruſią z Polaki/ z Mazury/ y Krzyżakámi Pruſkimi vſtáwicznie woyny wiodł StryjKron 360; Weźmi Xiążę naiáſnieyſze/ ktoregoſmy cię zá Xiędzá y wodzá ſobie wybráli/ ten miecz/ [...] á pámiętay iż nád Litwą ieſteś przełożony/ co ieſli ty ſam y ſercá ku temu mężnego/ y Rycerſkiey dzielnośći wodzem będzieſz/ ſtánieć to Xięſtwo zá wſzyſtki zoſobná Ceſárſtwá y Kroleſtwá poſtronne StryjKron 667, 61, 100, 110, 375, 462; A też tu iedno ná młodź Conſtitucia ſię ſtánowi [...]/ áby ſię ćwicżyli w rzecżach rycerſkich/ cżego káżdy oćiec ſwemu ſynowi życży/ gdyż dźielność rycerſka młodego páchołká zdobi GrabPospR K4v, K2v, K3v [2 r.]; VotSzl C2.

»męstwo rycerskie« = virtus militaris Modrz [szyk 5:1] (6): BielSat L3v; ModrzBaz 118v; BielSjem 26; Cieleſność iáko męſtwu rycerſkiemu ſzkodzi. PowodPr 70 marg; SkarKaz )(4; Siłáby ich odbieżáło zagonow vbogich/ gdyby tego pewni byli/ żeby ná ſłużbie Rzeczypoſp: zá pokazániem męſtwá Rycerſkiego/ mogli więcey zagonow y lepſzych doſtáć VotSzl C2v.

Szereg: »szlachecki a rycerski« (1): Abowiem i czasu wojny bawi się przy IchM [tj. przy księżach] ludzi braci naszej niemało, ktorzy by jedni wżdy [z] swej chuci szlacheckiej a rycerskiej, by się nie miał czym zabawić, jachałby do wojska Diar 77.
W przen (1): GDy hufiec Bábilońſki/ z bitwy mu [Kserksesowi] był vciekł/ Ten Hetmány w niewieſcie ſuknie potym oblekł. [...] Kądziele porozdawał/ by ſie prząść vcżyli/ Powiedáiąc iż iedno tego godni byli. Gdyż Rycerſkie klenoty ſą pocżćiwość s cnotą/ Kto tym nie ieſt/ iuż ſie baẃ inákſzą robotą. RejZwierz 33v.
ε. Składający się z rycerzy (4): [król francuski] w dźiéń S. Micháłá/ kiedy zſwym Rycérſkim bráctwem/ Mſzéy ſłucha/ y Sákráment przyymuie/ [...] dotykáiąc ſye ná krzyż [...] w Kośćiele au Fonteinoble [chorych] vzdrawia. Oczko 23v; KochJez A2v; awo [marszałkowie koronny i nadworny] wſzyſtki rzeczy máią poſtánawiáć/ przekłádáć/ y ordynowáć/ ták ná Dworze/ [...] iáko téż w innych vrzędźiéch y vrzędnikach/ ku rycérſkim pocztóm Królá Iego M. przynależących SarnStat 311; SkorWinsz A3v; [Czma, vybor, zastąmp ryczersky legio ReuchlinBartBydg r4].
ζ. Związany z rycerzami (rycerzem) jakimś stosunkiem zależności (5):
αα. O zwierzchnikach (4):
Wyrażenia: »książę(ta) rycerskie« = princeps militiae HistAl; principes exercituum PolAnt (3): HistAl Av; Iohánán lepak ſyn Kareachow/ y wſzytkie kśiążętá rycerſkie/ ktore były w polu/ przyſzły do Gedál-iáhá do Micpy. BudBib Ier 40/13, Ier 40/7.

»sprawcy rycerscy« (1): Ale niektorym ſpráwcom Rycerſkim/ nie podobáłá ſie tháka ſpráwá [= szyk wojskowy] w tey mierze/ á to przeto/ iż tháka ſpráwá ná cżterzy gráni/ potrzebuie cżołá długiego BielSpr 20.

ββ. O osobie podległej (tu wobec jednego określonego rycerza) (1): Ku ſlużebniku pán Iezus chcial ijdz ij vzdrowitz iego ſlugę/ a to dlá iego pokory/ A ku krolowi dlá pychy niechce aby vzdrowil mu ſyna iego. Tu pán Iezus więcey ſlugę vcżcil rycerſkiégo niżli ſyna królewſkiégo OpecŻyw 43.
η. Będący rycerzem (210): [hetman lakoński do wiozącego go na śmierć:] á przecż ty płácżeſz/ gdy wſpomienieſz ſobie/ Co ieſt miła pocżćiwość/ w Rycerſkiey oſobie. Gdybych ginął z niecnoty/ wierz mi ſambych płákał RejZwierz 17, 34v; Synowie rycerſcy [Filii viri] á dokądże sławá moiá háńbą/ lubićie nikcżemność/ ſzukaćie klamſtwá? BudBib Ps 4/3; MycPrz I B3; Ważnieyſzyć Moſkiewſkiemu biegły chłop Rycerſki/ Milſzy mu niż wykrętátz co vmie práktiki. WierKróc B2v.
Wyrażenia: »ludzie (a. lud), człowiek (a. człek) rycerscy(-ski)« = miles (milites) PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw; militares Miech, JanStat; viri bellatores Vulg, PolAnt; exercitus, viri fortes PolAnt; eques Mącz; homines militares Modrz; equestris ordinis homo Cn [szyk 105:87] (135:57): [ametysty] Trucinę gaſzą, ludzi riczerzkich ſtrzegą/ y nieprzyiaciele gich dawaią gim zwiciężyć FalZioł IV 48a, V 52v; MiechGlab 87; ConPiotr 32; Zkarał był pan Bog pokolenie beniamyn iz dla zgwalczenia iedney zony kaplańſkiey ſzeſſczdzieſiąd tiſiać zginęło ricerſkiego ludu SeklKat K4; O záprawdę wielką ſławę miewa tákowy káżdy rycerſki cżłowiek/ ktory zdrowia ſwego nie żáłuie broniąc oycżyzny ſwoiey LubPs Z4; GroicPorz C2v, a3; Leop 3.Reg 9/22; RejZwierz bb3v, 3, 104v, 109v; Tákże z Aſſer wyſzło ludu rycerſkiego z ſzykowánego ku potkániu czterdźieſći tyſięcy. BibRadz 1.Par 12/36, 2.Reg 24/9, 1.Par 12/38, 28/1, Ps 75/6, Ier 52/7, Eccli 26/33, 1.Mach 4/35; Gdyż tedy znamy być Krolá Polſkiego bogáctwo/ lud Rycerſki Kroleſtwá iego/ nic więcey Krolowi náſzemu nieprzyſtoi/ iedno vmieć tym bogáctwem ſwym ſzáfowáć OrzRozm N3; [chrześcijanie według Mahometa] chełpliwi ſą/ ſwarliwi/ w práwiech vporni/ długie odwłoki máią/ na rzecżniki ſwe dobrá przekłádáią/ rycerſki cżłowiek nizacż/ rzemieſnik nizacż/ nie według godnośći/ iedno według maiętnośći vnich zacność BielKron 255; [Turcy] Zá rycerſki ſie lud modlą wſzytcy ná káżdym mieyſcu BielKron 259v; Gdy ſzcżedł rod Lechow/ Rycerſcy ludzie vcżynili Syem w Gnieźnie/ po roznych rozmowách wybráli dwánaśćie Woiewod BielKron 340, 55 [2 r.], 69v, 87v, 88, 106v [2 r.] (27); Mącz 296d; Niechay wie Nieprzyiaćiel/ iż Polſka Koroná/ Nie ieſt ſzerokim Murem nigdźiey otoczoná. Ale Rycerſkim ludem Prot C3v; POſpolićie ludźie Rycerſcy/ théż y Kupieccy/ y wſzyſcy/ ktorzy ſye podróżym báwią: zeznawáią to iż kóń ieſt połowicą zdrowia iéznégo. SienLek 164v; SienLekAndr a3; tákież y pływánie/ zda ſie iákoby máło vżythecżne było/ áno ieſt bárzo potrzebna cżłowiekowi Ricerſkiemu. GórnDworz E3v, B7v, Z8; RejPos A4; Potkał go ieden Rycerſki cżłowiek nie dáleko zamku ſwego/ pytał go do kąd iedzieſz miły kſze Opácie? RejZwierc 26; ſnadź nam będzie pochwili więcżey pothrzebá ludzi Rycerſkich á niżli Bárnádynow RejZwierc [283]v, A5v, 26v [2 r.], 27v, [282], [283] (32); SPRáwá Rycerſka według poſtępku y zachowánia ſtárego obycżáiu Rzymskiego/ Greckiego/ Mácedońskiego/ [...] z rozmáithych Kśiąg wypiſána/ ku cżytániu y Náuce Ludźiom Rycerſkim pożytecżna. BielSpr kt; Wiele theż pomága ku zwyćięſtwu/ kto może mieć lud Rycyrſki drugi nád ty ktorzy w głownym ordynku ſtoią BielSpr 17v, 7v, 8, 8v, 11v, 17 [2 r.] (18); Tedy [Judasz] ták lud rycerſki w ſwym woyſcże nápominał/ mowiąc/ dziśże iuſz walcżćie zá bráćią wáſzę. BudBib 1.Mach 5/32, 2.Reg 24/2, 2.Par 25/6; MycPrz II Av, D2; WierKróc A3v; BiałKaz K4v, L2v; ModrzBaz 103v, 109v; SkarŻyw 46, 357; bo áczkolwiek ośḿdzieſiąt tyſięcy ludu Rycerſkiego Koronnego było/ krom Woźnic/ kuchárzow/ y inſzych zaſzkodnych ludzi/ [...] wſzákże Wołoſzy mężnie ſię bronili StryjKron 672, 26, 170; ReszHoz 139; GórnRozm Lv; Znáć że ná on czás nie w długich obiádách/ áni w cudzoźiemſkim pićiu ſczęśćia álbo mnimánia ſwégo ludźie pokłádáli/ ále rychléy w trzéźwośći/ á w mierze/ która ludźióm rycérſkim ieſt potrzebna. KochWr 28; ActReg 76, 114, 150; IZ w zbroynym Rycérztwie zacność/ y obroná wſzyſtkiégo Króleſtwá należy: przetóż powinien ieſt kożdy Rycérzki człowiek wedle wielkośći máiętnośći ſwych [...] z pewną liczbą zbroynych ludźi ſłużyć SarnStat 126; Téż rozrządźiliſmy: áby wſzyſcy zbiegli/ złupieni/ ludźie Rycérſcy/ to ieſt/ Szláchtá y obywátele/ [...] áby im wolno było wróćić ſie do domów ſwych SarnStat 1102, 136, 449, 617, 618, 619 (11); Reſtauruymy ſtáre/ á nowe ná potrzebnych mieyſcách pobuduymy pográniczne zamki: według pakt poprzyśiężonych od Krolá I.M. y według dawney á mądrey rády ſławnego człowieká rycerſktego [!]/ Oſtáphieiá Daſzkiewiczá Stároſty Cyrkáſkiego VotSzl B3v; A nie tylko ludziom Rycerſkim przednieyſzym/ trzebáby condigna praemia náznáczyć y konferowáć: ále y młodſzym/ ták iezdnym iáko y pieſzym VotSzl C2, C [2 r.], C2 [2 r.], E2v, E4, E4v; CiekPotr 78; Yż tedy w źiemi Węgierſkiey trawiąc cżáſy me pocżćiwe miedzy ludźmi zacnymi mężnymi Rycerſkimi [...]/ nápiſałem dwie kſiążecżce nie Poetickim/ ále proſtym Zołnierſkim wierſzem mym/ Rycerſkim ludźiom cżáſu proznowánia dla zábáwy ná przykład CzahTr A3v; PRzypomnię tu kroćiucżko Rycerſkiego cżłeká/ Ktorego potrzebował świát záwſze od wieká. CzahTr B4, A2v [2 r.], A3, A4, B, B4 (18); SkarKazSej 692a; SzarzRyt Cv, C2.

~ W połączeniach szeregowych (10): POzwány ieſli nie ieſth pod władzą oney zwierzchnoſći Mieyſkiey/ gdźie ieſth pozwan/ może ſye wyiąć do práwá ſwego/ iáko ieſt Kſyądz/ Mnich/ Rycerſki człowiek/ Student GroicPorz t2; BibRadz Ier 41/16; Tu maſz pány y pániętá Zieḿ Podolſkich/ y ine Rycerſkie ludzye zacne/ ktorzy ſie tám tymi kráymi báwią. PaprPan V3v; Obiecuiemy téż: iż żadnégo Páná/ áni człowieká Rycérſkiégo/ áni ſzláchćicá/ álbo inégo którégokolwiek záwołánia będącégo poſtronnégo przychodniá cudzoźiemcá/ iedno narodu Polſkiégo Stároſtą nie mamy vczynić SarnStat 884; Téż chcemy: áby wſzyſcy Rycérſcy ludźie/ Szláchtá/ Mieſczánie/ y obywátele źiem przerzeczonych [...] tego nádánia vżywáli SarnStat 1118, 678, 897, 1089; Do obrony przećiwko gwałtownemu káżdemu nieprzyiaćielowi [...] trzech rzeczy/ iáko ia rozumiem/ potrzebá. Naprzod dobrych Hetmánow/ Wodzow/ y ludzi Rycerſkich [...]. A przytym pieniędzy ná zapłátę y nagrodę im VotSzl B4v, C.

Szeregi: »rycerscy ludzie i dworzanie« (1): vprzywileiowány náſz ninieyſzy liſt [...] dáliſmy [...] w Piotrkowie ná Séymie Wálnym [...]. [Stało się to m.in. przy] Iákubie y Krzyſtofie z Szydłowcá/ Duninie z Viázdu/ Iákubie z Bothorzyná Rycérſkich ludźiách y Dworzániéch náſzych SarnStat 940.

»hetmani i ludzie rycerscy« (1): Co ſię Hetmánow godnych y ludzi Rycerſkich/ ktorzyby oyczyzny ſtrzegli y bronili/ dotycze: tych zá łáſką Bożą/ á zá rozrodzeniem ſtanu Szlácheckiego/ ieſt v nas dáleko więcey/ á niżeli gdzie indziey. VotSzl B4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»książęta i ludzie rycerscy« (1): Dzień boiazni pelen, a ku rozprawie z kxiążęty y z ludzmi ryczerzkiemi: niegodny. FalZioł V 52v.

»panowie i ludzie rycerscy; panowie z rycerskimi ludźmi« (4;1): Krol Sláchtę obeſłał przez liſty ktore zowiemy wićiámi/ nie mogli być ták rychło gotowi/ tylko Pánowie z Rycerſkimi ludźmi/ ták zá pieniądze iáko dármo dla Rzecżypoſpolithey/ ruſzyli ſie BielKron 419; Zyemie Przemyſkyey Pánowie y inſzy zacni ludzye Rycerſcy ktorzy ſie tymi kráymi báwią. PaprPan L4, G2, H4, K4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rycerski człowiek (a. człek), (albo) szlachcic« = miles vel vir nobilis JanStat [szyk 2:1] (3): Eques, Yezdny/ Też Sláchćyc/ Ricerski człowiek. Mącz 107b; vſtáwiamy zá náſzą y pánów náſzych wolą: iż który Rycerſki człowiek/ álbo ſzláchćic/ którému o tákową rzecz piérwéy nigdy nie byłá ſpráwá v ſądu zádáná/ iáko o złodźieyſtwo/ álbo łotrowſki vczynek był oſkárżón: niech mu będźie wolno dla dobréy ſławy [...]/ vczyniwſzy właſną przyśięgę/ oczyśćić ſie od tákowégo obwinienia. SarnStat 701, 501. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»żołnierze a rycerski lud« (1): Milites blando appellando sermone delinire, Zołnierze a Rycerſki lud nadobnemi słówki vyąć vbłágáć. Mącz 25d.~

»mąż (a. mężowie) rycerski(-scy)« = viri bellatores Vulg, PolAnt; vir militaris a. proeliator Vulg [szyk 5:1] (6): Thedy on [Ptolomeusz] co rychley poſlał Nikanorá [...]/ przyłącżywſzy ku niemu y Gorgiáſſá mężá rycerſkiego/ y w rzecżach woiennych biegłego. Leop 2.Mach 8/9, Is 42/13, Ier 50/30; Y wſzytkie Iehudy/ ktorzy byli z Gedál-iáhem w Micpie/ y Káſdymy/ ktore tám nalezli męże rycerſkie pobił Iſzmáhel. BudBib Ier 41/3, Ruth 2/1; StryjKron 542.

»rycerski(-scy) pan(owie)« [szyk 4:3] (7): A potym niż ſie mſza ſkońcżyłá/ ſzli cżelnieyſzy rycerſcy pánowie ku krolowi/ kthore on miecżem ſwym ná rycerſki ſtan páſował BielKron 330; SienLekAndr a2, a2v [3 r.]; LeovPrzep Ev; Iáko gdy nieprzyiaciel wtárgnie w zięmię więźniow nábierze/ Zbierze Hetman álbo iáki Rycerſki pan pocżet/ odbije więźnie ony RejZwierc 94v.

Szeregi: »rycerski albo bojowy« (1): A nie tylko ludzie Rycerſcy álbo boiowi/ ále y niewinne dziatki/ y niewinne niewiaſtki/ á ludzye zeſzli bywáią bez miłoſierdzia vćiſnieni y mordowáni RejZwierc 255v.

»pospolity i rycerski« (1): Potym z roſkazánia Ceſárſkiego ſzło przećiw iemu [przeciw Solimanowi] wielkość ludu poſpolitego y Rycerſkiego z dobrey woley/ rádniey niż go domá cżekáć. BielKron 190v.

»świecki a zwłaszcza rycerski« (1): A v ktorych ludźi będźie to záćmienie widźieć [...]: oni ſye niechay obawiáią odmiány páńſtwá ſwoiego/ y támże też wiele co czelnieyſzych Pánow Swieckich/ á zwłaſzczá Rycerſkich/ pomrze. LeovPrzep Ev.

θ. Wyrażenia w znacz. ‘bycie rycerzem’ (27):
»rycerska dostojność« (1): Rycerſka doſtoyność [Militaris honor] bywa nábywána/ cżęśćią zasługámi przećiw Rzecżypoſpolitey/ cżęśćią też pewnemi ceremonijámi ModrzBaz 76.

»stan rycerski« [w tym: rycerski albo żołnierski (2)] = militia Modrz [szyk 16:5] (21): (nagł) Gnoieńſcy. (–) CI záwżdy Rycerſkiego/ ſtanu vżywáli/ Y zacni w tym rzemięſle/ ludzye z nich bywáli. RejZwierz 63, 52, 58, 64, 80v, 92; Tego cżáſu ſwięty Márćin opuśćiwſzy Rycerſki ſtan/ Krześćiáninem dobrym zoſtał. BielKron 157; ſzli cżelnieyſzy rycerſcy panowie ku krolowi/ kthore on miecżem ſwym ná rycerſki ſtan paſował BielKron 330; A Ieſliby cie theż w ſtan Rycerſki álbo ten żołnierſki myſl wiodłá/ wierz mi y thámbyś ſie nie práwie zle vdał. Bo tám znaydzieſz y dworſtwo/ y towárzyſtwo/ y ćwicżenie RejZwierc 26; IZ ty wirſzyki niżey nápiſáne/ ſą przywłaſzcżone poććiwemu Polakowi ſtanu Rycerſkiego RejZwierc 240, A5v, 25, 26, 240, 240v, 273v, Aaav; Bo tu dawa znáć/ że ludźie rozpieſzcżonego żywotá/ niegodzą ſię ná rycerſki ſtan ModrzBaz 109v; á S. Floryan odpowiedział [Akwilinusowi]: mnimaſz ábych iá dopiro w Chryſtuſa vwierzył? dawnym ieſt ſługá iego/ ácż wſtanie rycerſkim SkarŻyw 403, 130, 131.

»zawołanie (a. powołanie) rycerskie« [szyk 3:1] (4): GliczKsiąż B6; á iáko pocżćiwość biełeygłowy/ kthora ią raz ſtráći/ nigdy ſie iey ná zad nie wroći/ ták ſławá pocżćiwego/ á Ricerſkiego záwołánia cżłowieká/ ieſli namniey w cżym náſzcżerbiona będzie/ iuż ſie nigdi nie popráwi GórnDworz D5v, E2v; [Witold] Nie leżał nigdy prożno/ powołánia ſwego Rycerſkiego pilnie ſtrzegł kleinotu zacnego. StryjKron 567.

»rycerski żywot« (1): Ale rozważny cżłowiek ieſli ſie vda ná Rycerſki żywot/ tedy wſzytko rozmyſlnie/ roſtropnie/ trzeźwie/ w káżdey rzecży bacżeniem y vważeniem/ około ſiebie ſpráwuie. RejZwierc 144v.

ι..(3):
Zestawienie: »zakon rycerski« = zakon mający w regule walkę w obronie wiary (2): BielKron 231v; Niemcom ktorzy byli w ten czás do Lifland Zakon Rycerſki dla wiáry Chrześciáńſkiey/ nowo wnieſli/ [Kukowojtos] mężnie odpierał/ gdy do Kurlandſkiey y Zmodźkiey Ziemie/ iáko ná Pogány náieżdzáli. StryjKron 280.

Wchodzi w skład derywatu kompleksowego od zestawienia »zakon rycerski« (1): Tenże Iwo ſzpytal S. Duchá ná Prądniku/ ktory pothym do Krákowá przenieſiono/ zbudował [...]/ do kthorego przywiodł bráthy Rycerſkie goſcinne z Sáxiey/ dwá krzyżyki białłe ná cżarnym płaſzcżu noſząc/ pod regułą álbo zakonem S. Auguſtyná BielKron 359v.

b. Szlachecki; equester JanStat, Cn (85): Niemniey też y Kſiążętá ktore grunty poſiadáią thák Krolewſkie y Rycerſkie/ wśi młyny ſobie buduiąc/ widźimi ſie że by thego zá Moſkiewſkiego nie czynili/ iáko zá Krolá tego przeſzłego MycPrz II D; áby poddánym ták Biſkupim iáko Kápitulnym [...] było wolno w ſpráwách Rycérſkich y lennych [...] do Królá Iego M. áppellowáć/ y ſkárżyć ſie SarnStat 1127, 1090; NA potrzebę záś mnieyſzą/ iáko ná w tarcżki Tátárſkie y ná inſze tem podobne/ álboż ná vſtawicżną ſtraż pogránicżną/ temże kſztałtem mogłby ſam ſtan rycerſki z rycerſkich máiętnośći ſwych/ [...] vſtáwicżną wyprawę cżynić GrabPospR N, K2v.

W połączeniu szeregowym (1): Ná który tym obyczáiem przez nas złożony Séym/ wielcy Poſłowie z Litwy z zupełną mocą y z zupełnym poruczenim ták z Duchownégo iáko z świetckiégo/ Senatorſkiégo/ Rycérzkiégo/ y Mieyſckiégo ſtanu poſłáni byli SarnStat 1004.

Wyrażenia: »domy [= rody] rycerskie« (3): á iáko zá Iágiełá domy Rycerſkie powſtáły/ tożby zá Moſkiewſkiego być mogło. MycPrz II Dv, B2, C3v.

»rycerskie koło« (1): Dla tego deputuiemy [...] Rewizory/ to ieſt/ zſtrony náſzey Kśiędzá Adámá Pilchowſkiégo/ [...] zſtrony Rad/ Kryſztofá Lántckorunſkiégo/ [...] á z Rycérzkiégo kołá/ Vrodzonégo Ianá Biéykowſkiégo SarnStat 1198.

»rycerski narod [= ród]« (2): IZ ſtan Rycérſki przodek ma w koronie téy: nie ma bydź żaden w Rádźie náſzéy/ iedno z Rycérſkiégo narodu [ex Militari genere JanStat 269]/ ták Duchowny iáko Swietcki. SarnStat 35 [idem] 71.

»rodu rycyrskiego« (1): Przytimże koſciele vſtawił Biſkupem [...] Andrzeia Warzyło, polaka rodu rycirſkiego [genere nobilem] z domu á z Herbu Iaſtrzębow MiechGlab [88].

»rycerski rodzaj [= ród]« (1): Aczkolwyek przodkowie W.M. wielkimy cznotamy męznim ricżerſtwem/ y ſlachetnimy vczinki dom ſwoy wiſſoki y riczerſki rodzay oſlachczili [...]: daleko niemneyſze [!] á niepodleyſze W.M. pamiątki potomkom ſwym poſſobie wiekuiſte zo ſtawy [!] SeklKat A2v.

»stan rycerski« [w tym: rycerskiego stanu (16), z stanu rycerskiego (3)] = ordo militaris Modrz, JanStat; militia Modrz; status militaris JanStat; equester ordo Cn [szyk 30:25] (55): iz liſty zeliazne y glieyty vięczey niemayą bycz davane od nas ſluzebnikom przecziwko panom ich ſtanv a rządu Riczerſkiego abo tez przecziwko poddanem ich kv ſkodzie. ComCrac 18; Hiſtoria o Ziwocie y známienitich ſpráwach Alexándra Wielkiego [...] káżdemu rycerskiego ſtánu cżłowieku ku cżytániu vżytecżna HistAl kt; Diar 33, 52 [2 r.], 58, 82, 89; Ziemſkie Práwo ieſt/ ktore Ludźie iednego Kroleſtwá álbo Kráiny/ między ſobą trzymáć poſtánowili/ iáko ieſt Práwo Ziemſkie Polſkie ſtanowi Rycerſkiemu dáne GroicPorz a3, pv; OrzList i2v; Ktore pozwolenie Poſłow Zyemſkich ná rozdzyał ten Woienny ná ten rok tylko vczynione/ Stánu Rycerſkiemu vbliżenia żadnego nieſć nie ma. UstPraw K3v; RejZwierz 44, 109v; BielKron 325; OrzQuin E, G; SienLekAndr a3v; RejZwierc B3, 187v; MycPrz I B3v, II A4v; WierKróc A4; Andrzeiá Fricżá Modrzewskiego O popráwie Rzecżypoſpolitey kśięgi cżwore. [...] Do świętey pámięći Monárchy Zygmuntá Auguſtá Krolá Polſkiego rć. do Senatu/ do ſtanu Rycerſkiego/ y w obec do wſzech ludźi Sármátſkich/ ięzykiem Láćinſkim nápiſáne ModrzBaz kt, 34v, 76v, 111v; W Portugáliey ábo Luzytániey ieſt miáſto [...] Liſyboná ábo Vlizboná/ w ktorym ſię ten S. Antoniuſz z vcżćiwych rodzicow ſtanu rycerſkiego z Marćiná y Máryey vrodził. SkarŻyw 542; GórnRozm K3; ActReg 147; Zydowie ſą, Iedni pod Królem mieſzkáią. Drudzy pod pány ſtánu Rycérzkiégo. SarnStat 244; A tám ná tych ſkłádźiéch wſzyſcy kupcy ſtanu wſzelákiégo towáry ſwé ſkłádáć/ y onych tám zbywáć wolno mieć będą/ do mieſczan tám mieſzkáiących/ y do ſtanu Rycérſkiégo. SarnStat 1230, 35, 68, 71, 113, 117 (15); Niech ſię Krol I.M. vſkarża ná Seymie/ ná ſtan rycerſki y vpomni ſię tego v nich/ áby ćwicżeni do boiu/ y w potrzeby woienne opátrznieyſzy byli GrabPospR K2v, K2v [2 r.], K3 [2 r.], M4v, N, Nv; PowodPr 20, 77.

»stany(-owie) rycerskie(-scy)« [szyk 14:2] (16): Boć ſie zwierzáią oni zaczni á poważni Rycerſcy ſtanowie/ zwierzáiąć ſie oni wdzięcżni brácia á powinowáći twoi. [...] Zwierzáiąć ſie praw á wolnośći ſwoich. RejZwierc 36v; Może nam być w pámięći Lowicki ziazd/ co byli drudzy ná nim ſpráwili/ czego y drudzy odſtąpić niechćieli/ [...] á to wſzyſtko ſzło z lekkiego vważenia nas wſzech ſtanow Rycerſkich MycPrz II A2v; A tak tile ile mi Pan Bog roſądku z łáſki ſwey świętey vżyczyć raczył/ tedy podawam W.M. wſzem ſtanom Rycerſkim MycPrz II D2, I B4, II A2v, A3, A3v, C4 [2 r.], C4v, Dv; Aż ich wiele zchłopiáło/ w tych ſtaniech Rycerſkich/ Náſláduiąc zwytzáiow wſzelákich omierzłych. WierKróc B, A2, B3; Przeto drugi Siem ná tymże mieyſcu złożono [...]/ gdzie [...] po 12. groſzy z Włoki pobor poſtąpili/ [...] á od Duchownych y Rycerſkich ſtanow oſmą część dochodow ná Zołnierze Pruſkie obiecána byłá Krolowi. StryjKron 637; GosłCast 61.

Szeregi: »rycerski i duchowny« = militaris et spiritualis JanStat [szyk 2:1] (3): StryjKron 637; IZ Cłá nowégo gránicznégo płáćić nam winni nie będą od tego czáſu ſtan Rycérzki y Duchowny od wołów SarnStat 399, 68. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»tak dygnitarski jako i rycerski« (1): á priuatá bárzo ſie w páſłá ták w ſtan Dignitárſki iáko y Rycerſki MycPrz II A4v.

»(i, tak) pański, (jako i, także i) rycerski; pański z rycerskim« (5;2): A gdyby przes loſy miáły być the rżeczy ſpráwowáne/ thedyby muſiáły być w káżdym rodzáiu w káżdym ſtanie/ od nabogátſzego do nauboſzego/ w domiech Páńſkich tákże y Rycerſkich/ gdiż káżdy z nas ma iednáką moc do Elekciey MycPrz II C3v; żeby do zgody á do miłośći ſthany Páńſkie z náſzymi Rycerſkimi przyſzły/ iáko zá Przodkow náſzych bylo MycPrz II C4, A3, B2, C4, C4v, Dv.

αα. W funkcji rzeczownika (1): vprzywileiowány náſz ninieyſzy liſt [...] dáliſmy [...] w Piotrkowie ná Séymie Wálnym [...]. Dźiało ſie [...] przy Vrielu Poznánſkim/ Pietrze Płotckim/ Mikołáiu Przemyſłſkim/ Biſkupiéch: ieſcze przy Wielmożnych Vrodzonych Rycérſkich zacnych ſzláchetnych y Vczćiwych Spytku z Iároſłáwiá Krákowſkim [wojewodzie]/ Ianie Swidwie Poznánſkim [...] SarnStat 939.
2. Odnoszący się do wojska i spraw z nim związanych, tj. działań wojennych, organizacji wojska, umiejętności bojowych: wojskowy (w materiałach „Słownika polszczyzny XVI wieku” nie ma przymiotnika „wojskowy”), wojenny; militaris Mącz, Modrz, Cn (330): [wojownicy Skanderbega] oſkocżyli Turki y zbili ie iż ich máło vbiegło/ znáki to ieſt chorągwie rycerſkie pobráli BielKron 247; iżeby ryczerz nietylko wśiłach y w śmiałośći tym ſię tylko pierwey podpierał/ ale iżeby też w nauce/ y w dowćipie rycerskim/ biegłym á mocznym był. KwiatKsiąż Ov; Militaris, Waleczny/ Rycerski. Mącz 221b; (nagł) O Známionách Rycyrſkich. (–) NApirwſze Známię bywáło wſzyſthkiey Legiey Orzeł BielSpr 13, 29v, 50v; Niezámilcżę teſz y niedawnego áctu przed śmierćią Páná náſzego ktoryśćie z Turki mieli pod Choćimiem/ zá ſpráwą/ Mikołáiá Mieleckiego Woiewody Podolſkiego/ cżłowieká/ w zacnośći narodu/ w Rycerſkiey biegłośći/ wielkim bacżeniu/ dobrze zacnego/ y biegłego. BiałKaz L4, K4, L2v; Acżkolwiek to ieſt pewna rzecż/ że Rzymiánie wielkie ſzcżęśćie ná on cżás mieli: wſzákże kiedyby ćwicżenie y kárność rycerſka ták wielka vnich niebyłá/ [...] żadnym ſpoſobem by byli ták dobrze ſzcżęśćia ſwego nie vżyli. ModrzBaz 112v; Boleſław będąc w kwitnącey młodośći, Wpráwny w rycerſkie wſzelkie przyſtoynośći. Ruſnaki, Węgry, y Niemce z Czechámi, [...] Męznie porazał KlonKr C4, A2v; CzahTr G3; SkarKazSej 667a marg, 685b.

W połączeniu szeregowym (1): Ná rozumie záśię náuki ſię prziymuią/ których ieſt wiele: Napiérwſzé mieyſce/ rycérſkié/ y práwné/ po nich náuki wyzwoloné máią. KochCn B3.

Wyrażenia: »rycerskie ćwiczenie(-a)« = exercitatio militaris Modrz [szyk 11:9] (20): Tákże pánowye dworzánye porzućiliſćye rycerſkye ćwiczenya przodkow ſwoich/ á theologiey ſćye ſye yęli. KromRozm I Nv; A wtym wſzyſtkim rodzaiu rzecży/ ktore ku rycerſkim czwicżeniom należą/ maſz twoie właściwe ſtarſze/ ktorych maſz słuſznie/ iako y cżyniſz naſladować KwiatKsiąż P, F3, O4v; Conditor disciplinae militaris. Poſtánowiciel. Cwiczenia y záchowánia Rycerskiego. Mącz 92b; Wſzákoż w tym ieſzcże mam trochę wątpienia/ ieſli Plato/ ábo Ariſtoteles táńczowáli kiedy/ ábo gráli ná lutniach/ álbo rycerſkiego ćwicżenia vżywáli. GórnDworz Kk6v, Sv; BielSat C3; BielSpr 1; Záprawdę gdźie táka chęć/ ábo nábywánia ábo okázowánia bogactw rośćie/ tám męſtwo/ ćwicżenie rycerſkie osłábieć/ á mężnych y leniwych/ dowćipnych y nikcżemnych rozność zginąć muśi. ModrzBaz 82v; Sławna ieſt rotá Carzá Tureckiego/ ktorą Iánicżáry zową: á záprawdę ći ludźie/ dla oſobliwey kárnośći y ćwicżenia rycerſkiego godni ſą zálecánia. ModrzBaz 118, 109v, 110v, 113; BielSjem 19, 29; Lepſze więc bywa w polu Rycerzkie ćwicżenie/ Kiedy mąż ná śię włoży żelázne noſzenie. Drzewo nieśie/ proporzec wiátr dobry podawa/ Tarcż cudna ná lewicy ná rámię przyſtawa. BielRozm 9, 19; GrabPospR K3v; A ſtárſzy tego woyſká wſzyſcy/ niechayby rządu/ pobożności/ zgody/ pilno przeſtrzegáli/ zabáwámi/ y ćwiczeniem Rycerſkim żołnierzom proznowáć nie dáli VotSzl E4.

»dzieje [= czyny] rycerskie« [szyk 3:1] (4): Drudzy [trudnią się pisaniem] áby to mieyſce w kthorym ſie vrodził á wychował dobrą powieśćią wyſtháwił álbo podpárł/ zwłaſzcżá piſząc Rycerſkie dzieie zacnieyſze BielKron 334; Kſiążę Weneckie powiádáło/ iż ſą náſze zacne ſławne dzyeie Rycerſkie po wſzem świećie BielKron 410, 70v, 297.

»dzieło [= rzemiosło, sztuka] rycerskie« (2): VotSzl Cv; nápiſzę mu potym, Aby ż Szkoły do Gwizá iechał dla ćwiczenia, Y przypátrowánia ſię dźiełu rycerſkiemu. CiekPotr 87.

»nauka(-i) rycerska(-ie)« = ars militaris Modrz; militiae disciplina, rei militaris scientia Cn [szyk 6:4] (10): Patrzcieſz czegoſcie dla tych bogactw odſtąpili/ Zeſcie prawie ricerſką naukę ſtracili. Na ktorey nie tylko ty ziemſkie oſiadłoſci/ Ale gardła należą/ i waſze wolnoſci. KochSat A4; KwiatKsiąż F2v [2 r.]; NAuká Rycerska ieſt potrzebna káżdemu Kroleſtwu y Rzecży poſpolitey BielSpr b3; DObrze też to bacżyli s ktorych mieyſc álbo wychowánia [...] wybieráć mieli młode ludźi ku nauce Rycerſkiey. BielSpr 1v, 1v; A iáko wſzytkie inſze náuki/ ták y rycerſka rośćie y niſzcżeie/ ták wychowániem/ iáko ćwicżeniem. ModrzBaz 109v, 110, 113; KochCn B3.

»rycerskim obyczajem« = jak rycerz, walcząc [szyk 4:1] (5): [Amurat zniewolenie] pocżynił/ nie mocą ábo ſzáblą/ ábo iákim rycerſkim obycżáiem/ iedno zdrádą BielKron 244; [Karazabeg] poſłał do Skánderbegá áby ſie ſnim potykał obycżáiem rycerſkim á nie złodzieyſkim ſkątá. BielKron 253, 244, 248v, 254v.

»rycerska posługa« = res militaris Modrz [szyk 1:1] (2): BielKron 261v; W Rzymie ten bywał obycżay/ iż ieſli wiele ich w rycerſkiey posłudze wyſtępku ſię iákiego dopuśćili/ tedy ná kogo los padł niektorych karano: áby ná wſzytki przyſzedł ſtrách ModrzBaz 119.

»prace rycerskie« (1): Ci [mężowie z Egru] byli cżołem wſzyſtkich ludźi pogránicżnych/ Węgięrſki [!] źiemie będąc záwſze w vſtáwicżnych. Pracách dźielnych Rycerſkich ktorych odnoſili/ Wielkie ſławj w poſtronnych kráiách w ktorjch byli. CzahTr H.

»rycerskie prawo« [szyk 3:3] (6): Do czego [do podziękowań] y ia ſie przychyláiąc wedle ſwéy máłośći, to zebránié Práwá Rycérzkiégo [tj. statutów dotyczących praw wojskowych] z Státutów Koronnych W.M. mému M. Pánu miáſto honorarium ofiáruię SarnStat 421; O rzeczách woiennych y Rycérzkim práwie. SarnStat 422, *5, 421, 424 żp, 446.

»rycerskie(-a) rzecz(y)« = militia, res militaris Modrz [szyk 66:44] (110): Tenże [traktat M. Miechowity o Sarmacji], ia iako tłumacż przerzecżonego doctora, twey panſkiey miłoſci offiaruię (zwłaſzcża rycerſką rzecż rycerzowi. MiechGlab *2v; [Homer] Spiſał kſięgi o ſpráwie á rządzye/ ták w Rycerſkich rzecżach/ iáko około práwá/ ktore záwżdy Alexánder wielki nośił w ręku á cżytał. BielKron 98v; Ty y inne niewolniki ták obraca Ceſarz/ ſtárſze [...] do roley obráca/ młode dawáiąc vcżyć według vrody lat álbo godnośći/ niektore rzemieſłom/ niektore ćwicżą rzecżam rycerſkim/ z łukow ſtrzeláć/ drzewá noſić/ thárcży/ ſzábel/ y inney zbroie. BielKron 261v; SEmowit Piaſtow ſyn Polſki Monárchá [...]/ będąc biegły w Rycerſkich rzecżách/ wypędził ſwe nieprzyiaćiele z gránic BielKron 343, 9, 83, 86, 99v, 101 (45); Iako o Theodoſiuſie Xiążeciu Rzimskim [...] piſma powiadaią/ iż on wednie albo ſię cżwyczył około rycerskich rzecży/ albo ſprawy poddanych ſwych podług prawa roſtrzigał á skońcżał. KwiatKsiąż N4, O, O3, O4v, P; Nuż Hetmáni/ Rotmiſtrze/ gdzie mi ſie podzieli/ Ktorzy w rzecżách Rycerſkich/ ſłowo dobre mieli. BielSat G4v, G3; RejZwierc 144v, 160; Także ten obycżay Rzymiánie mieli/ iż s Pułnocnych krágin y z Zachodu/ tákież ze wſchodu Słońcá młode ludźi bráli ku ćwicżeniu ná Rycerſkie rzecży BielSpr 1v; Ma też Moſkwá ſwe dáry oſobne w rzecżách Rycerſkich że ſą cżuyni/ opátrzni/ poſłuſzni/ Nędze y niewcżás wytrfáią BielSpr 66v, b4 [3 r.], b4v, 1, 1v, 2 [2 r.] (24); MycPrz II [B3], D; Ktoremu [Zygmuntowi Augustowi] iuſz po koronáciey. dan był zá Márſzałká/ zacny koronny ſláchćic. Iędrzey Opálinſki [...]/ ktory go iuſz nietylo do pobożnośći Chrześćijáńſkiey. Ale teſz do rzecży Rycerſkich/ y ſpraw rzecży poſpolitey potrzebnych/ ćwiczył/ y náucżał BiałKaz I4; PaprPan A3, Ev, S, X3, Y4; Trzebá też do tego przełożyć ludźi ſtátecżne/ á w rzecżách rycerſkich biegłe/ ktorziby woyſká doglądáli ModrzBaz 111v, [16], 74, 110, 110v, 111v, 114v, 130v; SkarŻyw 164, 167; Proch do ruſznic nalepſzy tákowy dziáłayćie/ Ieſli dobra Sáletrá pierwey oglądayćie. Y węgle zmłodych laſzcżek dobrze wypalone. Toć grunt w rycerzkich rzecżách ná wſzelką obronę. BielSjem 39; GórnRozm L4 [2 r.]; ActReg 131; KochFrag 42; OrzJan 40, 63; A ták dla pohámowánia téy ſwéy woléy/ y áby ſzláchtá náſzá Rycerſkiémi rzeczámi ſie báwiąca/ dla obrony Króleſtwá tym czuynieyſza byłá/ ſkazáliſmy: aby [...] SarnStat 706, 434; GrabPospR K2, K4v; BOleſław Chrobry, tym miánem przezwány, Pierwſzy krol Polſki vkoronowány. Pan śmiáły, czuyny, y wſzytkie ſwe rzezy [!], Zwłaſczá Rycerſkie, miał ná pilney pieczy. KlonKr Cv; VotSzl E4.

»rycerskie rzemięsło« [szyk 25:6] (31): Kmieca to rzecz na on czas patrzać roley była/ A Slachta ſie rycerſkim rzemięſłem bawiła. KochSat A2v; A Rycérſkié Rzemięſło którym Polſká ſtałá/ Ták że ſye Nieprzyiaćiół ſwych nigdy nie bałá. Stániáło między ludźmi KochZg A3v; A ták ten moj Dworzánin im ćwicżeńſzy będzie w thym rzemięſle Ricerſkim/ thym będzie więtſzey cżći/ á chwały godzien. GórnDworz D5v; Nie przepomnię też tu owego ćwicżenia [...]/ bo przedſię Ricerſkiemu rzemięſłu nieiáko należy/ iáko ieſt kámieniem ćiſkánie/ wzawod biegánie/ ſkakánie/ j ine podobne temu GórnDworz E3, C7, D5, G3v, G4, G7 [4 r.] (22); GórnRozm H2v, L4v; Drudzy pierwey ſyny vbogácą w pieniądze/ niżli w boiaźń Bożą y w rzemięſło rycerſkie y w cnoty potrzebne. SkarKaz 421a; VotSzl Cv, C3, E4v; Iednák ná mię łáſkáwi ſługę ſwego bądźćie. Y bratá ktorim tegoſz rzemięſłá zacnego/ Iáko y wy z młodośći moiey Rycerſkiego. CzahTr F4.

»sprawy(-a) rycerskie(-a)« = res militaris Modrz [szyk 72:47] (119): CIkowſcy nie proſtacy/ y zá młodu byli/ Pewnie ſie nie zá piecem/ v cieląt ćwicżyli. Bowiem ná Páńſkim dworze/ á w Rycerſkiey ſpráwie/ Ták záwżdy od młodośći/ ieſzcże roſli práwie. RejZwierz 58, 23, 64v, 92; A tyć ſą ſpráwy rycerſkie [Haec fecit] Bánáie ſyná Ioiády/ Ktory ſobie doſtał ſławy BibRadz 2.Reg 23/22; Poſtáwiwſzy Romulus miáſto Rzym w dobrey obronie y opráwie/ rádził około tego z dzyadem ſwoim Numitorem/ iákoby Rzecżpoſpolitą w mieſcie w ludu poſpolitym y w Rycerſkich ſpráwach dobrze poſtánowili. BielKron 99; Oná záſię [Zenobia] wzyąwſzy ſpráwę Rycerſką ná ſię/ odpieráłá Gállenuſowi y Klaudyuſowi Ceſárzom/ ktorey też nie mogli nic vcżynić BielKron 153v, 70v, 122, 123v, 140, 255 (10); KochZg B; GórnDworz Ff7; RejPos A4v; BielSat N4; [jeśli się udasz w stan rycerski] Náucżyſz ſie ćirpliwośći/ náucżyſz ſie ſpraw Ryczerſkich/ náucżyſz ſie około koni/ około ſług/ y około inych potrzebnych rzecży ſpráwy á opátrznośći RejZwierc 26, 96v, 241, 254v; CZwicżćie ſie Rycerſkim Sprawom młodźi Sármátowie/ Byśćie byli ku potrzebie záwżdy pogotowie. BielSpr b2; Abowiem káżdy nieprzyiaćiel nie boi ſie ſtroynych mężow [...]/ thylko ſámych zbroynych á ćwicżonych/ w ſpráwie Rycerſkiey dobrze ſtoiąc BielSpr 6; SPráwá Rycyrſka (iáko ſtárzy piſali) ná cżterżech rzecżach nawięcey zależy/ ná poſłuſzeńſtwie/ mocy/ dobrey ſpráwie/ y zbroi. BielSpr 10v; V Grekow napirwey Spráwy Rycyrſkie piſał Homerus Poeta BielSpr 28, kt, b3, 1, 2, 3 (34); MycPrz I A2v, B4v; WierKróc B; BiałKaz K4v; Bo to ieſt v pocżćiwych nawiętſze ćwicżenie/ W Rycerſkich ſpráwach tu ſie co naypilniey báwić PaprPan Fv; TEgo ſprobuy do iákiey iedno chceſz potrzeby/ Cżego y ſam doſwiádſzyſz poznaſzli go kiedy/ Podź z nim do ſpraw ricerſkich/ podź z nim do domowych Potrzebáby nam wiele tu ludzi tákowych PaprPan Q2v, Cv, C3v, D, E3v, F3 (23); Po ktorego [Konstantyna] śmierći/ náſtąpił był Heliaſz ſyn iego ná imię y máiętność oycowſką/ ále iuż nie ná ono męſtwo y w rycerſkich ſpráwách [in virtutem illam bellicam] biegłość/ ktorą ſię był oćiec iego wſzytkiemu świátu osławił. ModrzBaz 42, 42, 109v, 114v; Oczko A2v; tak tymze pyeſzym wybranczom, aby tym pochotnyeſzy do spraw Riczerſkich byeli. Pewne wolnoſczy ot Roboth wſzelakych I inne prorogatiui [...] poſzwoleliſzmy ZapKościer 1582/32v, 1582/32v; Ktory narod [Wołynian] y dźiś w Ricerſkich ſpráwach/ niemniey iáko przodkowie ich baczymy być sławny StryjKron 105, 250, 355, 497; KochJez A4; WisznTr 2; BielSen 16; Aták was vpominam moie miłe dziátki/ Od wſzech tych nieprzyiaćioł ſtrzeżćie ſie záſadki Boć ná tym wſzyſtká ſpráwá Rycerzka zależy/ Kto kogo nie gotowym do zamku vbieży. BielSjem 33, 30, 31, 41; Olbracht za ziwota Oitzowſkiego bel ſtzeſcia wietſzego wſprawach Ricerſkich ánizeli potem gdi Panem zoſtal. PaprUp C4, A2, B3 [2 r.]; Agon – Czwiczenie doriczerskich ipraw [!], ſzranky. Calep 46a; SarnStat 429, 434; A Iż też wiele na tym náleży/ áby ármáturá táká byłá v żołnierzá/ iákiey rycerſka ſpráwá potrzebuie/ mogłby Krol Iego M. roſkazáć/ poſtáráć ſię o rzemieśniká dobrego/ ktory máiąc towárzyſzow y vcżniow doſtátek/ [...] będźie vſtáwicżnie robił ármáturę GrabPospR L; KlonKr D3v, E2, F2v; VotSzl E3v [2 r.]; CzahTr F3, Kv; WIelkiey ſławy te rzeki záwſze w Polſzcże były/ Y przez tego Adámá [Czahrowskiego] nic ſię nie zelżyły. Owſzeki im przycżynił mężnie ſtrumień krwáwy/ Przez ſwe wielkie Rycerſkie w tey kráinie ſpráwy. CzahTrPapr ktv, ktv.

»szkoła rycerska« (4): (marg) Cżwarta [!] cżęſć dochodow ſwych [Zygmunt August] dał (–) Aby záty pięniądze nágránicách młodźi ludźie ślácheckich domow w ſpráwách Rycerſkich śię ćwicżyli/ á ſkołá Rycerſka żeby śię záwzdy mnożyłá. BiałKaz K4v; Gdyby tedy ten ſkarb Rzeczypoſp: [...] porządnie był záłożony/ á oſobliwie pod czás wolny y ſpokoyny [...] tedyby też zá tym y żołnierz ná Podolu porządny mogł być/ y ſzkołá Rycerſka ludzi ſzlácheckich VotSzl C4v, A2v, E3; [BusLic 43v].

»sztuki(-a) rycerskie(-a)« [szyk 2:1] (3): Dał mię tobie Oćiec twoy zá Miſtrzá właſnego/ Abym ćię z młodu ćiągnął do wſzego dobrego: Zebyś vmiał rycerſkie ſztuki wypráwowáć [rebusque ut fortis agendis esses]/ A między rozumnymi roſtropnie wotowáć ModrzBaz 14v, [41]v; Bo iáko według Bogá/ nie wielkość ludu wygráwa/ ále pobożność: ták według ſztuki rycerſkiey/ nie licżbá/ ále ſpráwá. PowodPr 62.

Szeregi: »rycerski a bojowy« (1): Ze ſie nieprzyiaćiel káżdy muſi pohámować w przedſięwźięćiu ſwym/ bacząc ſerce iego [pana moskiewskiego] ták wielkie y ták chćiwe do Rycerſkich á do boiowych rzeczy MycPrz II D.

»dworski i rycerski« (1): (nagł) Ian Włodziſławſki. (–) TEn [...] Zbiegawſzy ſwiátá wiele/ wſzytkiego ſprobował. Dworſkich ſpraw y Rycerſkich RejZwierz 64v.

»rycerski, (i) prawny« (2): Nád to dawno Niedzwieckim tá cnotá ieſt miłá/ Ze w Rycerſkich y w práwnych rzecżach ſą ćwicżeni PaprPan X3, Ev. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

[Granica między znacz. 1. i 2. jest płynna.]
3. Bez odniesienia bezpośrednio do człowieka będącego rycerzem; oznacza cechę (4):
a. Mężny, odważny, waleczny; bellicosus, praestans a. spectatus bello, pugnax Cn (3): To oſobliwe Páńſtwo Pánie Boże day/ iżeby Iego K.M. wierne było/ iákoſz ieſt. A I.K.M. o nim/ iáko Chrześćiáńſki á Rycerſki Krol/ pilną pieczą s ſwą wierną rádą miał. KwiatOpis C4; [BielKron 1551 20; [po zabiciu olbrzymskiego króla Florenc zwrócił się do królewny, mówiąc, że ma nadzieję] iż mię I.W. miáſto niego dáleko rycerſzcżeyſzego y ſtanem godnieyſzego/ zá oblubieńcá przyiąć racżyſz. HistOtton 59v].
W przen (2):
Wyrażenie: »serce rycerskie« (2): A táć poſtáć Herbu thego/ Ieſt Bucephalá onego. Koniá Alexándrowego/ Sercá bárzo rycerſkiego. GliczKsiąż Av; RejZwierz 4v.
b. Szlachetny (1): Iako ieſt wielka cznota kto dobre pamieta Tak też iſcie nie mnieyſza kto złym zle nie odda Ryczerska to ieſt pomſta kto kogo porazi A iz ma nad nim zwirſchnoſzcz przedſię go nie każi RejJóz L5.
c. [Wykwintny, wyszukany, taki, jakiego używają warstwy wyższe: Pierwſche tho pitanie bendzie [...] O Siimbolum Apostolſkiem [tj. o Składzie Apostolskim] Zowią tak iezikiem Greczkim (–) Sliſczie tho riczerſkie ſlouo ponaſchemu zovią haſlo WierzNauka 30.]
4. [W funkcji przysłówka: »rycerską« = jak rycerz:
Zwrot: »rycerską służyć«: Zadny ktoryć rycerſką ſluży Bogu [militans Deo; ſłużąc żołnierſką WujNT]/ nie plećie ſie ſwieckiemi ſpráwámi Leop 2.Tim 2/4.]

Synonimy: 1.a. rajtarski, żołnierski; b. pański, ślachecki; 2. bitewny, bojowy, waleczny, wojenny, wojowny; 3.a. bitny, bojny, bojowny, bojowy, dzielny, mężny, przeważny, śmiały, waleczny, wojowny; b. ślachetny.

Cf NIERYCERSKI, RYCERZOW

AĆ