[zaloguj się]
[pdf]

PRZELĘKNĄĆ SIĘ (69) vb pf

się (52), sie (17).

e jasne. ◊ Formy praet, con i part praet act typu przelękł się, przelęk(w)szy się (48), przelęknął się, przelęknąwszy się (10); -ną- BierEz, FalZioł, MiechGlab, WujNT; -lękł (-lęk(w)szy) : -lękną- RejWiz (2:1), SkarŻyw (3:17), SkarKaz (1:1); typu przelękł się (22), przeląkł się (1); -lękł : -ląkł RejKup (1:1).

Fleksja
inf przelęknąć się
praet
sg pl
1 m -m, -em się przelękł m pers
2 m -eś się przelęknął m pers
3 m przelękł się, przeląkł się, przelęknął się m pers przelękli się
f przelękła się, przelęknęła się m an
n przelękło się subst przelękły się
plusq
sg pl
1 f -m się przelękła była m an
3 m m pers byli się przelękli, przelękli się byli
imperativus
sg
3 niechåj się przelęknie
conditionalis
sg pl
3 m przelękłby się, by się przelękł m pers by się przelękli

inf przelęknąć się (4). ◊ fut 2 sg przelękniesz się (1). ◊ 3 sg przelęknie się (4). ◊ 1 pl przelękną się (1). ◊ praet 1 sg m -m, -em się przelękł (2). ◊ 2 sg m -eś się przelęknął (1). ◊ 3 sg m przelękł się, przeląkł się (21), przelęknął się (4). f przelękła się (3), przelęknęła się (1). n przelękło się (1). ◊ 3 pl m pers przelękli się (9). subst przelękły się (1). ◊ plusq 1 sg f -m się przelękła była (1). ◊ 3 pl m pers byli się przelękli (1) HistAl, przelękli się byli (1) BielKron. ◊ imp 3 sg niechåj się przelęknie (1). ◊ con 3 sg m przelękłby się, by się przelękł (2). ◊ 3 pl m pers by się przelękli (1). ◊ part praet act przelęknąwszy się (4) FalZioł, MiechGlab, WujNT, przelększy się (3) SkarKaz, SkarKazSej (2), przelękwszy się (2); przelęknąwszy się : przelękwszy się SkarŻyw (1:2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (wstawka z XVIII) – XVIII w.

Doznać uczucia strachu, lęku, strwożyć się, przerazić się; zaniepokoić się; expavescere Mącz, Cn; perterreri (timore) Miech, HistAl; conturbari, timere timore Vulg; compavescere, consternari, expavere, exterreri (metu), extimescere, pavefieri, pertimescere, terreri Cn (69): Drugi ras [liszka] z nim ſie zetkáłá/ Nieco ſie wżdy przelęknęłá: Ale więtſzą śmiáłość bráłá/ Im cżęśćiey lwá potykáłá. BierEz H3v; Wnoczy gdy oczuci [paw] [...] tedy ſzpetnie krzyczy przelęknąwſzy ſie á mniemaiącz żeby czudnoſć ſwą ſtracił. FalZioł IV 21d; tedy gdy w bębny vderzą, ony zwierzęta pocżną vciekać przelęknąwſzy ſie [metu perculsi] MiechGlab 24; Y teraż mam duſze mało Czom ſie tak przelękła była Aż mię febra przeraziła RejJóz H2; RejKup i7v; Ráyce Rzymſcy ſlyſząc przyſcie Alexandrá bárzo ſie przelękli HistAl B5v, F7v; By też miáłá krolewną być iście y z ráiu. On vbogi młodzyeniec znowu ſie przelęknął/ Aż witáiąc ná obie kolenie przyklęknął. RejWiz 32v, 22, 110v; RejFig Dd7; Soliman gdy ſie dowiedział iż miáſtho dobrowolnie dano/ poſłał dziećię [królowej węgierskiej] ná zamek iuż wiecżor máćierzy/ zádzierżawſzy przy ſobie pány opiekuny/ ktorzy ſie bárzo przelękli zwłaſzcżá gdy ich pytano o wiele rzecży. BielKron 313v; A primo conspectu eius expavescunt, Ná pierwſze nań weyźrzenie ſami ſie przelękli. Mącz 284d; Przywiedziony w żełáznych [!] okowách przed krolá/ nie tylko ſię nic nie przelękł: ále y pokłonić ſię krolowi niechćiał. SkarŻyw 304; przelęknie ſię pánná á przedſię w łáſce Bożey niezwątpi/ myśląc: podomno mię zábić przyſzedł. SkarŻyw 341; A on [Ezaw] wſkazał przez teſz poſły/ iſz ia iadę przeciw brátu memu/ ze cżterzyſtá mężmi. Gdy to vſłyſzał Iákob/ bárzo ſię przelękł/ y rozdzielił ſwoy lud y dobytek ná dwá hufce. SkarŻyw 347; gdy ieden znich z łuku ſtrzelił: ſtrzałá ſię názad obroćiłá/ y ſtrzelcá zraniłá/ y przelękwſzy ſię wſzyſcy/ [...] żaden w onę iáſkinią wniść nieśmiał. SkarŻyw 422; y nálezli go [króla Eglona] zábitego y miecżyk wbrzuchu iego. Przelękli ſię nad miárę wſzyſcy: á tym cżáſem Aod zwołał lud do woyny/ y ſam przed nim idąc/ záſtąpił v Iordanu przechod: y poráził dzieśięć tyſięcy Moábitow SkarŻyw 559, 193, 226, 251, 308, 341, 580; WujNT Mar 4/41; SkarKaz 546a; Y gdy mu [Neemiaszowi] wino podawał/ rzekł mu krol [babiloński]: Czemuś ták ſmutny chorym nie będąc? nie dármo to/ coś złego ieſt w ſercu twoim. A on przelękſzy ſię rzekł: Krolu żyi ná wieki: iáko ia ſmutnym być nie mam: gdyż dom/ miáſto pogrzebow oycow moich ſpuſtoſzáło SkarKazSej 668a; [widząc rycerstwo jego, iż ich króla poganin ranił, przelększy się rycerstwo, wszytcyby go opuścili. Kaz 21].

przelęknąć się kogo, czego (11): Ośieł potym Páná vźrzał/ K niemu bárzo rychło przybieżał/ A tám mu śię ná pierśi wſpiął/ On śię go bárzo przelęknął. BierEz M4v; Bylycza go okurzymy A kes mu krfie vpuſcimy. Wiec chebdu wkotle vwarzyć A tem go nanoć naparzyć. Gdy vſnie zapomny tego Ieſly ze ſię przeląkl czego. RejKup f7v; Bo y złodzyey by ſzedł kráść á vźrzał tám kátá/ Wieręby ſie podobno przelękł páná brátá. RejWiz 139v; Przelękł ſię onych pogrozek Konſtáncyuſz/ y z wielką cżćią Athánázemu Biſkupſtwo y Páwłowi przywroćił SkarŻyw 391; Tedy kazał obu ná Amphiteatrum ábo plác igrzyſk wywieść: y tám ná nie dwu wielkich Lwow ktorych ſię ryku wſzytko miáſto przelękło/ wypuśćić. SkarŻyw 532; Ták wielkiego woyſká nieprzelękł ſię mężny Bárak SkarŻyw 559, 147, 537, 544, 553; SkarKaz 156a.

przelęknąć się z czego (2): BierEz O; Ták bárzo ſie bowiem Thyrowie byli przelękli z zábiciá ich kſiążęciá Baláam iż ſie żadnym obycżáiem náwáłnoſći Grekow nie ſprzećiwiáli. HistAl C.

przelęknąć się na co (3): Ná ty ſłowá przelękł ſię Krol y ſkruſzył/ y padwſzy do nog iego/ żáłość pokázował y o pokutę prośił. SkarŻyw 510; Grozić potym mu pocżął mękámi y śmierćią: ále ſię ná to nic nieprzelękł/ á przy ſwoim męſkim ſtátku ſtał mocnie. SkarŻyw 553; SkarKazSej 668b.

przelęknąć się o co (1): W ten cżas Zygmunt Krol Polſki/ obległ Opocżkę Moſkiewſkiemu y dobywał iey/ máiąc w podeyrzeniu iákim ony poſły/ prze tę przycżynę/ poſłowie viecháli z Moſkwy nic niepoſtánowiwſzy/ y przelękli ſie byli o to. BielKron 435v.

przelęknąć się czym [= z powodu czego] (1): A karz ſie onych przygodą Co ſie przelękli tą wodą RejRozpr K2.

W charakterystycznych połączeniach: przelęknąć się barzo (8), nad miarę, nieco.

Szeregi: »przelęknąć się i przestraszony być« (1): A przelęknąwſzy ſię y przeſtráſzeni będąc [conturbati vero et conterriti]/ mniemáli iż duchá widźieli. WujNT Luc 24/37.

»przelęknąć się i zdumieć« (1): Papieſz przelęknął ſię y zdumiał/ á wierzyć niechćiał/ áby [pokutnik] tym był cżym ſię mienił. SkarŻyw 166.

a. Wobec Boga lub wskutek Jego widocznej interwencji w życie ziemskie (22): Abowiem nigdziey indziey nieieſt znacżnieyſſy bog iedno tám [w Jeruzalem] [...]. Ták iż y krolowie niektorzy/ nárádziwſſy ſie kwápili ſie do zebránia miáſtá tego y obaczywſſy wniem dziwne rzeczy wzruſſeni byli wmyſliach ſwych á práwie ſie przelękli. RejPs 71v; Leop 4.Esdr 12/5; poſłał do nich [Bóg] kaznodzieię ſwego onego Noego [...]: áby ludzi vpominał/ á do pokuty wzywał/ żeby ſię przelękli/ á do popráwy żywotá vćiekáli. SkarŻyw 269; Y rzecże P. Bog do Abráhámá: cżemu ſię śmieie Sará żoná twoia [...]? [...] A Sárá ſię dopiero przelękłá/ y záprzáłá ſię mowiąc: nie śmiałám ći ſię. SkarŻyw 285; Przeto ſię przelęknąć ma Heretyk y ten ktory w grzechu leży SkarŻyw 369; bo kto niewierzy/ iſz ieſt toſz [ciało moje, tj. Chrystusa] prawdziwe/ iáko on rzekł/ od łáſki odpada/ y od zbáwienia. To ſą słowá iego. ktore/ by Zwingliánin vważył/ á wiárę dał świętym Oycom/ przelękłby ſię. SkarŻyw 456, 501, 502; SkarKaz 7a.

przelęknąć się kogo, czego (12): Cżynił wolą Bożą Noe/ vwierzył P. Bogu/ przelękł ſię ſrogośći oney [tj. zatracenia wszystkich ludzi]/ opowiadał ią ludziom SkarŻyw 270, 243, 368; Ktoż ſię ćiebie nie przelęknie Pánie? Kto ſię wyliczy y przed tobą vſpráwiedliwi? SkarKaz )(3; Nie ſłucháć tedy tey zdrády heretyckiey/ ále ſię bárzo onego przyſzłego ſądu przelęknąć/ y nań ſobie dobre vczynki gotowáć winniſmy. SkarKaz 5b; Przeraź Pánie/ mowi tenże Prorok/ boiáźnią twoią ſerce moie: bom ſię przelękł ſądow twoich. SkarKaz 7a; Ma ſię grzeſzny/ ktory prawdźiwą wiárę ma/ pierwey przelęknąć gniewu Bożego y ſtráſzliwey ſrogośći iego SkarKaz 348a, 161b, 206b, 349b, 386b; Y rzeknę im [Turkom]: Biyćie ie y morduyćie/ [...] ia wiedźieć o nich niechcę. O Pánie moy/ ktoż ſię tego nie przelęknie/ á do zgody ſię bráterſkiey y miłośći nie wroći? SkarKazSej 672b.

W charakterystycznych połączeniach: przelęknąć się gniewu bożego, majestatu, przyszłego sądu(-ow) (3), rzeczy dziwnych, (straszliwej) srogości (3), swego uczynku.

Szeregi: »przelęknąć się i ustraszyć« (1): Przelękł ſię záraz lud y vſtráſzył/ y ſtali ſię iáko owce poſłuſzni/ y cżynił znimi Moyżeſz co chćiał. SkarŻyw 491.

»zawstydzić i przelęknąć się« (1): O iáko ſię ich záwſtydzą y przelękną/ gdy żáłuiąc ſię ná nie przed ſędźią ſpráwiedliwym będą mowić: [...] pokarz ie ſędźia dobry/ á miłośierdźia im nie czyń/ iáko oni nam nie czynili. SkarKaz 386b.

Synonimy: nastraszyć się, ostraszyć się, potrwożyć się, przestraszyć się, strachnąć się, strwożyć się, ubać się, ustraszyć się, zbać się, zatrwożyć się.

Formacje współrdzenne cf LĘKAĆ SIĘ.

Cf PRZELĘKŁY, PRZELĘKNIENIE, PRZELĘKNIONY

SBu