Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEMINĘŁOŚĆ

Następne hasło: PRZEMINIENIE »

PRZEMINĘŁY (37) part praet act

przeminęły (29), przeminąły (1), [przemienąły], przeminęły a. przeminąły (7); przeminęły : przeminąły RejZwierc (5:1).

-ęły (26), -eły (3).

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	przeminęły	f	N	przeminęłå	n	N
	G	przeminęłégo		G	przeminęł(e)j		G	przeminęł(e)go
	A	przeminęły		A	przeminęłą		A
	L	przeminęłym		L			L

pl
N	subst	przeminęł(e)
G		przeminęłych
A	subst	przeminęł(e)
I	m	przeminęłymi, przeminęł(e)mi
L		przeminęłych

sg m [N przeminęły.] ◊ G przeminęłégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ A przeminęły (4). ◊ L przeminęłym (2). ◊ f N przeminęłå (1). ◊ G przeminęł(e)j (2). ◊ A przeminęłą (1). ◊ n G przeminęł(e)go (1). ◊ pl N subst przeminęł(e) (2). ◊ G przeminęłych (8). ◊ A subst przeminęł(e) (9). ◊ I m przeminęłymi (1) LibMal, przeminęł(e)mi (1) RejZwierc. ◊ L przeminęłych (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. przeminąć.

Znaczenia

1. Który przestał istnieć, którego już nie ma, dawny, poprzedni (36)
- a. O czasie: który przeminął (23)
2. Wyżej przytoczony, powyższy (o tekście) (1)

1. Który przestał istnieć, którego już nie ma, dawny, poprzedni (36): OBronca mozny naſz: [...] wſpomyen na obiecane nam zdawna miłoſierdzie twoie a odpuſciwſſy przeminęłe wyſtępki: racz łaskawie ſkrocyc ſerca naſſe RejPs 37; ComCrac 12v; RejJóz P8; Abowiem dwoiáka ie [Izraelitów] byłá zięłá teſknicá/ y łkánie z rozpominániem przeminęłych rzecży [praeteritorum]. Leop Sap 11/13; iáko ſie przyſzłych przypadkow lękáć nie mamy/ gdyż widzimy iż wſzytko ſą rzecży nieobácżnie [= bez śladu] przeminąłe RejZwierc 12v; Nieſzcżęſna/ nieſzcżęſna przeminęła niewiádomość moiá/ w ktoreyem ćię [Boże] nie znał. LatHar 568, 130, 190; [Chocia by też przez wiele lat żył człowiek/ á wtym wſſitkim był weſoł/ tedy wżdy ma pámiętáć ná ciemny czás y ná wielkoſć dniow/ ktore gdy prziydą/ będą káráć márnoſći przeminęłe. HierWielEccle 14; Ihezus laszkawÿe mowÿ: [...] grzechÿ przemÿnale oplakawaÿ ModlKonst 112, 143].

W połączeniach szeregowych (3): WIdziſz moy miły Polaku co ná tym należy/ kto ma ná piecży przeminęłe/ terázeyſze/ y ty kthore przypáść s cżáſem máią rzecży. RejZwierc 209; RAcż nas Pánie od wſzego złego/ przeminęłego/ ninieyſzego/ y przeſzłego [lege: przyszłego] wyſwobodźić LatHar 101, 6.

W charakterystycznych połączeniach: przeminęłe(-a) grzechy, kłopoty, [marności], niewiadomość, rzeczy (5), sejmy, spowiedzi, szkoda, występki, wsze złe.

Szereg: »przeminęły i ([a]) przyszły (a. ktory ma przyść)« = praeteritus et futurus Vulg [szyk 1:1] (2): Abowiem poznał Pan Bog káżdą náukę/ á weyźrzał ná známię wieku/ zwiáſtuiąc rzecży przeminęłe/ y te kthore máią przyść [adnuntians quae praeterierunt et quae superventura sunt]/ obiáwiáiąc ſlády táiemnic. Leop Eccli 42/19; Boć dla tego Pan Bog ocży wynioſłe dał/ ábyś nie tylko ſobie ná pięty pátrzył/ ále iżbyś y vpátrował/ y rozmyſlał ſobie przyſzłe y przeminęłe rzecży. RejZwierc 153; [Leop Eccle 8/7 (Linde s.v. przeminąć)]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

a. O czasie: który przeminął (23):

W charakterystycznych połączeniach: przeminęłe(-a, -y) gody, niedziela kwietna, święty Jan, święty Marcin, piątek, poniedziałek, post (3).

Wyrażenia: »przeminęłe czasy« [szyk 4:2] (6): A rozmyſláiąc ſobie odpoczątku ſwiatá rozmáitoſć przeminęłych czáſow będę ſobie nápámięć przywodził/ á ty ſłowá ſobie będę przez cáłą noc przypominał RejPs 112v; RejWiz 121; RejPos 41; gdy iuż obacżyſz ony przeminęłe cżáſy zátrudnione ſwoie/ ktorycheś vżywał w záwikłánych á nieobácżnych leciech ſwoich/ á iużeś przyſzedł ku ſpokoynym cżáſom ſwoim RejZwierc 161v, 178v; [WujPosN 1584 II 169 (Linde s.v. przeminąć)]. Cf »dawno przeminęłych czasow«.

»dawno przeminęłych czasow; przeminęłych lat, [czasow]« = dawno [szyk zmienny] (1;1): Tę [mszę] zá fortunne rzecży potocżnych poſtępki Pánu Bogu dawno y ſwieżo przeminęłych cżáſow ofiárowano LatHar 76; á w cżym ſię przeminęłych lat/ nieprzyſtoynie ſerce twoie kocháło/ toć iuż znácżnie omierzło. LatHar 675; [Czaſow przeminęłych tako nauczano/ kazano y piſano ConfRad 32v].

[»dniow teraz przemienąłych« = niedawno: Yſch dziszia ieſt prziſchedl kv mnie opatrzni Iozeph zuierzenicze kaczmarz powiadaiącz ze dniow teraſz przemienąlich dwa konie ſzą mu przes zlego czlowieka vkradzione ZapWpolActAdv 1550 205/141v.]

»przeminęłe lata« [szyk 2:2] (4): A ták wielka to ieſt rzecż kto ſwe poććiwe cżáſy á przeminęłe láthá rozważnie á roſthropnie wychowa áż do ſzedziwośći ſwoiey. RejZwierc 143v. Cf »przeminęłych lat«, »niedawno przeminęłych lat«, »około [ilu] lat przeminęłych«.

»niedawno przeminęłych lat« = niedawno (1): Do czego wſzytkie^go pomogłá nam práca y pilność vczonego y pobożnego mężá Symoná Werepeuſzá/ ktorą podiął/ gdy Láćińſkie modlitwy z rozlicznych Kośćiołá powſzechnego autorow/ nie dawno przeminęłych lat/ wydał ná świát pożytecznie. LatHar +7v.

»około [ilu] lat przeminęłych« = około [ile] lat temu (1): ktore morſkie żeglowánie/ przez ták wiele wiekow opuſzcżone/ około piąćidzieſiąt lat y ſiedmi przeminęłych/ Krol Ferdynánd [...] nápráwił á práwie znowu odnowił BielKron 278.

»przeminęła noc« (1): Dźiękuię dobroći twoiey [Boże]/ zá ſzcżęśliwe przeminęłey nocy przeſpánie LatHar 44.

»teraz (blisko), ninie przeminęły« = ostatni, ubiegły (9:1): ſcheſcz albo ſzyedm nyedziel przed gody theraſz Bliſko przeminąlimy do Goſtynya yeſth przyachal. LibMal 1546/110v; Zeznala yſch w kamyenyczi szwydwiney wponyedzyalek nynye przeminąli plaſcz czarny vkradla LibMal 1546/114v, 1544/81v, 1546/114, 116, 117, 1547/132 (10). Cf [»dniow teraz przemienąłych«].

»przeminęły wiek« [szyk zmienny] (2): RejPos 141v; Iedná roſkoſz/ wſpómináć ſtátecznému człeku/ Przeminęłégo piękné obyczáie wieku. PudłFr 75; [Ponieważ wiek przeminęły/ [...] gdyby vpłynął/ iużby żadnym poćieſzániem zgrzybiáłey ſtárośći vgłaſkáć y vtulić niemogł. CiceroBBud 3].

Szeregi: [»przeszły a przeminęły«: á z świętym Krolem y Prorokiem rozmyśláć przeſzłe látá/ á przeminęłe cżáſy náſze w gorzkośći duſze náſzey/ żáłuiąc zá grzechy náſze WujPosN 1584 II 169 (Linde s.v. przeminąć).]

»(i) przyszły i przeminęły« [szyk 2:1] (3): Tákżeć ſobie rozmyſláć będzye [dusza po śmierci] cżáſy przyſzłe/ Y ony przeminęłe iáko iey theż wyſzły. RejWiz 121; A ty wſzechmogący Pánie/ [...] rácż miłośćiwie obiáſnić á oſwiećić też thy nędzne rozumy náſze/ [...] vważywſzy cżáſy ſwoie y przyſzłe y przeminęłe/ ábychmy cie vſtáwicżnie ſzukáli RejPos 41, 141v.

2. Wyżej przytoczony, powyższy (o tekście) (1): DZiękuymy wſzyścy Pánu Bogu náſzemu/ ktorego Syn Chryſtus Iezus/ ſwym národzeniem/ nas z mocy ſzátáńſkiey wyſwobodźił. Trzy kroć ten przeminęły wierz [!] śpiewáią. LatHar 402.

Synonimy: 1. dawny, przeszły; 2. mianowany, namieniony, opisany, przerzeczony, przytoczony, wymieniony.

Cf PRZEMINĄĆ