Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZERWAN

Następne hasło: 2. PRZERWANIE »

1. PRZERWANIE (11) sb n

Pierwsze e oraz a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	przerwanié
G	przerwaniå
D	przerwaniu
A	przerwani(e)	przerwani(a)
I	przerwanim

sg N przerwanié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G przerwaniå (2); -å (1), -(a) (1). ◊ D przerwaniu (1). ◊ A przerwani(e) (3). ◊ I przerwanim (1). ◊ pl A przerwani(a) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde w objaśnieniu s.v. przerwaność.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „przerwać” i może od „przerwać się” (6)
- 1. Zrobienie lub powstanie wyłomu wskutek naporu (2)
  - a. O naporze wody (1)
  - b. O wojsku (1)
- 2. Zaprzestanie lub skończenie się, brak kontynuacji (4)
  - a. O działaniu lub stanie własnym (2)
    - α. O wątku własnej wypowiedzi (1)
  - b. O działaniu lub stanie cudzym (2)
    - α. O cudzej wypowiedzi (1)
II. Rzeczownik od „przerwać się”: rozerwanie się tkanki (4)
III. Przepaść, rozpadlina (1)
- a. Między wierzchołkami fal (1)

I. Rzeczownik od „przerwać” i może od „przerwać się” (6):

1. Zrobienie lub powstanie wyłomu wskutek naporu; abruptio, interruptio, rumentum, ruptio Cn [czego] (2):

a. O naporze wody (1): Restagnatio, Wylánie/ przerwánie grobley. Mącz 411d.

b. O wojsku (1): á thák ná ſtronách w polu lepiey mieć doſtátek luddźi [!] zbroynych/ ktore możeſz ſzykowáć ná rozmáite vffce/ chceſzli ná klin ku przerwániu woyſká nieprzyiaćielſkiego/ chceſzli też ná kleſzcże viąć nieprzyiaćielſki klin. BielSpr 18.

2. Zaprzestanie lub skończenie się, brak kontynuacji (4):

a. O działaniu lub stanie własnym [w tym: czego (1)] (2): prośiłá Prouincyałá/ áby tákże iey karánie dawano/ o przerwánie milcżenia SkarŻyw 161.

α. O wątku własnej wypowiedzi (1): Ale ſię tu iuſz teras porządek Hiſtoriey Litewſkiey [...] przerwáć muśi/ ácz iednák dzieie y ſpráwy Litewſkie poydą ſwym torem/ ále [...] y tym przerwánim lepſzy/ iáſnieyſzy/ dowodnieyſzy y pewnieyſzy ſię porządek ſpráw y Hiſtoriy Litewſkich vgruntuie StryjKron 288.

b. O działaniu lub stanie cudzym [w tym: [czego]] (2): W rádośćiách ſwych na wieki nie vzna przerwánia. W tobie król ſwą nádźieię kłádźie/ wieczny Boże/ A będąc w twéy opiece/ ſzwánkowáć nie może. KochPs 29; [Interceptio przerwanie Cervus F31 55, [idem F35, F39]; Usurpatio ... Przerwanye dawnoſci Cervus F40 330v [idem] F42, F46].

[Zwrot: »przerwanie uczynić«: Albo ieſlÿ by Antiphoną zacząwſzi ſkaziła. Albo zle czitaiącz albo ſpieuaiącz przerwanieby vczinÿła StatNorb 54.]

[Wyrażenie przyimkowe: »bez przerwania«: A nam iuż wolno było bez przerwánia/ ſnu wcżeśnego vżywáć. BusLic 9.]

α. O cudzej wypowiedzi (1):

Wyrażenie: »mowy przerwanie« (1): Interpellatio [...] – Mowiprzerwanię. Calep 553a.

II. Rzeczownik od „przerwać się”: rozerwanie się tkanki [w tym: czego (1)] (4): Mocz tego ziela [pępownika]/ gdy będzie proch iego pity w winie: przerwanie goij/ y owrzedzenie pępka lecżi FalZioł I 64d; [gruszczyczka] Też przepukłe rzecży albo przerwanie ſpaia FalZioł I 116c; Oſtatnie [przyczyny niedonoszenia płodu], Ieſtli dla mdłoſci/ albo przerwania macicze/ albo ſecundiny była nieprzeſpiecżnoſć, tak iżby płod niemogł ſie daley odzierżeć, Na to trudno ma być ktore inſze lekarzſtwo FalZioł V 32, *3e.

III. Przepaść, rozpadlina (1): [[W nawiązaniu do Is 40/4] Prorok podáie: Niech wſzelki wał będzie wyrownány á gorá zniżona/ krzywość ſproſzcżona/ przerwánie wyrownáne. GilPos 265v.]

a. Między wierzchołkami fal (1): Concisura – Przerwanie. [...] Concisura auarum e coniculis interfluentium Calep 231a.

Synonimy: I.1. przełamanie, przełomienie; 2. odstąpienie, przestanie, ustanie, zaniechanie; II. rozerwanie; III. głębia, odchlisko, przepaść, rozpadlina.

Cf PRZERWAĆ, PRZERWAĆ SIĘ

SBu, ALKa