[zaloguj się]
[pdf]

PRZYCZYŃCA (164) sb m i f

Na oznaczenie mężczyzn: m (157); na oznaczenie kobiet: f LatHar (2); f a. m KrowObr (5).

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

sg N przyczyńca (27). ◊ G przyczyńce (14). ◊ D przyczyńcy (1). ◊ A przyczyńcę (27) [w tym zapis: -e (3)]. ◊ G przyczyńce a. A przyczyńcę (1). ◊ I przyczyńcą (41). ◊ L przyczyńcy (7). ◊ V przyczyńco (2). ◊ pl N przyczyńcy (2) BielKron, SkarŻyw, przyczyńce (2) RejAp, WujNT. ◊ G przyczyńc(o)w (14). ◊ D przyczyńc(o)m (1). ◊ A przyczyńce (7), [przyczyńc(o)w]. ◊ I przyczyńcami (14); -ami (13), -(a)mi (1). ◊ L przyczyńcach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Ten, kto coś spowodował, sprawca; author Modrz [w tym: czego (20)] (23): LibLeg 11/94; [Ruben, brat Józefa mówi:] Acż będą ręcze prozne/ nie winney krwie iego Alem ſmierći przyczyńcza/ y zdraycza oycza ſwego RejJóz A8v; bo cżyni modlitwę Prorok ſwięty przećiw Saulowi/ y przećiw thym czo go podſzcżuwáli nań/ mieniąc go być przycżyńcą iákiego rozerwánia y nieſnaſki LubPs O3; KrowObr 212; RejWiz 134; Piſzą Kronikarze iż iego [króla Przemysława] śmierći przycżyńcy ſą Nałęcż y Záręby. BielKron 368, 163v; Dignitatis meae amplificator, Powyſzſzenia mego prziczińcá/ Pomnożićiel doſtoynośći moyey. Mącz 8b; Zwykli też byli záſię drudzy żydom łáiąc/ Iudaſzá/ Piłatá/ Herodá/ y ine przycżyńce tey ſwiętey męki iego [Pana]/ przeklináć RejPos 100, 49, [105]v, [108]v; Widziſz iż iáwnie Bog niechce być przycżyńcą grzechu twoiego áni kátem nád tobą RejZwierc 5v; A po otrzymániu zwyćięſtwá ſkarawſzy tych ktorzi byli przycżyńcámi przećiw tobie woyny/ drugim wſzeláką łáſkę y ludzkość okazuy. ModrzBaz 127; StryjKron 335; [AktaSynod IV 90; StryjPocząt 320; poimawſzy przednieyſzych buntownikow y przyczyńcow wygánia Oycá ſwego [...]/ iednych pośćináć/ drugich poſlepić kazał StryjKron 181 (Linde); BielKron 1597 203 (Linde)].

przyczyńca do czego (1): iż ten nędzny cżłowiek ieſt przycżyńcą do tego/ á dla niego ſie to dzyeie/ iż ták ſwięty á dobrotliwy á niewinny Pan/ nieſie tho okrucieńſtwo ná ſobie/ á wylewa ſie tá niewinna kreẃ iego. RejPos [108]v.

przyczyńca k(u) czemu (2): ktorzi lyvdzie bily ſpanstwa waſzego weſpolek swalachi ktorzi bily prziczinczamy kv ſpvſtoſſeniv thich wſzy naſchich LibLeg 10/91v; RejPs 37.

Szeregi: »jednacz i przyczyńca« (4): ieſt to [...] Antykryſtowá náuká właſna/ Kryſtuſá Syná Bożego/ tzynić Iednatzem y przytzyńcą tylko odkupienia/ á Swięte ludzi vmárłe/ iednánia z Bogiem. KrowObr 210, 208 [2 r.], 210.

»przyczyńca i wodz« [szyk zmienny] (1): LatHar 354; [i zamieszkaliśmy dla tego dziesięć dni w Krakowie, abyśmy wodza i przyczyńcę tak żałosnego we zborze Bożym wzruszenia poznali. AktaSynod II 328].

2. Ten, kto wstawia się za kimś, poleca kogoś, orędownik; pośrednik; deprecator Mącz, Calep, Cn; commendator BartBydg; precator Cn [w tym: o Chrystusie i świętych (103)] (141): BartBydg 31b; SeklKat D4; potrzebá było tákowego przytzyńce/ kthoryby był nád wſzythki niebioſá podwyſſſzony KrowObr 213v, 213 marg, 218, Rr2; Gdy Ceſarz przyiechał do Bononiey/ przyiecháł kniemu Fránćiſzek z Forcya z przycżińcámi od Papieżá/ proſząc áby był przywrocon záſię ná kſięſtwo Medyoláńſkie BielKron 206v; Mącz 320b; Kogóż my w ták wielkim grzéchu [...] naydźiemy ſobie Przyczyńcą/ zá którégoby przyczyną/ odpuśćił nam BOG wćielóny krzywdę y háńbę ſwą/ bes pokáiánia náſzégo? OrzQuin Z2v; Ale tám iuż żadney pomocy/ żadnego rátunku/ żadnego przyczyńce ieſliże iuż ſpádnieſz z dekretu tego/ nie naydzyeſz ná niebie áni ná zyemi. RejPos 248, 181v; Nigdy Kośćioł Powſzechny zbáwienia w inſzym áni przez inego nieſzukał/ iedno w Pánie Chryſtuśie y przez Chriſtuſá. Poniewaſz Swiętych nie iáko zbáwićielow/ ále iáko przycżyńcow náſzych wzywamy. WujJud 72v, 57; RejPosWstaw [1434]v [2 r.]; CzechEp 188; O Kryſte náſz Zbáwićielu przycżyńco iedyny/ rátuy nas ſwoią przycżyną ArtKanc L9, F13v, M10v, P7; GrabowSet L2; LatHar 446; Przetoż y ty/ ieſli wątpiſz żebyś ſam miał doſtáć odpuſzczenia ćięſzkich grzechow ſwoich/ vżywayże przyczyńcow/ vżyway pomocy kośćiołá/ ktory ſię zá tobą przyczynić może WujNT 212, 724.

przyczyńca do kogo, do czego (20): SeklWyzn e4 [2 r.]; Ci go [baranka, Syna Bożego] teſz ieſzcze z głową nieiedzą/ kthorzy go zá iednego tylko iednatzá y przytzyńcę do Bogá mieć niechcą KrowObr 185; Vkaſz gdzie Kryſtus odkupiwſzy nas/ zdał y ſpuśćił vrząd ſwoy kápłáńſki/ ludziom vmárłym? áby oni byli náſzymi Iednatzmi y przytzyńcámi do Bogá? KrowObr 210, 208 [2 r.], 209 [2 r.], 209v, 213, 214v, 216; WujJud 184; CzechRozm 181v; Wſpomni y ná te/ ktorzy żadnych do máieſtatu twego świętego po śmierći ſwoiey przycżyńcow nie máią LatHar 100, 42; WujNT 212 marg, 559, 724, Bbbbbb3.

przyczyńca u kogo (5): RejPos 176; á ieśli y bez grzechu nam wiádomego żyie [ubogi]/ cżćić go wielce winni ieſteſmy iáko przycżyńcę náſzego v Bogá. SkarŻyw 589, 589; áby ták błogoſłáwiony Iędrzey Apoſtoł twoy/ zá námi był wiekuiſtym v ćiebie przycżyńcą/ iáko w Kośćiele twym pokazał ſię być káznodźieią y rządźcą. LatHar 435; WujNT 818.

przyczyńca komu (1): Ieſt [Jezus] też náſzym Biſkupem naywyżſzym [...]/ ktory teraz ſiedźi ná práwicy Bogá Oycá/ zſtawſzy ſię nam przycżyńcą BibRadz *7.

przyczyńca za kogo (1): Chryſtus Pan náſz ieſt doſtátecznym przyczyńcą zá nas BiałKat 153v.

przyczyńca miedzy kim i kim (1): Abowiem tu wyznawaſz/ y nieprzyſz ſie thego/ iż Kryſtus iednatz y przytzyńcá/ miedzy Bogiem y potępionym tzłowiekiem KrowObr 208v.

przyczyńca przed kim (1): Nie wzywamy tedy Swiętych/ áni im nabożeńſtwá cżynimy/ áni ich zá przycżyńce ſwoie przed Bogiem mamy. WujJudConf 58.

przyczyńca za kim (7): I niechay bedzie v ćiebie zánámi Wietzny przytzyńcá. KrowObr 171; Abowiem to piſmo ſwięte/ ktore ty przywodziſz/ nic ſie nie ſtoſuie/ áni ſćiąga ku temu/ áby Abrahám álbo Dawid po ſmierći/ był Iednatzem y przytzyńcą zá ludem Izráhelſkim do Bogá KrowObr 216; Auguſtus [...] takież Ceſárzá proſił/ miał też zá ſobą przycżyńcę/ áby iego dzieći Ceſarz nieoddálał bliſkich vrzędow y dzierżaw. BielKron 237v; ArtKanc G17; Calep 309a; LatHar 435; WujNT 724.

przyczyńca czyj [w tym: pron poss (35), G sb (1)] (36): SeklKat X; [słowa Chrystusa:] y ſlubuięć być twoią głową/ Krolem/ Biſkupem/ y małżonkiem/ twoim/ przytzyńcą/ orędownikiem/ y iednatzem iedynym twoim. KrowObr 46v; Thy Kryſtuſie/ ſam nieieſteś doſtátetzny náſz Iednatz y przytzyńcá/ y ſam temu zdołać niemożeſz/ abyś nas poiednał z Bogiem Oycem KrowObr 209; oto Swięći vmárli ſą inſzymi y drugimi náſzymi Iednatzámi y przytzyńcámi do Bogá/ przeto ſie do nich vćiekamy/ y onych ná pomoc wzywamy ſobie KrowObr 209v, 153v, 173, 209, 209v, 210 (14); RejAp 9; RejPos [137], 181v; WujJud 184; WujJudConf 58; CzechRozm 193v [2 r.], 204, 219v; SkarŻyw 589, 589 marg; Chriſtus zárázem [z] ſtrony cżłowiecżeńſtwá ieſt przycżyńcą náſzym/ y z ſtrony Boſtwá ieſt Sędźią náſzym CzechEp 150, 187, 329; bądź przycżyńcą ludu twego ArtKanc H2; prośimy ćię ábyś nas pożądáną miłośierdźia twego obfitośćią/ zá prośbą niezlicżoney licżby przycżyńcow náſzych/ litośćiwie opátrzył. LatHar 473, 42; WujNT 559, 818, Xxxxx4v; SkarKaz 245b.

W połączeniach szeregowych (27): SeklKat X; wſzyſtki wierne z Oycem ſwoim niebieſkim [Jezus] poiednał/ przeſto nie mnie/ ále Syná mego ſámego/ zbáwićielem/ odkupićielem/ iednatzem/ przytzyńcą/ y zrzodłem/ wſzego dobrá zowćie y tzyńćie KrowObr 154v; Co było po Iednatzu/ przytzyńcy/ zaſtępcy/ y rzetzniku Pánu Kryſtuſie/ ieſli nas Sztzepan/ Eulogi Wacław/ Wociech/ pánná Márya z Bogiem ziednáli? y ieſli ſie przytzyńcámi/ zaſtępcámi/ y rzetznikámi náſzymi ſtali? KrowObr 218v; A batzyſz iuſz/ iako wiele maćie/ tych Iednatzow/ przytzyńcow/ zaſthępcow/ rzetznikow/ zbáwićielow/ odkupićielow/ y Bogow/ kthorzy nic nie ſą rozni od Kryſtuſá v was KrowObr 218v, 46v, 153v, 167v, 208, 209 (12); Mącz 44c; RejPos 305v; WujJud 184; iuż nigdy więcey/ w rzecżách Boſkich á chwale Bożey duchowney ſłużących/ y zbáwieniu wybránych iego/ nie będźie żaden inſzy Pośrzednik/ Krol/ Ofiárownik y przycżyńcá do Bogá/ nád Páná náſzego Iezuſa Chriſtuſá. CzechRozm 181v, 11v, 193v, 195, 201, 203v, 204, 219v; CzechEp 80, 252, 329.

Szeregi: »jednacz, (i, a) przyczyńca« [szyk 45:3] (48): MurzHist L2v; A ſlyſzyſz tu ſwoie przytzyńce/ y iednatze/ w ktorych zaſlugach dufaćie/ y wſpomożenia/ y obrony od nich ſſukaćie? KrowObr 160v; POwiedaſz ieſzcże/ Iż was nieprawdziwie pothwárzam/ ábyśćie mieli wiele Iednatzow y przytzyńcow do Bogá. KrowObr 208; tzemużeś wtym piſániu twoim/ vtzynił rozdział miedzy Iednatzem y przytzyńcą Pánem Iezu Kryſtuſem/ á miedzy inſzymi Iednatzámi y przytzyńcámi ludzmi vmárłymi? KrowObr 208; I nieieſteś wietzny Iednatz y przytzyńca/ iedno thylko byłeś náſzym Iednatzem y przytzyńcą/ ná on tzás/ kiedyś nas wykupił KrowObr 209, 168, 185 [2 r.], 208, 208v [2 r.], 209 [10 r.] (43); RejAp 9; iż ocżkolwiek záwołamy ku Bogu Oycu w imię tego iednacżá á przycżyńce náſzego/ wſzytko nam będzye dano y odpuſzcżono. RejPos 181v; RejZwierc 196; WujNT Xxxxx4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.]

»przyczyńca, obrońca« (1): Iuż ten przycżyńcá/ iuż ten obrońcá viśćił káżdego/ iż ma záwżdy ználeźć miłoſierdzye przed Máieſtatem Bogá Oycá niebieſkiego RejPos 305v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przyczyńca i ofiarownik« (1): Nád to ieſzcże/ znácżnie tego dokłáda piſmo/ iż on [Jezus] będąc náſzym przycżyńcą/ y ofiárownikiem/ záwſze ſię zá námi przycżynia CzechEp 329.

»przyczyńca a opiekalnik« (1): Cżwarthe [obacz]/ iż wieſz że iuż thám maſz przycżyńcę ſwego/ á opiekálniká ſwego RejPos [137].

»przyczyńca i patron« [szyk 1:1] (2): Tákże y o wzywániu rozumiey/ zwłaſzcżá gdy dáleko inſzym ſpoſobem Swiętych/ niżli ſámego Bogá wzywamy/ tego iáko dawcę wſzytkiego dobrá/ onych tylko iáko przycżyńcow y pátronow. WujJud 55v; LatHar 42. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pocieszyciel i przyczyńca« (2): Day Boże/ ábyſmy dla zaſlug y modlitw Swiętego Eulogiego byli wſpomożeni. Bądz náſzym poćieſzyćielem y przytzyńcą. KrowObr 173, 217.

»przyczyńca i pomocnik« (1): Bo tu Apoſtoł mowi nie o tym wzywániu/ ktorym wzywamy ludzi świętych/ iáko przyczyńcow/ y pomocnikow náſzych do Páná Bogá: ále [...] WujNT 559.

»przyczyńca, (i, a) pośrzednik« [szyk 2:2] (4): BibRadz *7; RejAp 170v; tedy to o nim zle mowią/ ćoś [!] powiedźiał/ ći/ ktorzy mu tákową powieśćią ſwą wſzyſtko záraz odeymuią/ co iemu BOg y Oćiec iego dáł: gdy mu tego dáć niechcą/ żeby go wierni w potrzebách ſwych/ iáko przycżyńcę ſwoiego y pośrzednika wzywáli. CzechRozm 193v; SkarKaz 245b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.]

»rzecznik abo przyczyńca« (1): Słowo Graeckie παράκλητος, nie tylko poćieſzyćielá, ále y rzeczniká ábo przyczyńcę znáczy. WujNT 364 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

a. Orędowniczka, pośredniczka (7): O Márya ozdobo narodu ludzkiego/ y chwało dworu niebieſkiego/ mo⟨dl się za nami⟩ Przycżyńco napotężnieyſza/ modl ſię ⟨za nami⟩ LatHar 505.

przyczyńca do kogo (1): Naprzod tzáſzu Adwentu Pánnę Máryą Iednatzem Przytzyńtzą do Bogá tzynićie/ kiedy ták mowićie ſzemrząc. KrowObr 168.

przyczyńca u kogo (1): LatHar 550 cf »przyczyńca i pośrzedniczka«.

przyczyńca czyja [w tym: pron poss (1), [G sb]] (1): KrowObr 153v; [[dworzanin mówił] że Brugeryus/ pánną Maryą/ ktora ieſt prżycżyńcą nędznych grzeſznikow/ gardźi BazHist 93 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (2): A miáſto Bogá y Syná iego miłego/ vkażą mu [dziecięciu]/ y dádzą mu zá Pátroná zá przytzyńcę/ y iednatzá/ Klarę/ Brygidę/ Iágnieſſkę/ Dominiká KrowObr 150; Izali oná [Maryja] ieſt zbáwićielká/ przytzyńcá/ woytowa/ y iednatzká náſzá? KrowObr 153v.

Szeregi: »jednacz i przyczyńca« (2): Kto vtzynił Iednatzem y Przytzyńcą pannę máryą. KrowObr 164 marg, Ss2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przyczyńca i pośrzedniczka« (1): Iezu/ ktoryś miedzy wſzytkimi Swiętymi nagodnieyſzą Pánnę y mátkę twoię Máryą/ zá oſobliwą v ćiebie przycżyńcę/ y w przycżynie pośrzednicżkę/ Kośćiołowi twemu dáć [...] racżył. LatHar 550.

Synonimy: 1. sprawca; 2. jednacz, orędownik, pośrzednik, prokurator; a. orędownica, orędowniczka, pośrzedniczka, rzeczniczka.

Cf [PRZYCZYNICIEL], [PRZYCZYNICIELKA], [PRZYCZYNNIK], [PRZYCZYŃCIEL]

ALKa