[zaloguj się]

59. Sposób opracowania.

W części traktującej o pochyleniach stosujemy schemat lub komentarz odredakcyjny; niekiedy oba sposoby łącznie.

a. Schemat.

Schemat stosujemy przede wszystkim dla zaprezentowania oboczności wraz z ich danymi liczbowymi (i źródłami). a pochylone oddajemy przez a, e i o pochylone przez é, ó. W schemacie posługujemy się w zasadzie zapisem pojedynczej samogłoski ujętej w kreski pozycyjne. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy trzeba odróżnić tę samą samogłoskę w różnych sylabach lub pozycjach w wyrazie; wówczas podajemy w kreskach sylabę. Kolejne części piszemy in continuo oddzielając średnikami i ewentualnie rombami, por. przykład hasła GAŁGAN w 57.a.bb.

b. Formuła słowna.

Formułą słowną posługujemy się w następujących wypadkach:

aa. Materiał jednolity.

O ile materiał nie wykazuje wahań (w zakresie całego wyrazu lub tylko pewnej sylaby), używamy wówczas następujących formuł:

  • a jasne (albo: a pochylone)
    albo:
    Oba a jasne (albo: pochylone),
    albo:
    Wszystkie a jasne (albo: pochylone)
    (odpowiednio dla e lub o), jeżeli w materiale mamy tylko jedną samogłoskę mogącą ulegać pochyleniom (chociaż może powtarzać się ona w kilku sylabach) i w całym materiale przedstawia się zawsze jednakowo (w każdej pozycji);
  • o oraz a jasne (lub: pochylone)
    albo:
    Oba a oraz o jasne (lub: pochylone),
    jeżeli w wyrazie są dwie różne samogłoski (mogące powtarzać się w kilku sylabach), jednakowo przedstawiające się pod względem pochylenia;
  • Wszystkie samogłoski jasne (lub: pochylone)
    jeżeli w wyrazie jest a, e i o, w trzech lub więcej sylabach, albo:
    a, e oraz o jasne (lub: pochylone)
    jeżeli w wyrazie oprócz tych samogłosek jest i, y lub u;
  • Pierwsze a jasne, drugie pochylone
    albo:
    Pierwsze i końcowe a pochylone, drugie jasne
    itp. (odpowiednio dla e i o), jeżeli wśród kilku jednakowych samogłosek wyrazu jedna (lub więcej) przedstawia się pod względem pochylenia inaczej niż reszta; podobnie:
    a jasne, o pochylone
    albo:
    Pierwsze a jasne, drugie a oraz o pochylone
    itp., jeżeli w materiale różne samogłoski różnie przedstawiają się pod względem pochylenia.
Uwaga: Dla pozycji w wygłosie używamy określenia: końcowe, a dla pozycji w ostatniej sylabie: drugie, trzecie itd.


bb. Brak danych materiałowych.

O ile w materiale nie znajdujemy danych co do pochyleń, używamy wówczas formuły:

Tekst(y) nie oznacza(ją) pochyleń
albo:
Teksty nie oznaczają a,
albo:
Teksty nie oznaczają é,
albo:
a jasne; teksty nie oznaczają é oraz ó
itp. Jeżeli cała egzemplifikacja pochodzi z tekstów nieoznaczających żadnych pochyleń, zawsze piszemy:
Teksty nie oznaczają pochyleń
choćby dla danego hasła wchodziła w grę tylko jedna samogłoska. Sygnalizujemy również w razie potrzeby obecność w materiałach danego hasła tekstów znaczących niekonsekwentnie dane pochylenie. Uwaga wówczas brzmi np.:
Teksty nie oznaczają é lub oznaczają niekonsekwentnie.
Jeżeli w materiale hasła znajdują się teksty oznaczające é, ale końcowe e w rzeczowniku odczasownikowym jest zaświadczone tylko z Mącz, uwaga brzmi:
e z tekstu nieoznaczającego -é
albo:
Pierwsze e jasne, końcowe z tekstu nieoznaczającego -é.
Gdy oprócz Mącz są też przykłady z tekstów nieoznaczających w ogóle, piszemy:
e z tekstów nieoznaczających (albo: teksty nie oznaczają) é oraz -é.
Jeżeli uwaga o braku danych ma dotyczyć tylko formy zawierającej daną samogłoskę, lecz w ogóle w całym haśle znajdują się teksty ją kreskujące, piszemy np.:
knować z tekstów nieoznaczających ó.


cc. Błędne znakowanie.

O ile w materiale znajdziemy zapisy, które ocenimy jako niewątpliwe omyłki druku, piszemy wówczas po formule ogólnej (por. aa.) w nawiasie:

(w tym x r. błędne znakowanie).
Nawias ten umieszczamy bezpośrednio po uwadze dotyczącej danej samogłoski, np.:
Oba a jasne (w tym w pierwszym 2 r., w drugim 1 r. błędne znakowanie), e pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie)
albo:
Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 3 r., w o 1 r. błędne znakowanie) itp.


dd. Końcówka formy podstawowej.

Zawsze uwagą opatrujemy końcówkę formy podstawowej, chociażby występowały w niej oboczności, ewentualne wahania bowiem zostaną szczegółowo rozpatrzone pod odpowiednią formą w części fleksyjnej (szczegóły por. 61.).


ee. Zasady graficzne.

W formułach dźwięk (też formę lub jej część), który opisujemy, drukujemy antykwą, natomiast litery a, é oraz ó w uwadze o tekstach nieoznaczających pochyleń – kursywą. Uwagi orzekające o brzmieniu danej samogłoski od uwag o braku danych dla innej oddzielamy średnikiem.


c. Formuła i schemat.

Sposób mieszany stosujemy wówczas, gdy wśród kilku samogłosek tematu niektóre zachowują się jednolicie, w niektórych zaś występują wahania. Partie rozpatrywane za pomocą schematu i formuły piszemy w wierszu ciągłym, dla rozdzielenia ich stosujemy średnik, np.:

a pochylone, o jasne; -e- (x), -é- (x) ... .
Jeżeli występowanie tej samej samogłoski w różnych sylabach mogłoby prowadzić do nieporozumień, do schematu dodajemy sąsiadującą spółgłoskę, np. s.v. KOMORKA:
Pierwsze o oraz a jasne; -or- (x), -ór- (x) ... .
Jak widać, ciągłości formuły w zasadzie nie rozbijamy wstawianiem schematu w jej środek, nawet jeśli nie zgadza się to z kolejnością sylab w wyrazie.

d. Opis samogłosek przynależnych do odmianek hasła.

Jeżeli samogłoska stanowiąca o różnicy między odmiankami nie powtarza się poza tym w innej sylabie, podajemy opis w sposób jak najoszczędniejszy, nie wyodrębniając części orzekającej o dalszej odmiance, np. s.v. GAŁAGUZ (z odmianką gołoguz):

Oba a oraz oba o jasne
– albo s.v. GALIJA (z odmianką galea):
ga- (x), ga- (x) ...; e jasne, końcowe a pochylone
– albo s.v. GAJOWY (z odmianką gajewy):
a oraz o jasne; tekst nie oznacza é.
Jeżeli natomiast uwaga ma się odnosić tylko do wariantu hasła lub jeżeli wariant zawiera samogłoskę występującą też w innej sylabie, podajemy przed odpowiednią uwagą brzmienie odmianki antykwą, np. s.v. GNIŁKA (z odmianką gniełka):
gniełka z tekstu nieoznaczającego é
– albo s.v. FRASUNEK (z odmianką fresunek):
a oraz e jasne; fresunek z tekstów nieoznaczających é.