[zaloguj się]

73. Przymiotnik.

a. Kolejność form.

Dla przymiotników i innych części mowy o analogicznej odmianie przyjmujemy układ według liczby; następnie w sg według rodzajów (m, f, n) i przypadków; w pl według przypadków, a w obrębie niektórych przypadków według rodzajów.

b. Rodzaje w pl odmiany przymiotnikowej.

aa. G, D i L.

W pl przymiotników nie uwzględniamy rodzajów pod tymi przypadkami.

bb. N, A i V.

W N, A i V pl rozróżniamy rodzaje inne niż w sg, a mianowicie: męskoosobowy (m pers), męskożywotny (m an) i rzeczowy (subst), w którego skład wchodzą męskie nieżywotne, żeńskie i nijakie. Jeżeli w obrębie subst znajduje się w materiale końcówka pierwotna (-y lub -a), wówczas dzielimy z kolei subst na rodzaje takie jak w sg i materiał tego rodzaju, w którym wystąpiła inna końcówka, rozpatrujemy osobno, np.:

pl N subst m błogosławion(e) (18), błogosławiony (1) KromRozm II. f błogosławioné (15), błogosławiony (1) PatKaz II. n błogosławioné (21).
Gdyby pierwotna końcówka wystąpiła tylko w jednym rodzaju, dwa pozostałe opisalibyśmy razem, np.:
pl N subst m i n ...é (x). f ...é (x), ...y (x).
Jeżeli natomiast końcówka -y wystąpi w każdym z rodzajów, dzielimy w ten sposób cały materiał subst.
W obrębie każdego z takich rodzajów sporządzamy osobne rozpatrzenie pochyleń.
Pod rodzajami subst, gdzie odnotowaliśmy końcówkę pierwotną, tj. rzeczownikową, uwzględniamy funkcje attrib i praed (por. f.).
Dla form subst na -y podajemy wykaz źródeł nawet wówczas, gdy wystąpią one bez oboczności.

cc. I.

Przy I pl wyróżniamy rodzaje takie, jak w sg. Zawsze zaopatrujemy skrót przypadka określeniem rodzaju, a jeżeli mamy różne rodzaje, przedstawiamy każdy z nich osobno, nawet jeżeli wszystkie mają tę samą końcówkę bez oboczności, np.:

I m chlebow(e)mi (1). f chlebow(e)mi (1).

c. A sg i pl.

Form A sg m z końcówkami -y (-i) i -ego zależnymi od żywotności lub nieżywotności rzeczownika nie traktujemy jako wariantowych, tj. ograniczamy się do podania przy każdej z nich ogólnej frekwencji. Kolejność zapisu ustalamy na podstawie przewagi ilościowej. Jeżeli ilość jest równa, na pierwszym miejscu zapisujemy formę na -y, -i. Rozpatrzenie pochyleń dla końcówki -ego nastąpi po średniku po obu formach, bez względu na ich kolejność.
Wyjątkowo w razie potrzeby podział na m pers, m an i subst stosujemy również dla A sg (por. hasło KTORY).
Końcówki -e i -ych w A pl m pers są traktowane jako normalna oboczność z wykazem źródeł. W razie równej ilości ustalamy kolejność jak wyżej.

d. Rodzaj męskożywotny i inne osobliwości rodzajowe.

Wszystkie zjawiska z tego zakresu opracowujemy podobnie jak pod hasłem czasownikowym, np.:

mdłe [cum sb konie]
(z powodu braku dotychczas odpowiedniej egzemplifikacji dla typów bardziej skomplikowanych odsyłamy do 76.g.).

e. Stopniowanie we fleksji.

W obrębie jednego przypadka ze wszystkimi jego wariantami gromadzimy materiał wszystkich znajdujących się w materiale stopni w przyjętej kolejności, rozdzielając formy poszczególnych stopni przecinkami, przy czym podajemy dla nich wspólną frekwencję, np.:

D dobrym, lepszym, nalepszym (260), dobrem, nalepszem (17). A m an dobr(e), lepsz(e) (8), nalepszych (1).
Jeżeli w formach stopni znajdują się tematy lub przedrostki oboczne, zapisujemy tylko postać częstszą dla całego hasła (przy jej braku w danej formie – postać materiałową), a więc dla każdego stopnia po jednym przykładzie.
Uogólniamy też na wszystkie stopnie pochylenie samogłoski ustalone dla danej końcówki (por. 88.b.), a więc piszemy np.: bliskiégo, bliższégo – choćby wszystkie comp pochodziły z tekstów nieoznaczających é. Dla przedrostka sup wprowadzamy we wszystkich przypadkach taki zapis pochylenia, jaki został ustalony jako przeważający w całym haśle.

f. Funkcje przydawki i orzecznika.

W obrębie N sg wszystkich rodzajów, a także w N pl subst, jeżeli w materiale są przykłady odmiany niezłożonej, wydzielamy funkcję przydawki i orzecznika w rozbiciu na formę złożoną i niezłożoną. Czynimy to po przedstawieniu ogólnego stosunku form (dla którego jednak nie podajemy źródeł) po średniku i wężyku, np.:

cały, nacalszy (78), cał (3); ~ (attrib) cały (46); ~ (praed) cały (19), cał (3) ... .
Przy rodzajach żeńskim i nijakim operujemy w tych rubrykach już tylko końcówkami: -a, -a oraz: -é, -o. Wykaz tekstów sporządzamy tylko dla tej funkcji, w której znalazły zastosowanie obie formy.
Użyć poza kontekstem, np. słownikowych, a także stopni wyższych i najwyższych m i n przymiotników w funkcji rzeczownika, tj. z elipsą takich wyrazów jak „człowiek”, „rzecz” itp., funkcji orzecznikowej typu „to mała”, „to mniejsza”, skrótów oraz użyć z (a) w N sg f tu nie uwzględniamy, stąd często suma liczb przy rozpatrywaniu funkcji będzie mniejsza niż liczba ogólna.

aa. A sg.

Przy użyciach w A sg bezkońcówkowych form męskich oraz f na -ę i n na -o, które występują w kontekstach typu „jawnę uczynił”, piszemy w klamrze uwagę:

[w funkcji dopełnienia orzekającego]
– i nie traktujemy ich jako oboczności do -y, -a, -e, (tj. nie rozliczamy zabytków). Formy te w innych funkcjach składniowych uważamy za normalny wariant fleksyjny, a jeżeli są bezwariantowe, opatrujemy je skrótem źródła. Nie dotyczy to oczywiście przymiotników dzierżawczych.