[zaloguj się]
[pdf]

MIĘSO (819) sb n

mięso (784), mieso (12), mięsso (13), miesso (10); mięso: mieso Murm (9 : 3), KromRozm II (3:1), BielKron (55:5), Mącz (53:2); mięso : mięsso ZapWar (2:2), StryjKron (2:1); mięso : mieso : mięsso : miesso LibMal (5:1:8:1); mięsso: miesso Calep (2:9).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N mięso mięsa
G mięsa miąs
D mięsu
A mięso mięsa
I mięsem mięsy
L mięsie
inne sg N a. A - mięso; sg G a. pl A - mięsa

sg N mięso (213). ◊ G mięsa (269). ◊ D mięsu (7). ◊ A mięso (241). ◊ N a. A mięso (1). ◊ I mięsem (39); -em (2), -(e)m (37). ◊ L mięsie (31). ◊ pl N mięsa (4). ◊ G miąs (3). ◊ A mięsa (9). ◊ I mięsy (1). ◊ sg G a. pl A mięsa (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XIX w.

1. Miękkie części organizmu ludzkiego i zwierzęcego (w użyciach nie zaliczonych do podgrup ‒ głównie ludzkiego); ciało w odróżnieniu od kości; niekiedy to, co jest pod skórą, wnętrzności; caro Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; viscus Murm, Mącz, Calep; corpus Cn (817): BierEz H3; ijz go tako w ten cżas byli vbili/ ijże wſſytka ſkora byla ſie s niego zlupila/ aż ij mięſo od ſkory bylo odewſtalo. OpecŻyw 126v, 126v; Viscus, Fleiſch vnd alles ſo vnder der haut begriffen iſt an diebein. Wſfytko myęſo co kolwyek pod ſkorąm ieſt. Murm, 48, 160; Mymer1 42; Mięſo w ranach naroſcić. FalZioł [*3], I 5b, 69c, 114a, 126c, II 22v (13); Cżemu włoſi albo ſierſć v inſzych zwierząt tilko z ſamey ſkory wyraſtaią, gdyż v człowieka z mięſa prawie przez ſkore wychodzą. GlabGad A7v; CZemu ięzik ma w ſobie pori, to ieſt dziurkowati ieſt wſzytek á rzadki, więcey niżli inſze mięſo. GlabGad C4v, A7, A7v, Ev, F, H4 (14); BielKom C7v, E5v; RejZwierz 129v; dam do tych kośći żyły y vroſzcżę mięſo ná nich BielKron 96, 452; Mącz 39a, 66b, 146b, 156c, 331a, 410c, 499c; Popioł theż z kośći/ głowy pſá wśćiekłego/ gdy s niey mięſo dobrze ogniło/ z oliwą go rozmieſzawſzy/ w vcho nálać/ w ono po ktorey ſtronie ząb boli. SienLek 77, 89v [2 r.], 130v [2 r.], 131, 147, 171v, 182v, Vuu3; HistRzym 63v [2 r.], 64, 64v; Muśiſz tho zeznáć káżdy/żeć ćiáłá ónego ku iedzéniu nie dawał: w kthórym śiedźiał/ w którym mówił/ którym łamał chléb/ wźiąwſzy/ mówię ćieleſnie/ grubie/ w mięśie. BiałKat 268v, 268v; SkarŻyw 226, 363, 580; Calep 166b, 260a, 1129b.

mięso czyje [w tym: pron poss (2), G pron (2), ai (1)] (5): FalZioł IV 34d; GlabGad Iv, K6v; tedy wymłocę mięſo wáſze ćierniem ſpuſzcżey y oſtem. BudBib Iudic 8/7; Tedy go porwano y ćiągniono ná kátowniey/ y mięſo iego tárgano áſz do kośći SkarŻyw 441.

W połączeniu z określeniem miejsca w ciele lub organu wewnętrznego [w tym: około czego (3), ai (2), czego (1), w czym (1) ] (7): Mięſo około zębow ſcieńcża. FalZioł ‡5a, I [1152]a, II 3b; Cżemu mięſo w ſerczu ieſt ſuche á mnieyſze ſamo w ſobie, niżli inſzego ciała mięſo. GlabGad E3v, E5, E7.

W połączeniach szeregowych (3): LibMal 1544/89 [2 r.]; któré [ciała nasze] ćiáłá prawdźiwégo páńſkiego y krwie vżywáią? tákowégo ćiáłá y krwie: które ieſt z diſpoſiciey człowieczéy/ wedle człowieka/ to ieſt/ zmiéſza [!]/ z żył/ y z kośći BiałKat 276.

W przeciwstawieniu: »kość ... mięso« (1): Torus item, Mięśiſte ćiało gdzie máło kośći á wiele mięſá. Mącz 460a.

W charakterystycznych połączeniach: mięso odewstaje, ogniło, pada (opadło) (5), (za)roście (2), rozpędza się; mięsa narosło (2); odewstanie mięsa, moszczenie; mięso goic, kąsać, mnożyć, odrzazywać, przepalać, (na)rościć (naraszczać, urościć) (8), strawić (trawiący) (2), ścieńczać (2), targać, wygryzać, wymłocić; błony od mięsa oddzierać; mięso ciężkie, czarne, człowiecze, miąsze, miękkie, psie, rzadkie, suche, twarde, wątrobne, wierchnie, wnętrzne, żołądkowe; mięso w ciele, w sercu, około zębow (3); sztuczka mięsa.

Wyrażenia: »jako na wroblowej goleni mięsa« = bardzo mało (1): máyą yey [cnoty] ták wiele yáko ná wroblowey goleni myęſá GliczKsiąż H6v.

»żyłowate mięso« = mięśnie, muskuły (1): Musculi, Myſzki w ciele á w członkách człowieczich/ to yeſt żyłowáte mięſo. Mącz 238b.

Szeregi: »mięso (albo) i ciało« [szyk 1:1] (2): Theż korzeń tego ziela domowey Liliey/ ieſt dobry ku vroſzcżeniu mięſa/ albo ciała w ranach z złych kroſt FalZioł I 72a; SienLek Vuuv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 8 r.].

»mięso i kości« (1): Ten pewnie/ iż ćiáło z mięſá y z kośći przez zámknione drzwi y mury y drzewá wnioſł. SkarKaz 204b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych i różnych członach zdania złożonego 8 r.].

»mięso i skora« [szyk 1:1] (2): FalZioł V 101; Redivia, [...] Odwſtánie skóry y mięſá od páznokći. Mącz 349a. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych i różnych członach zdania złożonego 7 r.].

»i z mięsem, i z skorą; i z mięsem, i z piory« = w całości (1;1): RejZwierz 67v; O nędzny ſwiecki Pawie y z mięſem y s piory/ Iuż leżyſz oſkubiony/ drudzy cie drą s ſkory. RejWiz 84.

W przen [czyje] (1): á ták viąwſzy mu [Antychrystowi] obroku/ nie innego nie cżynią/ iedno mięſo iego niſzcżą/ áby ſchudnąwſzy nie wierzgał. NiemObr 164.
Przen: Istota cielesna (1):
Szereg: »mięso i ciało« (1): Poniewaſz gniew iego oſtre żelázo: á my mięſo y ćiáło przed ſrogośćią ſię iego y mocą niezoſtoim. SkarŻyw 114.
a. O tkankach patologicznych (61): FalZioł V 112a; Scirrum σκι᾽ρ῾ρον Twárde mięſo ktore mężcziźnie pod czás w brzuch roſcie/ kra niektórzi zową. Mącz 373c, 328d.

W charakterystycznych połączeniach: mięso (prze-, u)roście (wyrasta) (7); mięso [jakie] goić, (wy)gubić (3), niszczyć (2), posypować (zasypować) (4), spędzać, tracić, trawić (7), wygryzać (gryźć) (5), wyjadać (2), wykorzeniać, wysuszać, zdejmować, zganiać (wyganiać) (3); namazować na mięso, przyłożyć.

Wyrażenie: »mięso zbytnie, narosłe« = narośl (2:1): FalZioł IV 40d; Ieſliby mięſo zbytnie chćiáło rość/ przykłáday ná to chuſtę ſuchą SienLek 147v; Oczko 14v.
Zestawienia: »dziwe mięso« = tkanka mięsna narastająca w jątrzących się ranach, dzika narośl [szyk 31:4] (35): I też tho lekarſtwo ieſt dobre na rany wyſuſzaiącz ie y mięſo dziwe trawiącz á ſpądzaiącz FalZioł I 20b, [*2]a, I 10c, 13a, 33c, 62a (15); SienLek 147v, 148, 150v, 158 żp, 158 (20).

»złe, (z)gniłe (a. zagniłe), martwe (a. zmartwiałe), niedobre, odrętwiałe mięso« [w tym: z(a)gniłe a złe itp. (5)] = gangrena; gangraena Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz; caro mortua BartBydg, Mącz; caro mortua Murm; morticina caro Mącz [szyk 11:10] (11:7:6:1:1): Murm 78; Mymer1 39; BartBydg 22, 63; Proch tego ziela martwe mięſo albo dzive mięſo wnątrz trawi á zwłaſzcża mięſo martwe ktore bywa w fiſtułach trawi FalZioł I 10c; Wodka przeciw złemu mięſu/ kthore ſie w vſciech mnoży z francze FalZioł II 20d, *c, I 10c, 22d, 46c, 67c (15); Gangrena caro emortua, Zgniłe/ odrętwiáłe álbo zmartwiáłe mięſo/ niektórzi zową Rák chorobę. Mącz 142c, 232c.

b. Części zabitych zwierząt rzeźnych, dziczyzny, ptactwa, ryb i innych stworzeń, niekiedy też ludzi, o przeznaczeniu głównie jadalnym, rzadziej rytualnym lub medycznym; potrawy sporządzone z tych części, w użyciach bez przydawki charakteryzującej: głównie mięso zwierząt i drobiu w odróżnieniu od ryb; carnes (a. caro) Murm, Mymer1, Miech, Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat (660): BierEz Gv [2 r.], G2, H3 [2 r.], I2, I4v [5 r.] (19); ZapWar 1529 nr 2357; ieſt dobra ćwikła gdy ią vwarzyſz w mięſie. FalZioł I 20a, [*3]a, I 17b, d, 24c, 37d (31); BielŻyw 123; GlabGad E3v, G3, G6v, H2v, H3 żp (16); Azali by był kto ták ſſalony áby rozumiał iż bog potrzebuie pokarmu z mięſá vczynionego/ álbo pićia ze krwie. RejPs 75; LibMal 1543/67v [2 r.], 1548/141, 147v, 1552/172; izali nie ták wilcy cżynią/ ktorzy gdy nie mogą być mięſem náſyceni/ z głodu ſie ziemią náſycáią. HistAl K3, M5 [2 r.]; owoten o mięſo niedbá/ ći od mléczna abo od ryb niezdrowi MurzNT 13v, 13v; KromRozm III E5v; LubPs R6; KrowObr 97v, Ss3v; RejWiz 13v, 84; Leop Num 11/4, 13 [2 r.], 18, 21, Ez 10 arg; RejZwierz 41; Y ktoż nas nákarmi mięſá? BibRadz Num 11/4, Num 11/13 [2 r.], 18 [2 r.], 21, Iudic 6/19, 21 (12); BielKron 39v, 40 [3 r.], 46 [2 r.], 60v, 97v (14); Carnarius, Który ſie w mięſie kocha Mącz 39a, 67c; Aczkolwiek teraz Lekárze niethák mięſá zápowiedáią iáko zbytku. SienLek 5v, 6, 7v, 62, 154, 163 (11); RejAp 28; BiałKat 313v; RejZwierc B4, 260v; WujJud 196, 197, 198v; BudBib Lev 6/27[20], Ps 77/20, Ez 4/4; Boday zdrowi y żábki iedli kiedy im zdrowe/ á mięſa niemáſz. SkarJedn 238; Oczko 10; KochPs 115, 116; Powietrze teſz ozdobił/ rozmáitemi ptaki/ z pierzym pięknym/ z fárbámi/ głoſy/ y śpiewánim roznym/ ku ochłodzie ludzkiey: dáiąc im mięſa ſmacżne y dziwne roznemi ſmákámi ku potrzebie y żywnośći cżłeká. SkarŻyw 259, 328, 411 [2 r.], 484 [2 r.]; StryjKron 175; KochFr 22; WerGośc 216; ſkoroſmi potzeli tzinic z Flakow mieſo/ á za naprzednieiſza ie potrawe vdawac/ ſtraciliſmi ſmak y pozitek oitziznie mieley PaprUp E3v; GostGosp 142; LatHar 251; WujNT 64; PowodPr 38; SkarKaz 81a, 314b.

W połączeniu z określeniem zwierzęcia, człowieka [w tym z wyrazem pełnoznacznym: ai (117), czego (23); z zaimkiem: czego (43), pron poss (4), z czego (4), w czym (4); mięso + określenie (128), określenie + mięso ( 67)] (195): BierEz P4, S; Murm 161 [2 r.]; Mymer1 40v; BartBydg 12; ZapWar 1532 nr 2416; Thakże y ſarnie/ zaięcże/ y inſzich leſnych zwierzątek mięſo ieſth kruwcżeyſze y czirpnieyſze FalZioł I 95d, I 34b, 42c, 95d, 144a 23 (83); GlabGad D2v, E6, G3, G5, H4, I, K6v; MiechGlab 22; WróbŻołt 49/12; LibMal 1545/98v, 1546/117v, 118 [2 r.], 121 [2 r.], 1547/132v; Izaſz ia kyedy będę yadł ty myęſá wołowe/ Abo izali będę pił brzydkye krwye kozłowe LubPs N3; Leop 1.Reg 25/11, Ps 49/12, Zach 11/16; BibRadz Lev 26/29, Num 18/18, Ps 49/13; Kámbales/ ći ludzkie mięſo iedzą. BielKron 8v, 25, 36v, 37v, 44v, 139 (17); GrzegRóżn E; caro arietina, Báránie/ álbo/ Skopowe mięſo. Mącz 16a, 26c, 27c, 30b, 184c, 189c (17); ábowiem ma wieprzowe mięſo y wonią y ſmákiem nieiáką właſność ku ćiáłu człowieczemu SienLek 6, 6, 6v [2 r.], 7, 7v, 8 [2 r.] (23); HistRzym 71; BielSpr 54; Mięſá z nich [De carne eorum] ieść nie będziećie BudBib Lev 11/8, Lev 11/11, Num 18/18; CzechRozm 261v [3 r.]; KochPs 75; SkarŻyw 571; Dozwolił też Pan Bog Noemu/ y iego Potomkom mięſſá źwierzęcego/ álbo bydlęcego/ y inſzych potraw vżywáć/ ktorych przed Potopem ludzie nieználi/ áni vżywáli StryjKron 6, 160; BielSen 7; GórnRozm Nv; Porcinarius ‒ Szwinie mieſso przedawaracy [!]. Calep 823a; LatHar +8, 194, 386; WujNT 30, 286, 322, Apoc 29/21; SarnStat 378; SkarKaz 157b.

W połączeniu z nazwą części ciała [w tym: z czego (3), od czego (1)] (3): iedz iey [ryby] mięſo zgrżbieta od głowy pierwſze zwono, wtore y trzecie/ á z brzucha nie iedz mięſa FalZioł IV 45c; BielKron 63v; Offa penita Mięſá ſztuká od ogoná/ álbo z poſledniey czwierćy. Mącz 260d.

W połączeniach szeregowych (49): Murm 160; FalZioł V 82, 94v; GlabGad I7v, L4; SeklWyzn f2; HistAl K3; Dawa nam Bog doſyć z niebá/ Trunkow mięſa ryb y chlebá BielKom E7v; KrowObr 80v, 97, 98 [2 r.], 196; RejWiz 156v; Leop Lev 8/17, 1. Reg 25/11; Támże przed nim krowá oná ma być ſpaloná ſpołu z ſkorą/ z mięſem/ ze krwią y z gnoiem iey. BibRadz Num 19/5; BielKron 37v, 38v, 272v, 279v, 318; Mącz 55a, 202b, 260c, 364d; SienLek 4, 9v; BielSat D3v; KuczbKat 405; RejZwierc 59, 111 marg, Bbb3; BielSpr 53v, 54v; Y my nie przeto pośćimy/ żeby mięſo/ iáycá/ mlecżno niedobre było WujJud 197, 190v, 198; ModrzBaz 33, 33v; SkarŻyw 259; ReszList 167; BielRozm 29; GórnRozm Nv; WujNT 151, 744; SarnStat 378; KmitaSpit A2v; CiekPotr 37.

W przeciwstawieniach: »mięso ... skora« (2): Gonią Liſa nie dla mięſa ale dla ſkory FalZioł IV 14a; RejWiz 59.

[Ze względu na postne (lub jarskie) i mięsne pożywienie] »mięso ... ryby (2), chleb, grzanka, krupy, owoce, ziołka« (7): BielKom C; RejWiz 105; ia krup nierad iadam/ wolę mięſo. OrzList b2; Y zmyſliłem ſobie Poſth nigdy nie iadáć mięſá/ tylko trochę owocow BielKron 459; Mięſa po przyiętym zákonie nigdy nieiadł/ iedno ryby SkarŻyw 309; Owcá ie źiołká/ wilk ſię w mięśie kocha. CzechEp 37; SkarKaz 121a.

W porównaniu (1): ták bes Kápłaná ludźie ſą nie ſmáczni/ iáko mięſo bes ſoli OrzRozm E.

W charakterystycznych połączeniach: mięso baranie (11), brzydkie (brzydliwe) (2), bydlęce (bydlęcia) (8), bykowe (4), cielęc(i)e (cielcowe) (5), ciepłe (2), cierpnące (cirpne) (3), człowiecze (3), czyrwone, dawione, (nie)dobre (20), elefanta, gęsie, z grzbieta, grzywacza (grzywaczowe) (2), jadowite, jaszczorcze, jelenie (4), jeżowe (2), kapłonie (2), kiernozie (2), kogucie, kokosze (2), końskie (2), kotowe, kozie (4), kozłowe (koźle) (5), krolikowe, kruchkie (7), kuropatw(ie) (2), kurze, lekkie (2), lelkowe, ludzkie (5), lwowe (2), martwe, miąsze (3), miękkie (4), młode, niedźwiedzie, niestrawne, ofiarowane, od ogona, owcze (3), przepiorcze, psa (2), ptasze, rakowe, ryby, sarnie (2), skopowe (skopu) (8), skowronkowe, słodkie (3), smaczne (3), smoka, spalone, srocząt, stare (4), subtelne (3), suche (4), świnie (10), (nie)twarde (5), wielbłądowe, wieprzowe (wieprza) (21), wilcze (2), wilkie (wilgotne) (2), wołow(e) (25), wrobla, zajęcze (6), (nie)zdrowe (3), zimne (2), złe, zwierząt (zwierzęce) (5), żaby, żorawie; mięso nasyca, tuczy (2), we (3); chować mięso, krajać, kupić (kupować) (4), maczać (wymoczyć) (2), ofiarować, płokać, pokraść, polewać, porwać, (o)przedawać (sprzedawający) (3), przyprawić, skwarzyć, spalić (2), trawić (2), żwać; chcieć mięsa, (po)dać (dawać) (13), nakarmić (2), narąbać, przykładać (przyłożyć) (2), (po)żądać (2); przekupień mięsa; mięsem nasycony (2), okładać, opatrować; pożywać z mięsem, (u)warzyć ((u)warzony) (7); w mięsie się kochać (3), (u)warzyć ((u)warzony) (8).

Przysłowia: Lepyeyći ieść ſuchy chleb/ w dobrey przeſpyecżnośći/ Niżli w domu ſwarliwym/ mięſo w obfitośći. BielKom C.

á poday mu [sokołowi] mięſá/ Vźrzyſz żeć on o grzankę niedba nie ni kęſá. RejWiz 105.

y chłubią ſie z mięſá/ áno y polewki nie widzieli. GórnDworz Aa3v.

Tráfiło mięſo ná ząb. CiekPotr 69.

Fraza: »mięso zaśmierdnie się (a. przyśmierdza); zasmrodzić, zagnoić mięso; śmierdzące (a. przyśmierdzające), zagniłe (a. przygniłe, a. nagniłe) mięso; zaśmierdzenie (a. przysmrodzenie), czuchnienie, zagnicie mięsa« [w tym: zagnoić a zasmrodzić itp. (4)] = caro pustidiuscula est; putida a. rancida caro; carnium caries Mącz [szyk 8:1] (2;1:1;2:3;2:1:1): FalZioł V 64; GlabGad H4 [3 r.]; Putida caro, Smierdzące mięſo. Mącz 333c, 38d, 39a, 333c, 345d.
Zwroty: »mięso jeść (a. (z)jadać, a. zjeść, a. przejeść), żrzeć (a. pożyrać); mięsa poży(wa)ć (a. używać), najeść się, skusić (a. ukuszać); mięsem żyć, żyw (być), karmić się; (nie)jedzenie, pożywanie mięsa« = carnes (a. carnem) comedere Miech, Vulg, PolAnt; manducare carnes (a. carnem) Vulg, PolAnt; devorare carnem PolAnt [szyk zmienny] (129:5;9:3:2;3:2:1;3:2): BierEz M4, P4, R3 [3 r.], S; Murm 81; Tedy ktemu możeſz przyłożyć ziela ſzcżyru/ rozynkow drobnych á tho ſpołem warzyć w mięſie á pożywać tego ziela y mięſa. FalZioł I 123c, I 144a, IV 10c, 25c, 26a, 27a (14); GlabGad G3; MiechGlab 22; WróbŻołt 49/12; RejRozpr G3; KromRozm I D2, Ov; MurzNT 111; KromRozm II e2; LubPs N3; KrowObr 61v, 97v, 133, 137, 239v; Leop Lev 19/26, Num 11/4, 18 [2 r.], Ps 49/12, Zach 11/16, 1.Cor 8/13; RejFig Cc2v; BibRadz Gen 9/4, I 5c marg [2 r.], Lev 26/29, Num 11/18, Ps 49/12 (9); bo ná ten cżás ludzye mięſá nie iadáli BielKron 3v, 5v, 8v, 25, 36v [2 r.], 44v (23); Lestrygones, populi in extremo Italiae, Nie dálekó od miáſta, Eormiae którzy mięſem człowieczym żyli. Mącz 189e; Carne abstinere, Nie yeść mięſá. Mącz 446d, 210d; SienLek 4, 5v [3 r.], 40, 41v, 58v (13); GórnDworz T, T3v; HistLan E4; RejZwierc 104v, 160, 235; BielSpr 54; y błogoſłáwił im/ ktorzy Trádycyą Oycá ſwego około niepijánia winá/ y nie iedzenia mięſá záchowywáli. WujJud 43, 190, 192v, 195, 196, 196v [2 r.], 198 [2 r.]; BudBib Ex 12/8, Lev 11/8, 11, Deut 12/15, 20 [3 r.] (12); CzechRozm 73; SkarJedn 233, 237; KochPs 75; SkarŻyw 142, 160 [3 r.], [237], 251, 271 [4 r.] (21); StryjKron 6; ReszList 165; WerGośc 253; GórnRozm N4; ActReg 142; LatHar +8, 386 marg; WujNT Rom 14/21, 1.Cor 8/13, s. 728; PowodPr 74; SkarKaz 121a, 314b [3 r.].

»wstrzyma(wa)ć się, powciągać się, wstrzymawanie (a. strzymanie) (się) od mięsa« [szyk zmienny] (4:1:3): KromRozm II x3v; Poſt w kośćiele zwycżáyny nie inſzego nie ieſt/ iedno [...] pewnych dni od mięſá ſie wſtrzymawáiąc/ raz tylko przez dźień [...] ćiáłu pośilenie dáwáć. WujJud 189v, 190v, 196v; LatHar 125; WujNT 80, 595, 744.

Wyrażenia: »kość z mięsem« (1): kazał przywieść przed oblicżność wſzyſtkich/ dwu pſu/ á rzućić kość miedzy nie z mięſem BielSpr 39v.

»mięso pieczone (a. upieczone), pieczyste; mięso piec« = tosta caro Mącz; assa caro; assare carnem PolAnt [szyk 12:5] (12:1;4): Mieſo też iego piecżone/ pomaga bolenin wnętrza FalZioł IV 11d, IV 12b, 29d, 41b, V 64a; GlabGad H2v [2 r.], H3 [2 r.]; Mącz 459d; SienLek 13, 41v, 42, 101v; BudBib Ex 12/8, Is 44/19; StryjKron 160.

»polewka, jucha z mięsa; polewka mięsa« = rosół [szyk 4:1] (2:1;2): FalZioł I 52d, IV 3b, 4c, V 19b; A zwłaſzcża od polewki mięſa wołowego, albo też kapłuniego [tuk] barzo ſie mnoży. GlabGad D2v.

»połeć, strona, szołdra mięsa« = succidia Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep [szyk 16:1] (8:8:1): Tarmus vermis lardi. eyn made Robak wpołćyu myęſá álbo wſłonynach. Murm 103, 160; Mymer1 41v; ZapWar 1528 nr 2468, 1545 nr 2630; BartBydg 153; Theſch thamo wkrakowſkyey stronye polſtrony myąſſa wyeprzowego vkradl LibMal 1545\98v, 1545/105, 1546/117v, 118 [2 r.], 121, 1547/132v; Mącz 426d [2 r.]; Calep l024a. Cf »połeć mięsa solona«.

»smażone (a. wysmażone) mięso; mięso smażyć« = caro frixa Murm (4;1): Murm 160; Smażone mięſo barzo ieſt nie zdrowe GlabGad H3, H3; StryjKron 160; Calep 268a.

»mięso solone, słone; połeć, sztuka mięsa solona(-y); mięso (po)solić« [w tym: słone mięso solić (1)] = lar(i)dum; succidia; aspergere salem carnibus Mącz [szyk 7:2] (4:1;1:1;3): ZapWar 1532 nr 2416; Mięſa zagniłego/ albo ſolonego w faſach: nie pożyway. FalZioł V 64a; Mącz 30b, 184c, 404a, 426d; SienLek 152; Oczko 26v; Słone mięſá o ś. Marćinie ſolić vmieiętny ma. GostGosp 68.

»surowe mięso« [szyk 4:2] (6): Murm 81; Mięſo też końſkie y inſzych bydląth iedzą napoły ſurowe [carnes ... semicrudas] MiechGlab 22; BibRadz I 5d marg; Visceror, Rozdawam/ ſurowe mięſo miedzi lud. Mącz 499c, 499c; SienLek 4.

»sztu(cz)ka, kęs, kawalec mięsa« = offa Murm, Mącz, Calep; offella Mącz, Calep; caruncula Calep [szyk 20:4] (20:3:1): BierEz K3; Murm 160; FalZioł I 24c; LibMal 1546/117v, 121 [2 r.]; RejWiz 72v; RejZwierz 126 [2 r.]; położył przeń krolewſką ſztukę mięſá/ to ieſt/ s práwey cżęśći Báráná przedniey. BielKron 63v; Mącz 260c, d [2 r.]; Prot B2; SienLek 152v; HistLan E4; RejZwierc 104v [2 r.]; WerGośc 242; Calep 167a, [725]b [3 r.]. Cf »sztuka mięsa solona«.

»mięso świeże« [szyk 6:2] (8): Też gdi ią vwarzyſz z mięſem ſwieżem, ieſt dobra ku iedzeniu FalZioł I 74a, I 90c, 123c, V 46v; Y owſzem mięſo ſwieże wieprzowe takowym na lepſze bowiem ono richley ſie ſtrawi GlabGad K6v; SienLek 132; WerGośc 242; KlonFlis Cv.

»tłuste mięso; tłustość od mięsa« = abdomen, liquamen a. pinguedo carnis Murm, BartBydg [szyk 5:1] (4;2): Abdomen pinguedo carnis Feiſte vom fleiſch Tłuſtoſć od myęſá Murm 60; BartBydg 2b; FalZioł I 34b, 119d; GlabGad E7v; SkarŻyw 571.

»(u)warzone, warzyste mięso; mięso (u)warzyć (a. rozwarzyć); mięsa nawarzyć« = caro elixa Murm, Mymer1, Mącz; caro frixa Mymer1; coquere carnes Vulg [szyk 15:11] (14:1;9;2): Murm 160; Mymer1 40 [2 r.]; FalZioł IV 5b, c, 25c, 29d, 31a (8); GlabGad H2v, H3 [3 r.]; Leop Lev 8/31; Nie warz koźlego mięſá w mleku mátki iego BielKron 36v, 37v, 445v; Mącz 196b; potráwy nieprzypráwne máią być/ mięſo wárzone álbo pieczone SienLek 13, 42, 56, 89, 192; StryjKron 160.

»mięso wędzone« = infumata caro Mącz [szyk 3:2] (5): FalZioł V 46v; GlabGad G3; Widźieliſmy tám wiele mieſa cżłowiecżego wędzonego wiſząc BielKron 445; Mącz 139b; KmitaSpit A2v.

»mięso (drobno) (z)siekane, drobne, drapane, utłucone; mięso stłuc; mięsa siekanie« [w tym: drapane albo utłucone itp. (2)] [szyk 6:2] (2:2:2:1;2;1): FalZioł IV 30, 32b; GlabGad H3v [2 r.]; Pulpamentum, Lákoć/ łákotna potráwá/ á zwłaſzczá zdrápánego/ álbo z vtłuconego mięſa/ yákoby káſzá vczyniona. Mącz 331a, 467c; BielSpr 53; Iuſz dziś nie máſz zábaw/ wołánia/ mięſa śiekánia/ kuchárzow biegánia SkarŻyw 92.

»żylaste mięso« (1): Pypeć álbo Flegmę ty rzeczy mnożą/ żylaſte mięſo/ iáko nogi źwierzęce SienLek 9v.

Szeregi: »mięso, (i, albo, a, ani) chleb« = caro et panis Vulg, PolAnt [szyk 10:7] (17): FalZioł I 144a, V 81; GlabGad K6v; Leop Lev 8/32; BibRadz Iudic 6/20; Lepiey byſmy byli pomárli w Egipcie/ gdzyeſmy mieli chlebá y mięſá doſyć. BielKron 31, 50 [2 r.], 84, 349v, 444v; Mącz 260d; RejPos 81v; BudBib Ex 29/34, 3. Reg 17/6 [2 r.]; HistHel Bv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.; w przeciwstawieniu 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych i różnych członach zdania złożonego 18 r.].

»mieso albo ciało« (1): Ktoreſmy pothym vpomináli áby tákiego okrućieńſtwá przeſtháli/ á ſwego mieſá álbo ćiáłá nie żárli BielKron 445. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych 3 r.].

»krew i mięso; mięso ze krwią« [szyk 4:1] (1;4): vſtáwę onę Apoſtolſką o ſtrzymányu odekrwye y myęſá czártom ofyárowánego ſniſſczył KromRozm II x3v; Nie będziećie ieść mięſá ze krwią [Non comedetis cum sanguine] Leop Lev 19/26; BibRadz I 5c marg; BielKron 5v, 465. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych i różnych członach zdania złożonego 10 r.].

»mięso a(l)bo (i) mleczno; mięso i z nabiałem« (4;1): MurzNT 13v, 111; KrowObr 61v; WujJud 196; Y my nie wielką rzecz czynim/ iż mięſá y mleczná nie iemy/ mamy ryby y ine potráwy. SkarKaz 121a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w różnych członach zdania złożonego 1 r.].

»mięso i ptastwo (a. ptaki)« (2): Mięſa y ptáſtwá dał im wielką moc Pan Bog. SkarŻyw 484 marg; StryjKron 160.

»mięso, (i, a(l)bo) ryby (a. ryba); mięso z rybami« [szyk 8:2] (9;1): FalZioł I 50d, III 38d, IV 42b; Nic ná tym yeſli kto w pyątek álbo w nyedźyelę poſći/ álbo poſćye iż myęſo álbo ryby ye KromRozm I Ov; SienLek 5v, 40; SkarŻyw 311, 483 [2 r.]; Calep 938b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.; w przeciwstawieniach 2 r.; w polączeniach niewspółrzędnych i różnych członach zdania złożonego 6 r.].

»mięso i skora« (1): mięſo y ſkorę przed namioty wyniozł y ſpalił. BielKron 38. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.; w przeciwstawieniach 2 r.; w różnych członach zdania złożonego 2 r.].

W przen (25): Leop Ez 11/3, 7; O ách nieſtotyſz y namći ty gárnce mięſá ſmákuią tego mizernego Egiptu omylnego ſwiátá tego. RejAp 28, 28.

mięso czyje [w tym: G sb i pron (16), pron poss (3)] (19): RejAp 145v; Y nákarmię łupieżce twoie mięſa ich/ á iako moſzcżu krwie ſwey opiją ſię BudBib Is 49/26. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniach: »pierze, skora ... mięso« (2): Gdy mu ſie więc łotrowie z dáleká kłániáią/ Ktorzy więcey o pierze niż o mięſo dbáią. RejWiz 48; RejZwierz 43.

Zwroty: »mięso jeść (a. zjeść), (po)żrzeć; najeść się, pojeść mięsa; mięso pożarte jest« [zawsze: czyje] = carnes manducare Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (6:3;4:1;1): Leop Apoc 17/16; RejAp 146v [2 r.], 162v [4 r.], Ee2; BudNT Apoc 17/16; ktorzy potym Rzym ſobie/ z iego nád ſobą zwierzchnośćią ták zbrzydźili/ że też przećiw niemu powſtáli/ mięſo iego iedli/ to ieſt máiętnośći złupili á ſámo ogniem ſpalili. CzechEp 375, 375, 378, 379 [2 r.]; NiemObr 164.

»jeść mięso sw(oj)e« = działać na własną zgubę (2): Szalony zćiſka ręce ſwoie/ á ie mięſo ſwe [comedit carnes suas] Leop Eccle 4/5; BielKron 80.

c. Trup, padlina (2): Sarcophagus, Latine carnem comedens, Mięſo yedzący. Mącz 368c.

mięso czyje (1): Morticina caro, Zdechlina/ zdechłych zwierząt mięſo Mącz 232c.

2. Ciało ludzkie w odróżnieniu od duszy, grzeszny pierwiastek w człowieku w odróżnieniu od łaski (2):
Szeregi: »ciało albo mieso« (1): Przeklęty yeſt/kto w człowyecze duffa/ á nádźyeyę ſwoyę w ćyele álbo myeſye pokłáda. KromRozm II q4.

»mięso i krew« (1): Piſſe Páweł śwyęty do Korynthczykow: Myęſo y kreẃ kroleſtwá bożego otrzymáć nye może KromRozm II r4.

3. [Miąższ owoców [czego]: Drudzy zaśię też dławią iágodę/ z ktorey gdy wytryśnie źiarnko/ ſámo mięſem iágody nie obroſłe ale cżyſte/ iuż śię godzą iágody zbieráć/ ále gdy śię ieſzcże mięſo iágodne źiarnká nie puśći ieſt to znak nie dozrzałey iágody. Cresc 1571 335 (Linde).]
[[Cf MIASTO Mącz 202a.]

Synonimy: 1. ciało, zest.: »dziwe mięso«: »martwe ciało«; c. ścierw, trup, zdechlina; 2. ciało.

Cf [MIESIWOŚĆ], MIĘSOPUST, [MIĘSOPUSTNIK], MIĘSOPUSTNY, MIĘSOPUSTOWAĆ, MIĘSOPUSTOWANIE, MIĘSOPUŚCIĆ, MIĘSSOJAD

RS