[zaloguj się]
[pdf]

ROZTARGNIENIE (48) sb n

roztargnienie (46), rozstargnienie (2); roztargnienie : rozstargnienie SkarJedn (4:1), SkarŻyw (5:1).roſ- (37), roz- (9), rozſ- (2); -enie (47), -ęnie (1).

o, a oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N roztargnienié roztargnieniå
G roztargnieniå
D roztargnieniu
A roztargnieni(e) roztargnieniå
I roztargnieniém, roztargnienim
L roztargnieniu

sg N roztargnienié (10); -é (3), -(e) (7). ◊ G roztargnieniå (11). ◊ D roztargnieniu (3). ◊ A roztargnieni(e) (10). ◊ I roztargnieniém (5), [roztargnienim ]; -ém (1), -(e)m (4). ◊ L roztargnieniu (6). ◊ pl N roztargnieniå (1). ◊ A roztargnieniå (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. roztargać końmi, Linde bez cytatu s.v. roztargnąć.

1. Pomordowanie, pozabijanie (3): y dawał ie [Bóg Żydów] ná łup á ná roſtárgnienie nieprzyiaciołom ich. RejZwierc 258.

roztargnienie czyje (1): á iż odſtąpili [Żydzi] od Páná Bogá ſwego/ dopuſzcżał ich ná łup á ná roſtárgnienie ich nieprzyiaciołom ich RejZwierc 258.

Szereg: »mord a roztargnienie« (1): A wżdy pátrz iż muſiáłá przemoc ſpráwiedliwość miłoſierdzie iego/ że ie dał ná ſrogi mord á ná okrutne roſtárgnienie. RejZwierc 258v.
2. Podział, rozłam, rozpadnięcie się (17):
Przen (16):

roztargnienie czego (1): PowodPr 63 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »roztargnienie ... pogodzenie i całość« (1): Lecż ſpráwiedliwość gdzie ſie ſzcżyra naydźie/ tám niemáſz roſtárgnienia cnot/ ále owſzem wſzyſtkich pogodzenie y cáłość. PowodPr 63.

a) Rozproszenie uwagi, brak skupienia (1): Lepiey [...] ieden pſalm śpiewáć zſkruchą y z ſercá podnieśieniem/ niżli ſto zroſtárgnieniem. SkarŻyw 571.
b) Zamęt myślowy, niepewność, zmieszanie (14): gdy tu nie tylko więtſza część/ ále wſzyſcy okrom Márká/ iedno mowią: śmiech z śiebie rácżey cżynił tęn Márek/ á niſzliby miał by iákie oycom onym roztárgnienie vcżynić. SkarJedn 297; á gdy ieden ták/ drugi owák będzie chćiał/ boiazń Bożą ſzcżepić wdziatecżkách: roſtárgnienie mieć będą/ niewiedząc zákim iść. SkarŻyw 153, 243, 355; Gotowem/ á nie znam niſkąd roſtárgnienia/ Strzedz/ wſzelkiego woli twey náznácżenia GrabowSet C3v; A toć mowię ku pożytkowi wáſzemu/ nie ábym ná was śidło wrzućił/ ále ku temu [...] coby was ſpoſobiło do ſłużby Páńſkiey; bez roſtárgnienia [sine impedimento]. WujNT 1.Cor 7/35.

roztargnienie około czego (1): á w tym roſtárgnieniu ludzkim/ ktore ſie działo około náuki y męki ſwiętey iego/ [...] miáły ſie záfráſowáć myſli á ſercá Apoſthołow iego RejPos 129v.

W połączeniach szeregowych (2): LeovPrzep A3; gdyſz ich ták náucżał/ áby káżdy z ſwoią pokuſą/ ćięſzkośćią/ teſknośćią/ ſumnieniem/ wątpieniem/ rozſtárgnieniem/ do niego bieżał SkarŻyw 298.

Wyrażenia: »roztargnienie myśli, na myśli« (1:1): LeovPrzep A3; y potym gdy mię kto chwalił/ radem ſłuchał/ á iednákem roſtárgnienie wielkie ná myśli miał SkarŻyw 582.

»roztargnienie sumnienia, na sumnieniu« (1:1): Wszczynają się bowiem wielkie niesforności, w ktore przywiedzione są rozmaite stany roztargnieniem sumnienia Diar 84; A iákoſz ty z vporu ich tákiego roztárgnienia ná ſwym ſumnieniu mieć nie będzieſz? SkarJedn 366.

»roztargnienie umysłu« (2): Scrupulosus, Kámieniſty. Metaphor. Zátrudniony/ pełny wątpliwośći y roſtárgnienia vmysłu/ troſzczący ſie. [...] Scrupulositas, Trudność/ zátrudnienie/ wątpliwość/ roſtárgnienie vmysłu/ wątpienie. Mącz 376a.

[Szereg: »perturbacyja i roztargnienie«: nie weſeląc ſię z zyſku ábo pożytku iákiego/ [...] ále záwſze ſercá ſpokoyne bez perturbácyey y roſtárgnienia z nim [Panem] złącżone máiąc. DesidWilkow 1589 35.]
a. Brak jedności osób Trójcy Św. (1):
Szereg: »rozdzielenie ani roztargnienie« (1): Nie ieſt miedzy nimi [Bogiem i Synem] rozdźielenié/ áni roſtárgnienié. BiałKat b2v.
3. [Podział terytorium: W tym Beresciu folwark natenczas jest trifariam roztargniony [...]. A tak tym roztargnienim folwark in suo statu nie jest, jako przedtym bywał LustrRus 114.]
4. O wspólnotach: brak jedności, rozłam; schisma, scissura PolAnt (21): A gdźye roztárgnyenye/ támći zgody/ yednoſći/ y miłoſći nye. KromRozm I O4; źle mieć pánow wiele/ trzebá iżby ieden był pan/ boby káżdy więcey ſtał o właſną rzecż niżli o ſpolną/ á teżby to długo trwáć nie mogło bez roſtárgnienia ſwoiego BielKron 116; Było ná then cżás wielkie roſthárgnienie w Węgierſkiey źiemi/ ábowiem połowicá ich przy iedney ſtronie/ á połowicá przy drugiey byłá. BielKron 304; NiemObr 27; roſtárgnęliſmy ſye ná dźiwné y rozmáité wiáry: ktoré roſtárgnienié/ iáką waśń miedzy ludźie w nośi? KochWr 21, 22; WujNT 63; [Dla rozdzielnoſći rządow y obycżáiow zwierzchnich/ niemáią być żadne obrażánia/ áni roſtárgnienia. HerbOdpow Nn8].

roztargnienie czego (4): á w tym z obu ſtron mieli [...] zyednocżenie vcżynić/ ná ten cżás/ áby byli w pokoiu/ ieden drugiemu nie vrągáiąc/ w tym roſtárgnieniu wiar/ iáko ktory dzierży/ áż do vznánia prawdziwego. BielKron 222v; Y iáko po onym wielkim złączeniu Plánetow zá Ceſárzá Károlá/ wielkie y rozmáite Walki beły we Fráncuſkiey Ziemi [...] (á to dla żądzey wielkiey pánowánia [...] y wzgárdy nawiętſzego przełożeńſtwá/ y thudźież dla roſtárgnieniá Wiáry.) LeovPrzep Cv. Cf Wyrażenia.

roztargnienie miedzy kim (5): MurzNT Ioann 9/16; ábowiem wnet pogáni rzućili ſie ná nie [państwa rzymskie] widząc roſtárgnienie miedzy imi BielKron 156v; BiałKat b2v; A ná oſtátku napilniey ſie tego przeſtrzegamy/ w cżym iedność y prawdá kośćiołá powſzechnego gruntownie położoná ieſt/ ábyſmy bez potrzeby zá ledá przycżyną roſtárgnienia miedzy ſobą niecżynili. WujJudConf 139v; BudNT 1.Cor 11/16[18].

roztargnienie czyje [w tym: G sb (1), pron poss (1), [ai poss]] (2): O pokolenie Ruben gdzyeſz ſą zacnieyſzy twoi/ W tym náſzym roſtárgnieniu żaden przy nas nie ſtoi. LubPs hh; SkarJedn 207; [naszy obiecali przez p. Filipowskiego jaśnie to pokazać inszego czasu, kto jest przyczyną zepsowania porządku i roztargnienia zborowego. AktaSynod II 329].

W połączeniu szeregowym (1): Ale mamy ieſzcże drugi práwie pewny á nieomylny znák fałſzywey ich y niepobożney náuki/ niezgodę/ rozerwánie/ y roſtárgnienie wielkie/ rożne piſmá ś. wykładánie/ iedno drugiemu/ y miedzy ſobą przećiwne káżdego ártykułu rozumienie. ReszPrz 54.

Wyrażenia: »jedności rozstargnienie« (1): Teraz vſłyſzyſz zkąd tey iednośći nawiętſze y naſzkodliwſze rozſtárgnienie vroſło. SkarJedn 154.

»społeczności roztargnienie« (1): iż [Litwa] przy tytule Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo y doſtoieńſtwách y vrzędźiéch wſzytkich [...] wedle opiſánia Przywileiu Królá Alexándrá cále y nie náruſzénié zoſtáć ma: gdyż to ziednoczenia y ſpółecznośći téy roſtárgnienia y rozdźiału nie czyni. SarnStat [1023].

»zjednoczenia roztargnienie« (1): SarnStat [1023] cf »społeczności roztargnienie«.

Szeregi: »odszczepieństwo albo roztargnienie« (1): Ieden bywa obieran/ áby głowę poſtánowiwſzy/ przycżynę odſzcżepieńſtwá álbo roſtárgnienia oddalił. WujJud 154.

»roztargnienie i rozdział« (1): SarnStat [1023] cf »społeczności roztargnienie«.

»roztargnienie i rożności« (1): Owo zachodni y wſchodni oycowie/ po długim roſtárgnieniu y rożnośćiách/ vdáiącſię [!] ná niebeſpiecżnośći morzá y ziemie/ [...] ziácháli ſię tu ná ten święty y powſzechny Zbor SkarJedn 269.

Przen: Upadek, zniszczenie [czego] (1): ná tákowych ludźiách/ moy Pánie/ zábáwili ſye wſzyſcy Dyabłowie/ y burzą ich iáko wierne żołnierze ſwe/ ku roſtárgnieniu koſćiołá Bożego. OrzList d2v.
5. Spór, waśń, brak zgody (4): Factiosus, appellatur qui proclivis ad factionem: id est discordiam et seditionem – Rozruch, roztargnienie cziniący. Calep 404b.

roztargnienie czego (1): Ktemv wtey surowosci y rozroznienia y roztargnienia animuszow ludzkich zktorych y ad arma było przysło, obawiac się trzeba, aby [...] ActReg 134.

[roztargnienie między kim: ListyZygmAug 1564/466 cf »roztargnienie i zawaśnienie«.

roztargnienie czyje: á w onym roſtárgnieniu panow/ prziſzłá tá niewola ná krzeſciány BielKron 1551 93v; ListyZygmAug 1564/466.]

Fraza: »roztargnienia były uśmierzane« (1): potym poſtánowiono ieſt/ áby ieden wybrány s Stárſzych/ przełożon był nád drugiemi/ [...] przez ktoregoby roſterki y roſtárgnienia były vſmierzáne. RejPosRozpr c3v.
Wyrażenie: »roztargnienie domowe« (1): Znajdziemy to łatwie, że domową niesforą, waśniami [...] targać się każda społeczność musi a roztargnieniem domowem upaść. Diar 35.
Szeregi: »rozterk i roztargnienie« (1): RejPosRozpr c3v cf Fraza.

[»roztargnienie i zawaśnienie«: A iż przy tem między inemi przypadkami osobliwie przekładasz i uważasz WM o roztargnieniu i wielkiem zawaśnieniu tych dwu narodów między sobą polskiego i litewskiego; my [...] ListyZygmAug 1564/466.]

6. Osuszenie, zabliźnienie, wyleczenie [czego] (1): Też bańki niżey troſzkę dymion poſtawione/ ſą vżytecżne ku roztargnieniu puchliny y każdego wrzodu ſtroiow męzkich FalZioł V 60v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Dialysis, Latine dissolutio, Rotárgnienie [!]. Mącz 84c, 462a.

Synonimy: 1. pobicie, pomordowanie, zabicie; 2. rozdarcie, rozdzielenie, rozerwanie, rozproszenie; 4. rozerwanie, rozproszenie, rozterk, schizma; 5. niesnaska, niestwora, niezgoda, poswarek, rozerwanie, roznica, rozterk, rożność, spor, sporka, swar, waśń.

Cf NIEROZTARGNIENIE, ROZTARGNĄĆ

ALKa