[zaloguj się]
[pdf]

BRZĘKAĆ (47) vb impf

W inf: brzękać (7), brząkać (3); brzękać RejKup, KrowObr (2), RejFig, BielKron, HistLan; brząkać MWilkHist, Calag; brzękać : brząkać Mącz (1 : 1). W pozostałych formach: brząk-.

Fleksja
inf brzękać, brząkać
indicativus
praes
sg pl
1 brząkåm
3 brząkå brząkają
praet
sg pl
2 m brząkåłeś m pers
3 n brząkało subst brząkały
fut
sg pl
1 m będę brząkåł m pers będziem brzękać
3 m m pers będą brząkać
conditionalis
sg pl
3 m by brząkåł m pers
f by brząkała m an
n subst by brząkały
impersonalis
brząk(a)no
participia
part praes act brząkając

inf brzękać (6), brząkać (2). ◊ praes 1 sg brząkåm (7). ◊ 3 sg brząkå (5). ◊ 3 pl brząkają (14). ◊ praet 2 sg m brząkåłeś (1). ◊ 3 sg n brząkało (1). ◊ 3 pl subst brząkały (1). ◊ fut 1 sg m będę brząkåł (1). ◊ 1 pl m pers będziem brzękać (1). ◊ 3 pl m pers będą brząkać (1). ◊ con 3 sg m by brząkåł (1). f by brząkała (1). ◊ 3 pl subst by brząkały (1). ◊ impers brząk(a)no (1). ◊ part praes act brząkając (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Wydawać dźwięki metaliczne, dźwięczeć, dzwonić; szczękać, chrzęścić; tinnitum ciere, circumtinnire, concrepare Cn (20): Nie wyſoko wznoſić nogi Aby brząkáły oſtrogi RejRozpr 12; Kárty leżą ná ſtole pieniądze brząkáią RejWiz 19, 41v, 54, 64, 68v, 192; áno pſy zwieráią/ Trąbią/ á Chárći ſkacżą/ Sokoły brząkáią. RejZwierz 142v, 112v; BibRadz Eccli 45/10; Iuż y orzech głos dáie: iuż y trzćiná brząka LeovPrzepSamb b4v; Ieſli mieyſcá nie cżuieſz/ gdzie oni kopáią/ Stáwiay ná mur miednicę/ pátrzyż gdzie brząkáią. BielSat N3v [idem BielSjem]; RejZwierc [782], 239; BielSjem 40.
Przysłowia: Nádęty pęcherz tylko grochem brząka RejZwierc 218v, 92.

Tám záwżdy Prawo milczy gdźie brząkáią miecze Prot B4.

W przen (2) : Wieſz przyrodżone fortuny Dźywno tam brząkaią ſtruny RejJóz E7v; Iaciem iáko excitarz co brząkam po ſłowie/ Ale wy wybijaycie wieldzy zegárowie. RejZwierc 253.
2. Wywoływać dźwięki uderzając w przedmioty metalowe, potrząsając nimi, trącając w struny itp. (o człowieku); compulsare, pectere citharam Mącz; canere, cymbalissare, elicere nervorum sonos, tinnitu explorare aliquid, ferre chordas, pellere lyram, psallere, pulsare (cymbala, lyram,organa) digitis vel pectine, nervos in fidibus pulsare, cymbala quatere, sonare, tangere chordas Cn (23): RejWiz 6v; Bo iákom ia z dáleká/ nic nie iedząc krząkał/ Tákże ſie ty náſłuchay/ kiedyć będę brząkał. RejFig Dd, Dd; Mącz 285d, 287b; MWilkHist D4 did.

brzękać czym (9): bo do Nieba Nie tak czeſto biegacz trzeba Kłuczmy brzękacz a od mykać RejKup y4v; KrowObr 120 [2 r.]; RejFig Dd; RejZwierz 104; Támże onę cáłą noc dziádowſko nie ſpáło/ A onemi licżmany po ſtołu brząkáło. HistLan C2v, C2v; Y będą brząkác łáncuchámi w piekle. MWilkHist E3; Calep 283a.

brzękać w co (5): Odzwierny ma brzękáć w Zwonek/ y w Zwon bić KrowObr 119v, 120; Ia ſobie brząkam w ſtronę/ Pieśń przyśpiéwáiąc onę KochFr 47; KlonŻal B3v; Calep 273a.

W przen (1): Wſzedſzy do Sákryſtyey/ ráchuie ſię z onem [Patronem kościoła] [...] Odpuść mi święty miły/ miey lutość nádemną/ Stáſzek robił/ Stáſzek ie/ nie brząkałeś zemną. KlonWor 49.
Przen (2):
Zwroty: »słowem bożym brzękać« = nadużywać słowa bożego: A wſſyſtek liſt on godźiłoby ſye złotem nápiſáć/ á częſto przeczytáć y wpámyęć bráć/ tym zwłaſſczá/ ktorzy dźiś ewányelią á ſlowem bożym brząkáyą. KromRozm III F5.

»żelazem brzękać« = walczyć: iż ſłowy niebędziem mowić/ iedno żelázem brzękáć BielKron 249v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Clango, Trąbię/ Brząkam/ Brzmię. Mącz 55c, 402a; Schallen. Brzmieć. Brząkáć. Sonare. Calag 405b; Calep 1070a.

Synonimy: brzmieć, chełścieć, dzwonić, dźwięczeć.

Formacje pochodne: brzęczeć, odbrzękać, przybrząkać, wybrząkać, zabrząkać; brzęknąć, pobrząknąć.

Cf BRZĄKAJĄCY, BRZĄKANIE

BC