Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BRZYDZIĆ

Następne hasło: BRZYDZIEĆ (?) »

BRZYDZIĆ SIĘ (369) vb impf

brzydzić się (367), brzedzić się (2); brzydzić się : brzedzić się Calep (2 : 2).

sie (190), się (179).

Tekst nie oznacza é.

Fleksja

indicativus
inf	brzydzić się
praes
	sg	pl
1	brzydzę się	brzydzimy się, brzydzi(e)my się, brzydzim się
2	brzydzisz się	brzydzicie się
3	brzydzi się	brzydzą się

praet
	sg		pl
1	m	-em się brzydził, brzydziłem się	m pers
2	m	-eś się brzydził	m pers	-ście się brzydzili
3	m	brzydził się	m pers	brzydzili się
	f	brzydziła się	m an
	n		subst	brzydziły się, brzydzili się

fut
	sg		pl
1	m	brzydzić się będę	m pers
2	m	brzydzić się będziesz, będziesz się brzydził	m pers	brzydzić się będziecie, będziecie się brzydzić
3	m	będzie się brzydzić	m pers	brzydzić się będą
3	f	będzie się brzydziła	m an

imperativus
	sg	pl
1	niech się brzydzę	brzydźmy się
2	brzydź się	brzydźcie się
3	niech się brzydzi	niech(aj) się brzydzą

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy się brzydzili
3	m	-by się brzydził	m pers	-by się brzydzili
3	n		subst	by się brzydziły

con praet
	pl
3	m pers	brzydziliby się byli

impersonalis
con		by się brzydzono
participia
part praes act		brzydząc się

inf brzydzić się (27). ◊ praes 1 sg brzydzę się (24). ◊ 2 sg brzydzisz się (13). ◊ 3 sg brzydzi się (85). ◊ 1 pl brzydzimy się (11), brzydzi(e)my się (4), brzydzim się (1); -imy RejZwierc, WujJudConf (2), ModrzBaz, NiemObr, OrzJan, SarnStat (2), KlonWor; -(e)my CzechEp; -im SkarJedn; -imy : -(e)my KrowObr (2 : 3). ◊ 2 pl brzydzicie się (4). ◊ 3 pl brzydzą się (62). ◊ praet 1 sg m -em się brzydził, brzydziłem się (4). ◊ 2 sg m -eś się brzydził (1). ◊ 3 sg m brzydził się (29). f brzydziła się (9). ◊ 2 pl m pers -ście się brzydzili (1). ◊ 3 pl m pers brzydzili się (24). subst brzydziły się (2), brzydzili się (1); -y ModrzBaz; -y : -i SkarŻyw (1 : 1). ◊ fut 1 sg m brzydzić się będę (1). ◊ 2 sg m brzydzić się będziesz (1) BibRadz, będziesz się brzydził (1) RejZwierc. ◊ 3 sg m będzie się brzydzić (1). f będzie się brzydziła (1). ◊ 2 pl m pers brzydzić się będziecie (1), będziecie się brzydzić (1); BudBib (1 : 1). ◊ 3 pl m pers brzydzić się będą (2). ◊ imp 1 sg niech się brzydzę (1). ◊ 2 sg brzydź się (3). ◊ 3 sg niech się brzydzi (1). ◊ 1 pl brzydźmy się (2). ◊ 2 pl brzydźcie się (1). ◊ 3 pl niech(aj) się brzydzą (2). ◊ con 3 sg m -by się brzydził (7). ◊ 1 pl m pers bysmy się brzydzili (4). ◊ 3 pl m pers -by się brzydzili (6). subst by się brzydziły (1). ◊ con praet 3 pl m pers brzydziliby się byli (1). ◊ impers con by się brzydzono (1). ◊ part praes act brzydząc się (28).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Odczuwać wstręt, odrazę, obrzydzenie (361)
- a. Odczuwać fizyczny wstręt, odrazę, obrzydzenie, wzdragać się (21)
- b. Odczuwać wstręt moralny, niechęć, pogardę; pogardzać, potępiać; nienawidzić, unikać, odrzucać; wstydzić się (337)
2. Odczuwać niechęć do jedzenia, brak apetytu, lub wywoływać niechęć do jedzenia, odbierać apetyt; mieć mdłości, nudności (7)
3. Wywoływać wstręt moralny, potępienie, niechęć, nie podobać się (1)

1. Odczuwać wstręt, odrazę, obrzydzenie; nauseare Mącz; abominari, aversari Calep; abhorrere, fastidire Cn (361): Nauseo, Vzdrygam ſie przed czym/ brzidzę ſie. Mącz 242d; Abominor – Brzidzę ſzię Calep 7a, 114a.

a. Odczuwać fizyczny wstręt, odrazę, obrzydzenie, wzdragać się (21): prośiwſzy ich ná cżeść/ vwárzył prze nie ſyná ſwoiego áby iedli/ [...] ktorzy [bogowie] gdy obacżyli/ brzydzili ſie á nie iedli BielKron 21; Kto ſye niebrzydźi/ nápiy ſye mleká niewieśćiego SienLek 102, 98.

brzydzić się kim, czym (17): Cżemu ſie brzydzicie twardy^m a vbogim leganijm? OpecŻyw 16; FalZioł V 15; Alexander widząc ich [ludu] niecżyſtoſć y niewymowną plugawoſć wſtydził ſie ich y brzydził ſie imi HistAl M3; [o Polakach] boſmy pierwey w polách pod namioty mieſzkáli/ brzydząc ſie domy budowánemi BielKron 338, 299; żadną ſye potráwą niebrzydźić kthorą ludźie iedzą SienLek 10, 60; LeovPrzep I; KuczbKat 200, 315; BudBib Ier 11/11, 13; CzechRozm 141; Oczko 26v; SkarŻyw 271, 461, 487; WujNT 330; iż świętá y tákie nabożeńſtwá/ ma ſobie wzgárdzoné iáko gnoy/ ábo ſmrod ktorym ſię brzydźi PowodPr 54.

W przen [kim] (3): WróbŻołt 106/18; Przedſie ty mnie w ſmrodziech ponorzyſz/ będzie ſie mną brzydzić odzienie moię. Leop Iob 9/31, Leop Ps 106/18.

b. Odczuwać wstręt moralny, niechęć, pogardę; pogardzać, potępiać; nienawidzić, unikać, odrzucać; wstydzić się; abhorrere, abominari (abominare) Mącz, Calep, Cn; detestari, fastidire Calep, Cn; aversari, despuere, exsecrari, offensionem atque fastidium habere, non posse ferre, fastidium respuere, bilem vomere Cn (337): GlabGad A5; [ojcowie starzy] iáko ſię teſz brzydzili y pátrzyć niemogli ná Obrázy. KrowObr 112, 188v; Drudzy poczuli mięſo ono/ [...] A gdy im powiedzyáłá iż dzyecię/ brzydzili ſie á płákáli wołáiąc po vlicy/ áby ſie dáli ná łáſkę nieprzyiacielom niżli ſie ſámi mamy ieść przećiw zakonowi wyſtępuiąc. BielKron 147; Abhorreo, Mierźy mie Brzydzę ſie niedbam yáko o co złego. Mącz 158c, 1c; ktory ſie też brzydzić á fráſowáć muśi/ pátrząc ná ſproſność żywothá twego RejPos 223v, 210v; BiałKat 218v; Abhorreo – Gardzę, brzidzesie. Calep 4b; Fastidio – Gardzę, brzedzęsie Calep 410a, 314b; GórnTroas 72.

brzydzić się kim, czym (316): MurzNT 116; KromRozm III N3; BielKom Ev; GliczKsiąż N6v; LubPs B4 [2 r.], I4v, N3, dd6v, hh5v (15); Cżemu ſie mſſą brzydziemy KrowObr [245v], 112 [2 r.], 114, 188v [2 r.], 189, 190 (9); Leop Gen 46/34, Deut 18/12, 25/16, Iudic 9/23, Iob 30/16, Prov 6/16; iáko ſie Pan brzydzi plugáſthwem á nieczyſtoſcią duſzną BibRadz I 113v, I 68v, Deut 23/18, I. 158v, Am 6/8, Is 30/12 (16); A táć ieſt oná pierwſza Regułá Práwá Ceſárſkiego/ dla kthorey ſámey brzydzą ſye Polacy Práwem Ceſárſkim OrzRozm L4v; ſioſtrę właſną zá żonę wzyął/ gdy ſie thym káżdy zakon brzydzi. BielKron 114, 10v, 18, 465; GrzegRóżn N, N2, N3; iż Bog wſzitko widzi A iako cnotę lubi/ tak ſię grzechem brzidzi. KochSat [B4]; ktorzi mniemanim o wyzwolonych naukach/ iakoby iaką niepoczeſną rzeczą brzidzą ſię KwiatKsiąż F3, D3, G4; wyrwáć ſye kilkiem Oſób z Poſłów/ y ſpráwowáć ná Seymie przed Królem [...] to/ czego naród Polſki niechce/ y czym ſye brzydźi/ y co przeklina OrzQuin D, K2 [2 r.], Qv; SarnUzn C2v; RejAp 68 [2 r.], 115v, 146; GórnDworz E, Ddv, Ee3v, Ee6v, Kk5 (8); iż tho niewiáſtá byłá iáwnogrzeſzna/ y brzydzili ſie nią oni goſcie ini RejPos 309, 10, 210v; BiałKat 216, 218v [4 r.]; Iż ſie rodzicmi ſwemi áni wiem przecż brzydzą/ Choć vprzeymą miłość ich przećiw ſobie widzą. HistLan B3; KuczbKat 145, 205 [2 r.], 315, 320; RejZwierc 18, 23, 91, 164v, 187v (14); WujJud 48v, 49; WujJudConf 31, 69v; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [21²]v; A brzydziliſię zakonem moim gdzie ieſzcże mieli mieyſce ku pokućie/ nie zrozumieli/ ále tym wzgárdzili. BudBib 4.Esdr 9/11, 4.Esdr 1/35, Iudith 9/3, Esth 14/14, 15, 2.Mach 1/27 (14); WierKróc Av; BiałKaz D2; BudNT 1.Cor 13/6[5]; CzechRozm 54v, 134v, 141, 258v, 259 (15); Zywie ná ſwym dość hoynie á brzydzi ſie zbytkiem PaprPan Q2, X4; Ludźie rodzáiem y máiętnośćiámi znácżni/ brzydzą ſię proſtemi ſzátámi. ModrzBaz 50, 9, 25, 60v, 96, 143 (13); Toć ſą ony wielkie/ iáko Ruś mowi Ierezie/ dla ktorych ſie námi tak bárzo Grekowie brzydzą SkarJedn 240, 216 [2 r.], 231, 235, 260, 370 (9); Izaż ia nieprzijaćiół twych nie nawidzę? Izaż ſye przećiwnikiem twoim niebrzydzę? Brzydzę/ prze bóg KochPs 204, 150, 184; Tráfiło ſię teſz dwoie pácholąt zacnie vrodzonych [...] iſz ſię náucżeni od rodzicow/ báłwochwálſtwem brzydzili. SkarŻyw 46; y ſamá ſię ſwą wſzetecżnośćią brzydzić y wſtydzić śiebie pocżęłá. SkarŻyw 462, 74, 153, 171, 294, 478 (40); ták iż go y żoná porzućiłá/ brzydząc ſię iego zdrádą. StryjKron 527 marg; CzechEp 9, 13, 79, 85, 108, 214; NiemObr 84, 116, 145, 161, 164 (8); prágnie záwżdy vczćiwośći/ á brżydźi/ ſię ſproſnośćią. GórnRozm A3, C2v [2 r.], K4; WerGośc 204, 214; iáko ſię Pan Bog gniewa ná ćieleſne á niecżyſte ludźie á iáko ſię nimi brzydźi. WerKaz 292, 280, 298; CZekáią ćię z rádośćią moię niſkié progi [...] Y Iowis ſye nie brzydźił ieſcze podleyſzémi: Y ty ſye/ proſzę/ nie brzydź śćiánámi moiémi. PudłFr 12, 7, 16, 23, 57, 75; ArtKanc Lv, M3v [2 r.], N19v; PaprUp G2; Nieſtétyſz/ com wżdy winná? przécz ſye [ociec] brzydźi mémi Oczymá/ y prośbámi vſtáwicznémi? ZawJeft 41, 24, 34; ActReg 159; Phil B4, I2; GórnTroas 71; ieſt rzecz niepodobna/ wſzytkim ſię podobáć (bo co ieden miłuie/ tym ſię drugi brzydźi) KochCn B4; KochPij C3; Dźiękuięć/ żeś ſię mą/ nie brzydźił/ wnętrznośćią/ Owſzemeś ią ſwoią ozdobił iſtnośćią. GrabowSet P2v, K3, P2, V3; OrzJan 93; Ale niewiem cżego [o przeżegnaniu stołu] ſię tu wſtydźić/ ábo cżym ſię brzydźić ma práwowierny Chrześćiánin. LatHar 56, 56, 58, 270 [2 r.]; Nie mniey ſię też Chrześćijánie brzydzili náuką Práktykárſką/ ktora z áſpektow gwiazd opowieda ludziom ich przypadki. WujNT s. 478, s. 44, s. 76, Rom 2/2, s. 529, s. 842 (14); WysKaz 6; SarnStat 21, 702; SiebRozmyśl E4 [2 r.], F4v; KlonKr Fv; SkarKaz 5b, 118b, 241b, 277a, 348b (8); PowodPr 53; CzahTr [D]v, [D2] [2 r.], K2v; GosłCast 37, 47; Iákoż ćię nie miłować/ moy trunecżku święty/ A kto ſie tobą brzydźi/ niech będźie przeklęty. PaxLiz Dv; SkarKazSej 693b; SapEpit A4v; KlonWor 75; ZbylPrzyg A3, B4v. Cf »jak gadziną się brzydzić«, »gardzić i brzydzić się«.

cum inf: á nie brzydził ſie on złocżyńcá pomázáć krwią iego RejZwierc 148v.

Ze zdaniem dopełnieniowym: á wſzákoż iednák Kryſtus Pan nie wſtydał ſie thego áni ſie thym brzydźił iż wyſzedł z narodu iey [Rut]. BibRadz I 148v.

Zwrot: »jak gadziną się brzydzić«: Brzydki człek pyſzny: bo ſię tákim hydzi Pán Bog: y człowiek, iák gádziną brzydzi. KlonKr 3.

Szeregi: »gardzić i (a) brzydzić się; (nie) brzydzić się ani gardzić« (3 : 1): GliczKsiąż N5v; Mącz 345a; BiałKaz I4; ábyſmy ſię ludźmi niebrzydźili/ áni nimi gárdźili ModrzBaz 69.

»brzydzić się i nienawidzieć; nienawidzieć i brzydzić się« (1 : 1): GórnDworz H7; Kłamſtwá nienawidziałem y brzydziłem ſie (nim lecż) zakonu twego rozmiłowałem ſie. BudBib Ps 119/163.

»brzydzić się i pomiatać«: Boć Egyptcżykowie brzydzą ſie y pomiátuią wſſyſtkiemi páſterzmi owieć [quia detestantur Aegyptii omnes pastores ovium]. Leop Gen 46/34.

W przen (3): KrowObr 186v; Iákoż wprawdzie ſerce náſze brzydzi ſie/ y nienawidzi tych rzecży wſzytkich/ ktore były ſnámi w nieſzcżęſciu náſzym GórnDworz H7; oko Páńſkie/ [...] iáko ſie brzydzi á iáko ſie odwráca [...] od onego błazná ſwiáthá thego. RejPos 228; WujNT 508.

2. Odczuwać niechęć do jedzenia, brak apetytu, lub wywoływać niechęć do jedzenia, odbierać apetyt; mieć mdłości, nudności (7): Są tedy známioná choroby żołądkowey/ iż wnątrze boli/ iedzenie ſye brzydźi/ ćiáło mdleie y truchleie SienLek 96.

brzydzić się czego (3): FalZioł IV 36c, V 32v; A ieſliby ſye tylko iedzenia bes tych przyczyn brzydźił: tedy nátłucz czoſnku spierzem/ thymże mu dźiąſłá y żęby náćieray/ thedyć mu záś ſmák przyydźie. SienLek 169v.

brzydzić się czym: Bowiem yako w tych ludziach znak yeſt dobrego przyrodzenia/ gdy ſię ich żołądek żadnym pokarmem niebrżidźi KwiatKsiąż B3.

Frazy: »brzydzi się [komu]«: brzydźi ſye mu/ z vſt mu czuchnie/ oczy ma wpádłe SienLek 103.

»żołądek się brzydzi« (2): gdy ſie iey [brzemiennej] żołądek brzydzi tedy porzuci wnet. FalZioł IV 36b; KwiatKsiąż B3.

3. Wywoływać wstręt moralny, potępienie, niechęć, nie podobać się (1): Kupczowy ſię iuż y ſamemu Plebanowe poſtempky niepodobaią. Wiere kxieze ty poſtepky [...] Prawie my ſię za niċ wydzą Czo daliey ſię wieczey brzydzą. RejKup n4.

Synonimy: 1. wzdrygać się; b. gardzić, hydzić się, nienawidzieć, odrzekać się, odwracać się, pomiatać, wstydzić się, wzdrygać się.

Formacje pochodne: obrzydzić się, zbrzydzić się.

Cf BRZYDZĄCY SIĘ, BRZYDZENIE

ZZie