![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: KOCHAĆ | Następne hasło: KOCHAJĄCY SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
KOCHAĆ SIĘ (853) vb impf
sie (558), się (295).
o oraz a jasne.
| inf | kochać się | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||||||
| praes | ||||||||
| sg | pl | du | ||||||
| 1 | kochåm się | kochåmy się | kochåwa się | |||||
| 2 | kochåsz się | kochåcie się | ||||||
| 3 | kochå się | kochają się | ||||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | kochåłem się, -m, -em się kochåł, ja się kochåł | m pers | |
| f | -m, -em się kochała | m an | ||
| 2 | m | kochåłeś się, -eś, -ś się kochåł | m pers | |
| f | -ś, -eś się kochała | m an | ||
| 3 | m | kochåł się | m pers | kochali się |
| f | kochała się | m an | ||
| n | kochało się | subst | kochały się | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był się kochåł |
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | będę się kochåł, kochać się będę | m pers | |
| 2 | m | będziesz się kochåł, kochać się będziesz | m pers | |
| f | będziesz się kochała | m an | ||
| 3 | m | będzie się kochåł | m pers | będą się kochać, kochać się będą, będą się kochali |
| f | będzie się kochała, kochać się będzie | m an | ||
| n | będzie się kochało | subst | będą się kochać | |
| imperativus | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | ||||
| 1 | kochåjmy się | ||||
| 2 | kochåj się | kochåjcie się | |||
| 3 | niech, niechåj się kochå | niech, niechåj się kochają | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bym się kochåł, bych się kochåł | m pers | bysmy się kochali, bychmy się kochali, by my się kochali |
| 2 | m | byś się kochåł | m pers | |
| n | subst | byście się kochały | ||
| 3 | m | by się kochåł | m pers | by się kochali |
| f | by się kochała | m an | ||
| n | by się kochało | subst | by się kochały, kochaliby się | |
| con praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | by się był kochåł | m pers | by byli się kochali |
inf kochać się (75). ◊ praes 1 sg kochåm się (32). ◊ 2 sg kochåsz się (31). ◊ 3 sg kochå się (184). ◊ 1 pl kochåmy się (17). ◊ 2 pl kochåcie się (15). ◊ 3 pl kochają się (138). ◊ 1 du kochåwa się (1) Mącz 497b. ◊ praet 1 sg m kochåłem się, -m, -em się kochåł (12), ja się kochåł (1); -em się kochåł : ja się kochåł BielKron (1 : 1). f -m, -em się kochała (6). ◊ 2 sg m kochåłeś się, -eś, -ś się kochåł (7). f -ś, -eś się kochała (5). ◊ 3 sg m kochåł się (86). f kochała się (19). n kochało się (6). ◊ 2 pl kochaliście się, -ście się kochali (2). ◊ 3 pl m pers kochali się (40). subst kochały się (1). ◊ plusq 3 sg m był się kochåł (1). ◊ fut 1 sg m będę się kochåł BibRadz (2), kochać się będę (2) WróbŻołt, GórnDworz. ◊ 2 sg m będziesz się kochåł (2) Leop, Mącz, kochać się będziesz (1) BudBib. f będziesz się kochała (1). ◊ 3 sg m będzie się kochåł (6). f będzie się kochała (2) WróbŻołt, GliczKsiąż, kochać się będzie (1) Czech Rozm. n będzie się kochało (1). ◊ 1 pl będziem się kochać (1). ◊ 3 pl m pers będą się kochać (2), kochać się będą (1) BudBib, będą się kochali (1); będą się kochać WróbŻołt; będą się kochać : będą się kochali KochPs (1 : 1). subst będą się kochać (1). ◊ imp 2 sg kochåj się (20). ◊ 3 sg niech, niechåj się kochå (2). ◊ 1 pl kochåjmy się (9). ◊ 2 pl kochåjcie się (5); -å- (4), -a- (1); -å- Leop, SiebRozmyśl; -å- : -a- RejPs (2 : 1). ◊ 3 pl niech, niechåj się kochają (4). ◊ con 1 sg m bym się kochåł (3) BudBib, LatHar (2), bych się kochåł (2) WróbŻołt, LubPs. ◊ 2 sg m byś się kochåł (1). ◊ 3 sg m by się kochåł (25). f by się kochała (1). n by się kochało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się kochali (2) CzechRozm, LatHar, bychmy się kochali (1) ModrzBaz, by my się kochali (1) RejJóz. ◊ 2 pl subst byście się kochały (1). ◊ 3 pl m pers by się kochali (16). subst by się kochały (2) BierRaj, SienLek, kochaliby się (1) BielKron. ◊ con praet 3 sg m by się był kochåł (1). ◊ 3 pl m pers by byli się kochali (2). ◊ part praes act kochając się (50).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Mieć upodobanie, pociąg do kogoś lub czegoś, lubić, skłaniać się ku komuś lub czemuś, znajdować w czymś przyjemność, zadowolenie, chętnie komuś lub czemuś ulegać, wysoko cenić; cieszyć się, radować się; pragnąć; często: z rzeczownikiem czynnościowym = chętnie i często coś robić; z rzeczownikiem konkretnym = mieć rzecz itp. ulubioną; z rzeczownikiem oznaczającym cechę = być jakimś; w kontekstach określających warunek, opis sytuacji = być zadowolonym z czegoś (840)
- 2. Dobrze rozwijać się w korzystnym dla siebie środowisku naturalnym (9)
- 3. Wzrastać
(4)
- a. Powiększać swoją długość (3)
kochać się z kogo, z czego (46): Tu prorok vpomina áby ſie nikt niekochał z vpádku bliźniego RejPs 61v; iáko y ſwięći ſie kocháią ztey łáſki bożei ńád [!] człowiekiem RejPs 218v, 42v, 61, 62v [2 r.], 148v, 178v, 208v; HistAl G4; MurzHist B4v; BielKom A3v; LubPs H, aav; Leop Ps 37/17; á gdy złe czynią ieſzcze kocháią ſię z tego [malitia tunc exultati]. BibRadz Ier 11/15, Ez 26 arg; Oſobliwie ſie też I. C. I. kocha z wáſzey C. I. długiego żyćia BielKron 332; RejPos 20v [2 r.], 100v; RejZwierc 154v, 186v; BudBib Ps 37/11; ModrzBaz 21v; KochPs 133, 156; ále ſię z tákich ſług Bożych kochay/ ktorzy prawdziwie Mákárámi/ to ieſt błogoſłáwionymi byli. SkarŻyw 34, A4, 384, 388; ActReg 54; SarnStat 550; SiebRozmyśl G; CzahTr I3; kocha ſię z vrody KlonWor 58. Cf Ze zdaniem.
kochać się w kim, w czym (646): BierRaj 16; Rozumy ćię omyliły: Ktorych w ſwey brodzie mało maſz Choćia śię w niey bárzo kochaſz. BierEz H3v, A4v, B4, G2v, I4, K (10); OpecŻyw 10, 46, 56, 60, 87; OpecŻywSandP ktv; ForCnR C2; PatKaz II 35, 40, 40v, 46; bo też Wielbłądzi w kwaſnych ziołach ſie kochaią FalZioł IV 7b; [Gęsi] w lathaniu tak ſie kochaią iż telko gdy ieſć chczą, tedy ſiadaią FalZioł IV 18b, IV 8b, c, 23c, V 15; BielŻyw nlb 4, 6, s. 72, 93, 111, 119; BielŻywGlab nlb 13; CZemu w ſłodkim ſmaku cżłowiek więcey ſie kocha niż w inſzim. GlabGad C6v, C6v, G3, L4, N3v, O2; MiechGlab 23; BierRozm 18; KlerWes A, A2v; WróbŻołt B7, 34/9, L7v, 43/4, Q5v, 70/16, 76/4; LibLeg 10/66, 124v, 11/40; RejŁas w. 59; SZczeſliwy to człek ktory ſie niekocha w vpádku zeſzłego człowieká RejPs 62, 52v [2 r.], 60v [2 r.], 71v, 76v, 90 (14); RejRozpr A4v, F4v, K2, K3; Dayżecz pan Bog ſzcżęſcie mnożył By twoy ſtan tak żaczny był A my tego docżekali W radoſći ſie w tym kochali. RejJóz A6v, Ev, Fv, G2v, G7, G8 (11); SeklKat Y2; RejRozm 404, 406; RejKup m2, q3, aa4v, ee5v; A iáko dziećińſtwo kocha ſie w proſtoſći/ záſię gdy będzie ktho młodzieńcem/ kocha ſie w ſmiáłoſći y w roſpuſtnoſći/ w ſtároſći będąc kocha ſie w ſtałoſći y w pokoiu HistAl K3v, A3, I7v, K3v, K4: KromRozm I E2v, H2, L2; MurzHist C3v, Sv; MurzNT 73v, Matth 17/5, Mar 1/11; A kto ſie kocha w cżytániu/ Bywa z duchem w rozmawániu. BielKom Av, Av, B4v, B5v, C4, D (13); że ći [...] nyedbáli nic o rzemyęſlá te/ w kthorych ſie dzis nyewymownye kochamy. GliczKsiąż H2; Mądry tedy pan álbo wobec káżdy cżłowyek w ſludze godnem á w vcżonem cżłowyeku woli ſie kocháć niżeli pſow głáſkáć GliczKsiąż N6v, E8, Fv, G8v, O6, O7, P2; Záwżdy ſie w morderſtwye kocha ten ták narod ſrogi. LubPs D2, B3v, D3v, I3 [2 r.], Kv, N5 marg (15); GroicPorz ppv; KrowObr 50v, 59v [2 r.], 68v, 150, 189v, 212, Ss; gdyż nie dbálſzych ludzi nie máſz iáko Polacy/ á coby ſie w ſwym ięzyku mniey kocháli. RejWiz A4v, 26, 36v, 37v, 54, 66v (14); podz vżywaymy miłośći y tudzieſz kochaymy ſie w lubieznym obłápiániu [fruamur cupitis amplexibus]/ aż do dniá. Leop Prov 7/18; Effráim (ieſth iáko) iáłowicá ktorą náucżono kocháć ſie wmłodźbie Leop Os 10/11, Deut 30/10, 2.Reg 19/35, Tob 3/22, Ps 50/18, 146/10 (12); KochZuz A2; RejFig Aa5v, Bb4v; RejZwierz 28, 83, 88v, 141v, 142; roſproſzże narody ktore ſię kocháią w walkách [qui bella volunt]. BibRadz Ps 67/31; nie kocham ſię w karaniu twoim/ ále dla twoiey odpornoſci ćiebie treſtáć muſzę. BibRadz I 458c marg, *4v, Lev 26/31, 1.Reg 15/22, 18/1, I 161a marg (22); á od cory ſwoiey w ktorey ſie kochał Memfis/ przezwał miáſto iey imieniem BielKron 9; Ptolomeus Filádelfus/ o tym wiele piſzą/ iż ſie kochał w náukach wſzelkich BielKron 128v; więcey ſie my w żeleźie dobrym kochamy niż w złoćie BielKron 352, 16v, 17, 24v, 44v, 56 (36); BielKronCies 477; GrzegRóżn A2, A3; KochSat B4v; KwiatKsiąż C4; Lageos, Nieyákie ziele w którym ſie záyące wielmi kocháyą. Mącz 183a, 39a, 65c, 140a, 167a, 182b (14); OrzQuin B4; Prot C2v, C4v, D4, E2; SienLek 12v, 29; SienLekAndr a2v; RejAp 5v, 101, 193v; bo w.m. kocháiąc ſie w białychgłowach thák bárzo/ iáko ſie kochaſz/ przeſtrzeżeſz ich s thego czo zle GórnDworz Gv, D8v, G3v, H6, H7, I8v (16); Piſáłoć o tym ich przedtym doſyć/ á zwłaſzczá Euklides [...]/ w ktorym y dźiś ludźie náuczeni ſye kocháią. GrzepGeom B2, B3v; A my go [Krystusa] takież záwżdy zábijamy/ ile kroć/ á iáko długo w grzechach ſie kochamy. HistRzym 109v, 3v, 28v, 51v, 76, 102v, 117v; iáko ſie Pan kocha w miłoſnikoch ſwoich RejPos 321v, 3v, 4, 7, 11v marg, 15v (33); RejPosWiecz2 93v; BiałKat d4v; BielSat D4, G4v; GrzegŚm 27; KuczbKat 375; KOcháć ſie przodkiem możeſz w dziatecżkach vććiwych RejZwierc A4v, A4v, 13v, 62v, 82v, 91 (17); WujJud ktv, A2v, A6, 5, 181v; RejPosWstaw [412], [412]v; Ale iż ſię w ob iawianiu cudzych vſterkow [...] niekocham/ przeto rad ná ten cżás dam innem omyłkam pokoy BudBib c3; á kto ſię kocha w niebeſpiecżeńſtwie [qui amat periculum]/ zginie w nim. BudBib Eccli 3/26[27], b3, 1.Reg 15/22, 18/25, 19/1, 2.Reg 24/3 (16); MycPrz I A2v; BiałKaz I3 [2 r.]; BudNT przedm a3, c5, dv; Ze [...] rychley zgrzeſzyć możeſz/ [...] gdy ſie kocháiąc w ſwey właſney ſpráwiedliwośći/ z niey ſie nádymáć y inſzymi gárdźić pocżnieſz. CzechRozm 211, Av, 73v, 80, 84, 107, 127v, 240v; WY wſzyſcy ktorzy w cnocie rádzi ſie kochacie/ Oto ty zacne ludzye ná wizerunk macie PaprPan F4, Fv, F2, I3v, L, N3 (14); Aleć wſzytkim ludźiom tá wádá zda śię być wrodzona/ iż ſię kocháią w pochlebcach [ut adulatoribus delectentur]. ModrzBaz 17v; A ták/ ná Páná to właśnie należy/ y niekocháć śię w oſkarżániu/ y niedáwáć oſkarżáiącemu wiáry pirwey/ niżli śię wſzytkiego dowieſz ModrzBaz 21, 1v, 13, [16]v, 17v [2 r.], 20v (24); [Greki] iſz ſie w ſwarách około wiáry kocháiąc Biſkupom Rzymſkim do zgody ſię przywodzić nie dáli. SkarJedn 243, 178, 249, 250, 329, 371 (9); Oczko A4v; KochPs 7, 22, 45, 52, 187, 213; kochaymy ſię/ práwi/ bárzo w pośćie SkarŻyw 393, A2v, A4, 4, 46, 47 (50); MWilkHist F4v; vbráli go w odzienie y w ſzáty Xiążęce ſwietne/ w ktorych ſię zá żywotá ſam nawięcey kochał StryjKron 411, A3v, 76, 120, 155, 360 (9); Owcá ie źiołká/ wilk ſię w mięśie kocha. CzechEp 37, *2, 4, 12, 35, 64, 208, 223; CzechEpPOrz *2v; NiemObr 15, 113, 115 [2 r.], 147; KochFr 28; KlonŻal A2, A2v; ReszPrz 72; ReszList 159, 177, 178 [2 r.], 186; WerGośc 204, 215, 236, 243, 244, 259; WisznTr 3, 4, 15, 35; BielSen 9, 18; KochPam 80; Teraz widźiſz/ że nam niebo nieſprzija/ W czym ſye kochaſz/ to ćię dáleko mija. KochPieś 26; PudłFr 39, 45; ArtKanc K5v; BielRozm 30; GórnRozm A3, L4v [3 r.]; PaprUp B4, L3, L4v; ZawJeft 5 [2 r.], 14, 32, 34, 45; Ia zawszytkie łaski y chęci w wielce dziękuię wprzyiazni w wielcesię kochąm y statecznie wniey trwać chcę. ActReg 65, 51: Phil B3; GrabowSet T3; OrzJan 38, 49, 53; LatHar +5v, +9, 19, 22 [2 r.], 92 (10); KołakCath A3v, C2; Iákoż wy możećie wierzyć/ ktorzy ſię w chwale iedni od drugich kochaćie: á chwały ktora od ſámego Bogá ieſt/ nie ſzukaćie? WujNT Ioann 5/44, s. 97, 212, 448, 529, 2.Cor 12/10 (10); WysKaz 46; SarnStat 879, 1267; SiebRozmyśl [A2], [A2]v, E3v, L, [M], [M]v; SkarKaz )( 2v [2 r.], 42b, 84b, 209a [3 r.], 244b (15); CiekPotr 3 [2 r.], 20; CzahTr L4; GosłCast 9, 12, 31, 44; W tym okręćie maćie ſyny/ dźieći/ żony/ imienia/ ſkárby/ y wſzytko w czym ſię kochaćie SkarKazSej 667a, 660b, 661a, 662b [2 r.], 707b; KlonWor 41. Cf Ze zdaniem.
cum inf (2): Kochamy ſie też widzieć kwitnące polá HistAl I7v; ActReg 53.
Ze zdaniem dopełnieniowym, warunkowym i przyczynowym [w tym z zapowiednikami; w tym (19), z tego (10), dla tego (1); iż(e) (30), kiedy (16), gdy (5), że (4), aby (3)] (58): BierEz G2v, M2; rozráduymy ſie pánu ſwemu/ kocháiąc ſie ſtego/ iż ſie on ſtał zbáwićielem náſſym RejPs 140v, 16, 52, 52v, 63v, 78 (10); RejJóz D3v, F6v, G3; RejKup 17v, o6v, cc6; A dla tego ſie yęzyk moy y ſerce kocháło/ Iż w nádzyei odpocżywáć będzye moye cyáło. LubPs D3; RejWiz 14, 21, 88v, 174v; A iże ie [główki] vpſtrzono/ przedſię ſie kocháią. RejZwierz 122; BibRadz I 431a marg; Ten Ceſarz Nero kochał ſie w tym/ iż ty miáſtá iego imieniem zwáno. BielKron 287v; RejAp 129v; iáko Spártanki kocháły ſie wtym / kiedy ſynowie ich ſławnie ginęli GórnDworz Z5v, F3v, O4; RejPos 30v, 84, 85v, 179, 252, 344v; Są niektorzy/ ktorzy śie kocháią gdy źle vcżynią KuczbKat 195; Pátrz iáko ſie ięzyk kocha kiedy mu czo wdzięcżnego ſmákuie. RejZwierc 142v, 24v, 142v [2 r.], 215v; WujJud 181; CzechRozm 249v; PaprPan N4v; ModrzBaz 51v; SkarŻyw 107, 133, 185, 384; StryjKron 462; Iśćie w tym ſię nie kocham/ ábych ſię miał ná cżyię ſławę puſzcżáć NiemObr 66, 31, 115; SkarKaz 209b; GosłCast 14, 38, 49.
W przeciwstawieniach: »kochać się ... nienawidzieć (a. w nienawiści mieć) (3), brzydzić się (2), cierpieć, ganić, omierznąć, żal mieć« (9): BielŻyw 72; á wſzyſcy kthorzy mię w nienawiśći maią/ kocháią ſię w ſmierci [qui odio habent me, diligunt mortem]. BibRadz Prov 8/36; Iákoż wprawdzie ſerce náſze brzydzi ſie/ y nienawidzi tych rzecży wſzytkich/ ktore były ſnámi w nieſzcżęſciu náſzym/ á w thych ſie kocha/ ktore były przy nas/ cżáſu fortunnego. GórnDworz H7; iż go dotkną w ſádno w obycżáioch iego/ w ktorych ſie on kocha á ludzie ſie tákiemi brzydzą RejZwierc 91; Co ſię słowieńſkiego przekładu dotycże/ temu też ia nie tylko niegánię/ áleſię wniem wielce kocham. BudNT przedm c5; pokazuiac yto ze się tez nigdy ztego nie kochał owszem nieraz serdeczny ztego zał miał ActReg 54; w cżym ſię przeminęłych lat/ nieprzyſtoynie ſerce twoie kocháło/ toć iuż znácżnie omierzło. LatHar 675; WujNT 529; Przeminęło wſzyſtko/ y to ieſliś ſię w cżym kochał/ y to ieſliś co przećiwnego ćierpiał WysKaz 46.
W charakterystycznych połączeniach: kochać się aż do śmierci, (nie) bar(d)zo (barziej) (37), darmo, długo, mało ((na)mniej) (7), (tym, na)więcej (19), niepomału, nieprzystojnie, niewymownie (3), osobliwie (11), osobnie (2), prozno, rzkomo, tajemnie, uprzejmie (2), ustawicznie, wielce (11), wielmi (6), zacnie, (za)wżdy (zawsze) (9), zbytnie, źle, z młodych lat, z podziwieniem, z weselem (w weselu) (2); kochać się z chytrości, z czynu, z łaski, z mnostwa pokoju, z niewinności, z pociech, z sług, z towarzystwa, z upadku (5), z urody, z utrapienia, z uznania prawdy, z waśni, z wdzięczności, ze zjawienia, z złego, z zwycięstwa, z życia; kochać się w baczeniu, w białychgłowach, w biesiadach, w bluźnierstwach, w błaźniech, w błędzie (2), w bogactwach, w bogobojnych, w bojaźni, w boju (2), w brzydliwościach, w bydlech, w całopaleniach, w cerymonijach, w chwale (5), w cnocie (6), w corce, w czarach, w czci, w czystości (6), w czytaniu (czcieniu) (7), w darzech (2), w dekrecie, w dobrach (2), w dobrym (w dobrych uczynkach, w dobrze czynieniu) (3), w dochodach, w dostatkach, w dostojeństwie, w drogości, w duszy, w dużości, w dziateczkach, w dzielności, w fałszu, w godach, w gościach, w grze, w grzechu (6), w gwizdaniu, w imieniu [= mieniu], w imieniu [czyim] (2), w jedzeniu, w języku, w jusze, w karaniu, w kazaniu, w kłamcech, w kłamstwie, w komedyjach, w koniech, w krewkościach (2), w krotofilach, w krwi (2), w księgach (2), w kunszciech, w łataniu, w lenistwie, w lewku, w lubości, w ludziach, w (wielkości) ludu (człowieku) (6), w łakomstwie(ch) (3), w łasce, w łowie(ch) (3), w łupiestwie, tu majestatach, w majętności, w maszkarach, w materyi, w mądrych, w męce, w męstwie (2), w miastach, w miejscach, w mięsie (3), w milczeniu, w miłosiedziu (4), w miłości (3), w miłośnikoch, w młodości, w młodzieniaszkach, w młodźbie, w mocach, w modlitwie (2), w morderstwie, w możności(ach) (3), w muzyce, w nabożeństwie, w nabyciu, w naczyniu, w narodzie(ch) (2), w naukach (7), w niebezpieczeństwie, w nieprawości, w (nie)sprawiedliwości (6), w niewinności (2), w (nie)zgodzie (7), w nowinach (4), w obcowaniu, w obfitości(ach) (2), w obłapianiu, w obłudach, w obżarstwie, w obyczajach (2), w odmianach, w odpuściech, w ofiarach (8), w ogniu, w ogrodzie, w ojcach, w ojczyznie, w okrutności (okrucieństwie) (3), w omyłkach, w opilstwie (2), w opończach, w oskarżaniu, w ozdobie, w paniech, w państwie, w piciu, w pieniu, w piękności (4), w piśmie(ch) (4), w plebanie, w pobożności, w pochlebcach (2), w pochlebstwach, w podjeżdżkoch, w pokładziech (2), w pokoju (3), w pokorze, w pokucie, w polach, w posesyjach, w posłudze, w posłuszeństwie, w poście, (jako) w potomstwie (2), w potrawach, w powieści, w pracy, w prawdzie (2), w prawie, w prosto(ś)ci(e) (3), w prożności, w prożnowaniu, w przedmowach, w przekładzie, w przemiennościach, w przybytkoch (2), w przyjacielstwach, w przyjacielu (2), w przyjaźni (2), w przymiocie, w przymowce, w przypisowaniach, w pustyni, w radości, jako w raju, w rozdziałach (2), w rozkoszach (5), w rozliczności, w rozmyślaniu, w rozpustności, w rozterkach (5), w roztropności, w rozumieniu, w rzeczach (9), w rzemieśle, w schadzkach, w sercu, w sędziech, w sile, w skarbach (3), w sklepiech, w sławie (4), w słowiech (słow(k)ach) (4), w słuchaniu, w słudze (3), w służbie (4), w smaku (2), w społeczności, w sprawie, w srebrze, w srogości, w stałości, w stanie, w stolicach, w strofowaniu, w swarach (2), (jako) w synie(ch) (3), w szatach (4), w szczyrości, w ślepocie, w śliczności, w śmiałości, w śmierci (3), w śpiewaniu, w światłości, w świecie (5), w tańcach (3), w tekście, w towarzystwie (3), w trunku, w tyraństwie, w ubostwie (2), w uciekaniu, w uczeniu, w upadku (2), w upodobaniu, w urodzie (3), w używaniu, w walkach (4), w winie (4), w włoszczyznie, w wodzie„ w wonności (2), w wszetecznikach, w wszeteczności, w wybawieniu, w wymyślech, w występku, w zabaw(k)ach (2), w zacności, w zamkach (2), w zatraceniu (2), w zbrojach (2), w zbytku, w zdradzie, (jako) w zdrowiu (2), w (z)ginieniu (2), w ziołach, w zjednoczeniu, w złocie (3), w złości(ach) (8), w złych uczynkach (źle czyniąc) (2), w zuchwalstwie, w zwadzie, w zwirzchności(ach) (2), w żelezie, w żenie, w życiu, w żywocie przyszłym (2).
W cżym śię kochamy/ to nam cżęſto ſzkodzi. BierEz Kv; A czo ludziom ieſt ſprzećiwno/ w tym ſie więczey kochamy RejJóz C7.
Nie toć ieſt ſzcżęſcie w cżym ſie kocha ciáło RejZwierc 229.
Bo kto mi ſię záleca á dla mnie nie cżyni/ Ták ſię w nim bárzo kocham iáko w párſzcżywy świni. CzahTr L4.
»kochać się (jako) (sam) w sobie« = często: być samolubem, pyszałkiem; mirari se Mącz, Cn; placere sibi Calag, Cn; blandiri sibi Mącz; amare se, diligere se, gaudere in se, plaudere sibi Cn [szyk zmienny] (18): BielŻyw 119; A wielkiem pochlepſtwem/ przywiodłá go [złość] ktemu/ áby ſie ſam wſobie kochał przepomniawſſy bogá RejPs 53; KrowObr 189v; RejWiz 96v; Mącz 25c, 223c; RejPos 227v, 228; RejZwierc 219; Bo trzebá doględácżowi bez nágánienia być/ iáko Bożemu ſzáfárzowi nie coby ſię wſobie kochał [non arrogantem]/ (trzeba) nie gniewliwego/ nie opiłego BudNT Tit 1/7; CzechRozm 207, 213, 226; Calag 294a; PRózna twa chłubá/ niekochay ſie w ſobie KochFrag 27; SkarKaz 117b, 314a, 516a; KlonWor 60.
»kochać się i (a) chłubić (się)« = complacere et glorificare se PolAnt [szyk 3 : 1] (4): BibRadz I 356a marg, Agg 1/8; Pátrzayże záſię iáko ſię thu ktory ſtan ma chłubić á kocháć w doſtoieńſtwie ſwoim RejPos 120v, 179.
»kochać się, (i) cieszyć (a. ucieszyć) się« (2): mam zá to żeby ſię W. M. niewymownie kochał/ y vćieſzył ſłucháiąc ták zacnych/ bogoboynych/ y vcżćiwych káznodźiy ReszList 153; SiebRozmyśl [A2].
»lubować, kochać się« (1): Patrzáycie iako dziwné a roſkoſſné ieſt ſwięto dziſieyſſé/ dlá tego wſſytką duſſą/ żądzą ij motzą má bytz obchodzono [...]/ Wtym ſobie lubuy/ wtym ſie kocháy OpecŻyw 10.
»(nie) mi(e)łować (a. rozmiłować się, a. umiłować), (a, albo, ani, i) kochać się« = diligere, amare Vulg [szyk 7 : 6] (13): LubPs cc2v marg; Leop Prov 21/17; tedy Ionátán ſerdecznie ſie rozmiłował Dawidá/ á kochał ſie w nim [anima Ionathae conglutinata est animae David, et dilexit eum]/ iáko w zdrowiu ſwoim. BibRadz 1.Reg 18/1; KwiatKsiąż C4; Si tibi bona libido fuerit patriae, Będzieſzli ſie kochał/ w oyczyznie/ álbo miłował oycziznę. Mącz 192a; GórnDworz Mm4; WujJud A2v; KochPs 45; WerGośc 215; SkarŻyw 63, 519; Vmiłuy rozum/ kochay ſię w bacżeniu GrabowSet T3; SkarKaz 638a.
»obierać (się), (a, i) kochać się« = delectari et exercitari Vulg [szyk 2 : 1] (3): WróbŻołt 76/4; His studiis quibus uterque nostrum devinctus est, Ná ktoreswá ſie obádwá vdáłá/ álbo w których ſie obádwá rádá obierawá/ kochawá. Mącz 497b, 238c.
»pochlebiać i kochać się« (1): y káżdy s ſwego przyrodzenia złego ſobie pochlebia y kocha ſię ſam w ſobie KrowObr 189v.
»(nie) kochać się i (ani) przechwalać się« (2): RejPosWstaw [412]v; A cżyni to BOg dla tego/ żebyſmy ſie my ſámi w ſobie nie kocháli/ áni ſie też ſámi z ſiebie przechwaláli/ iákobyſmy też co tákowego w ſobie/ cżegobyſmy od Bogá nie wźięli/ mieli CzechRozm 213.
»kochać się, (a, albo, i) rozkoszować (się) (a. rozkosz mieć, a. rozkosz pokładać)« [szyk 4 : 1] (5): BielKron 334v; Simones [...]. Est etiam cognomen Delphinorum, quo mire delectari illos ferunt, Delphinowie riby morskie Simones Szymkámi bywáyą zwáni yeſt rzecz doſwiádczeniem doznaná że ſie bárzo w tym ymieniu kocháyą y dźiwnie ſie roskoſzuyą. Mącz 394a, 343d; RejPos 104; W náſzéy krwi nie kocha ſye/ ni w iuſze wołowéy/ Więtſzą roſkoſz pokłáda w duſzy czyſtéy zdrowéy. ZawJeft 32.
»(u)podobać się, (ani) (nie) kochać się« = placere, delectari Mącz; voluntatem habere beneplacitum esse Vulg [szyk 2 : 1] (3): Leop Ps 146/10; Mącz 386c; á mnima w myſli ſwey iżby tákiego drugiego áni w rozmowie/ áni w ſpráwach [...] nie było rownego iemu: ſam ſie ſobie iedno podobáiąc/ ſam ſie w ſobie kocháiąc/ ſam iedno ná ſwoy cień pátrząc. RejPos 228.
»(u)radować się (a. brać rozradowanie, a. z radością czekać) a (i) kochać się« = exsultare et delectari a. gaudere Vulg [szyk 5 : 1] (6): WróbŻołt 34/9, 67/4; RejPs 219; ráduyćie ſie á kochayćie ſie/ bowiem zápłáthá wáſſá hoyna ieſt Leop Matth 5/12; RejZwierc 168v; WujJud ktv.
»kochać się a (i) weselić (się) (a. być wesoł)« [szyk 2 : 2] (4): HistAl G4; Y od thych ktorzy ſię kocháią źle czyniąc/ á weſelą ſię [laetantur ... et exultant] w złoſćiwych przewrotnoſćiách. BibRadz Prov 2/14; BielKron 79v, 242v.
»kochać się, wielce ważyć« (1): W tey tedy miłey zgodzie/ dobry obywátel y prawdziwy miłoſnik Oycżyzny ma ſie kocháć/ tę v ſiebie wielce ważyć Phil B3.
»wielbić i kochać się« (1): O święta Polſko náſzá [...]. (–) Záprawdę ieſt co wielbić/ y w czym ſye kocháć/ y zá co Pánu Bogu dźiękowáć. OrzRozm L3v.
W połączeniu szeregowym (1): O IEzu [...]/ rácżże w ſerce moie wlać łáſkę twoię/ [...] ábym ćię mogł doſkonále miłowáć/ ćiebie chwalić/ w tobie ſię wiekuiśćie kocháć/ tobie ſłużyć/ z ćiebie y od ćiebie chwałę odnośić. LatHar 26.
W charakterystycznych połączeniach: kochać się najwięcej (2), wiekuiście, wielmi; kochać się w bodze(ch) ((jako) w Bogu) (5), w bostwie (2), w Jehowie, w obraziech, w obrzydnościach, w panu (Bogu) (panie) (3), w personie, w uczynkach (dziełach) rąk swoich (2), we wszechmocnym.
W połączeniach szeregowych (2): KochPs 181; iż ieſli ći ſą ſzcżęśliwi/ ktorzy ſię w ſłowie Bożym kocháią/ nim ſię rządzą/ y onego przyſtrzegáią: tedy ći muſzą być nád inſze wſzytkie nieſzcżęſliwſzy/ [...] ktorzy o nie niedbáią CzechEp 112.
W charakterystycznych połączeniach: kochać się najwięcej, pilnie, uprzejmie, zawżdy (3); kochać się wnabożeństwie, w naukach, w przykazaniu, w rozkazaniu (2), w rzeczach bożych, w słowie (bożym) (8), w świętej prawdzie, w świętych wyrokoch, w zakonie (pańskim, pana, bożym, świętym) (5).
»pilnować i kochać się« (1): Bo go też koniecżnie zá łáſką Bożą ći pilnuią y w nim [szabacie] ſie kocháią/ ktorzy podług ſłowá Bożego żywot ſwoy prowádzą. CzechRozm 71v.
[kochać się z czego: Záśię drzewá ktore naśienie mocne á wielkie dawáią/ lepiey śię z niego [= z nasienia] kocháią niżli z gáłązek ſádzonych. Cresc 1571/664.]
kochać się w czym (4): FalZioł IV 27c; Ale dzdzewnicza ieſt ſłodſza niżli inſza woda [...]. Przeto ribam barzo lubi, á tak ſie ony w niey kochaią. GlabGad I, N4v; SkarKaz 118a.
Ze zdaniem przyczynowym (1): ábowiem ſye s thego róg thym lepiey kocha/ gdy go częſto podrzynáią SienLek 176v.
Synonimy: 1. cieszyć się, lubić się, lubować się, miłować, podobać się, radować się, rozkoszować się, weselić się, wielbić; 3. podrastać, rość, wzrastać.
Formacje współrdzenne cf KOCHAĆ.
ZCh