»[komu] się na myśli zdaje, myślom [czyim] się zdaje« [szyk zmienny] (2 : 1): RejWiz 9v; Zápomniałem byś ma corká byłá/ ále mi ſie zda záwżdy ná myśli iże ieſteś mą żoną HistRzym 7v; WujNT 180.

»w myśli się broić; myśl się broi; myśl brojna« = mąci się, kłębi się w głowie (2; 1; 1): (did) Poſeł powieda yż to iuż proſnie rozmyſli (–) Iużczi prozno bracza moy Teraz ſię bledna myſl broy Dawno ſię było rozmjſlaċ Niż gdy yuż Cżás od powiędaċ RejKup y7v; ſprzećiwnicy moi/ Ktorym ſie złość bez przeſtánku záwżdy w myſli broi LubPs F4v; RejWiz 34v; ArtKanc R19.

»by(wa)ć, stać się [jakiej] myśli; mieć myśl [jaką]; chodzić w [jakiej] myśli; myśl [jaka] jest [u kogo]; [kto] [jakiej] myśli, z [jaką] myslą« = być jakim [szyk zmienny] (135 : 2; 22; 2; 2 : 39 : 3): BierEz G4, Q3; FalZioł V 51 [2 r.], 65, 65v, 66, 71v; BielŻyw 71 [2 r.], 145; Abowiem oni znádętemi myſlami [...] wiele kroć żártownie nágrawáią mię RejPs 179, 37v, 47v, 79v, 176v, 190, 198; RejRozpr I4v; RejJóz B4v, G4, G5, I4, I8 (11); MurzHist I; BielKom F8; GliczKsiąż C2v; LubPs gg4v; RejWiz 4v, 16, 17, 35, 35v (9); Leop Iudic 5/15, 16, Prov 28/14, Act 27/22, 25, 36; RejFig Aa7v, Dd3; RejZwierz 2, 10v, 34, 64, 67v, 70v, 131; Co vſłyſzawſzy/ záfráſowal ſię/ y był złey myſli [confusus est et deficiebat] że ſię nie ſtáło nád Izráelem iáko on chćiał BibRadz 1.Mach 4/27, 1.Reg 1/15, 18, 25/36, 2.Reg 13/28, Prov 14/17 (17); BielKron 80v, [84²], 85v, 100v, 129 (11); Laborat ambitione Wyſokiey myſli yeſt Mącz 180d; Musice, Weſoło/ Ochotnie. Musice vivere, Cziſtey myſli záwſze być. Mącz 238c, 10b [2 r.], c, 39b, 53b, 182d [2 r.] (35); OrzQuin P4 [2 r.]; Prot C4, D2; SienLek 30; GórnDworz G4v, K, O2, P4v, P5 (8); HistRzym 23v; RejPos 135, 200; BielSat G3v; KuczbKat 310, 405; RejZwierc 13 [2 r.], 54, 72v, 74, 86 (23); BielSpr 69; áby wiedząc o tych przyſięgach pewnie ktorym vwierzyli/ byli [przodkowie nasi] dobrey y beſpiecżney myſli [laetarentur]. BudBib Sap 18/6, 2.Reg 13/28, Tob 11/10; BudNT Act 21/25, Philipp 2/19; CzechRozm 1v; PaprPan O4; ModrzBaz 7, 116; Bog pomoż żeś tákiey myśli y ták mężny/ nasławnieyſzy Fricżu ModrzBazBud ¶5; iſz drudzy weſołey nigdy myſli niemieć/ y iáko w iákiedy kordyáce boleć á wzdycháć á ſerca trzęśienia z przeſtráchow ćierpieć muſzą SkarŻyw 293, 90, 171, 173, 188, 201 (9); StryjKron 482; KochFr 73; WerGośc 230 [2 r.]; KochPam 82; Wſtań: dźiś dźiéń/ którégoś ſye ty vrodźiłá/ Rzecz nieſłuſzna/ ábyś weń myśli ſmętnéy byłá. PudłFr 73, 20, 74; GórnRozm A4; KochProp 11; Magnanimus – Spaniałego vmisłu, wielgiei misli, qui magni est animi. Calep 629b; GórnTroas 68; OrzJan 34, 118; WujNT Luc 12/19, s. 261, Act 27/22, 25, Philipp 2/19, Apoc 11/10; KlonKr F; Wrodźłeś ſię płćią [...] w niego/ Dał by to BOG byś teſz miał myśl iego. Byſmy ćię teſz Oycem wſzyſtcy zwáli RybWit C2v.

»(być), leżeć na myśli« [w tym: komu (7)] [szyk zmienny] (8 : 1): BierEz Q3; MurzHist Gv; RejKup f4v; bowiem byłá [Jadwiga] [...] ſmowioná zá Gwilelmá Rákuſkie kſiążę/ przeto iey był pierwey ná myſli. BielKron 380v; Agito Vſtáwicznie czinię/ Myſlę záwżdy o tym/ záwżdy mi to ná myſli leżi. Mącz 6b; GórnTroas 46; GosłCast 63; KlonWor 15, 48.

»z myślą czekać« = spodziewać się (1): iną rzecż vſłyſzał/ niż thá/ ktorey z myſlą ſwą cżekał GórnDworz S2v.

»myśli kłaść (a. przykładać, a. przyłożyć), przydać, sadzić« [w tym: ku komu, ku czemu (6), do czego (1)] = addere Vulg (8 : 1 : 1): BielŻywGlab nlb 11; Y toć wielki członek cżnoty Gdy kto myſl z prawey ochoty Ku drugiemu wiernie kładzie (marg) Z wiernym ſie wiernie żachować (–) RejJóz E7; LubPs Rv; ſłuſzne rozeznánie. Co wżdy obráć lepſzego/ á k cżemu myſl ſádzić RejWiz 47; Leop 2.Reg 5/22, Ps 76/8; y przydałem ktemu myſli ſwoie/ ábych poznáł mądrość/ náuki/ ſzaleńſtwo/ y błędy [Et dedi cor meum ad sciendum PolAnt Eccle 1/17]. BielKron 79; GórnDworz Mm4v; RejPos 23, 262v.

»mieć, nosić, obracać na myśli; mieć, zachować w myśli; mieć myśl [w czym]« = myśleć, pamiętać o kim, o czym; animo intueri Mącz; mentis et animi habere Modrz (13 : 1 : 1; 5 : 1; 1): FalZioł IV 54a; od człowieka zuchwale złoſćiwego/ ktory nic ſluſſne^go nienoſi námyſli ſwoiey iedno vmyſl iego záwżdy ſie ſćiąga ku roſtyrkowi. RejPs 207v; o tych mieyſcach ktorem wątpliwie w ſwey myſli záchował v ſiebie/ áżem ie ſwą nogą przemierzył BielKron 455v; Meditabundus perpetuo incedit, Záwżdy ma coś ná myſli. Mącz 213a, 412b, 442a, 468a, 486b; RejAp 35; HistRzym 7v, 30v; KuczbKat 290, 340; A to comći vcżynił/ ná myſli obrácay. HistHel C4v; ModrzBaz 87v; nie ma Bóg w myśli niczyich złośći. KochPs 16, 35; SkarŻyw 52, 225, 263; KochWr 23; GosłCast 57.

»objaśnić, oświecić (a. oświecać), otwarzać (a. otworzyć) myśli; myśl się otworzy; myśl oświecona; myśli oświecenie« [szyk zmienny] (6 : 6 : 3; 1; 1; 1): RejWiz 34v [2 r.]; To ſie tám rozum oſtrzy/ á wſzytko ſie ſporzy/ To ſie iuż tám wierna myſl/ káżdego otworzy. RejZwierz 134v; iż im Pan obiáſnił myſli á ſercá ich iż go práwie poználi RejPos 116v, 110v, 116, 142v, 145v, 151 (12); KuczbKat 80; ArtKanc H6; Ziednay [Matko Boża] win zgłádzenie/ Myśli oświecenie: Przygod oddalenie LatHar 405.

»myśl(i) obrocić (a. obracać); z myślą, myślą się obrocić« [w tym: do kogo, do czego (4), ku komu, ku czemu (4), na co (4), w kogo (1), za czym (1)] = skierować swoje zainteresowanie na co [szyk zmienny] (14; 2 : 1): RejPs 145v; na ktorąkolwiek stronę mislią ſwoyą sye obroczymi wſzedi trudnosczy y niebeſpeczenstwa LibLeg 11/40v; LubPs Rv marg; A gdy ſobie [Jonatan] pokoy z nieprzyiacielem vcżynił/ myſl ſwoię wſzytkę obroćił ku kościołowi Bożemu/ iákoby gi mogł co nalepiey wyſtáwić/ y vcżynił temu doſyć BielKron 88; GórnDworz Aa4v, Cc3, Ee8; RejPos 23; KuczbKat 410; RejZwierc 178v; Abyſmy weźrzawſzy ná obraz/ myśl do Páná Bogá obracáli. WujJud 50v; SkarŻyw 258, 470; LatHar 1, 278; SkarKaz 639a; SkarKazSej 707b.

»myśl(i) odwieść (a. odwodzić) itp.; myśl odciąga się itp.; obrocić się, odnosić się myślą; myśl odwodzi [kogo]; uwieść [kogo] od myśli [jakiej]; myśli odwiedzienie itp.« [w tym: od kogo, od czego (20); odwieść a odchylić (1), myśl się nie unosi ani nie nachyla (1)] = przesta(wa)ć myśleć o kim, o czym; (s)powodować unikanie czego [szyk zmienny] (12; 4; 1 : 1; 1; 1; 2): Spraẃ to [...] pánie áby ſie nigdziey indziey od ćiebie nieodćiągáłá myſl moiá RejPs 185v, 121; Thak ſzie obrocz odnyey wſchithka myſlą wſchithką wyara LibMal 1544/85v; odwroć maluczko myſl twoię od grzéchu ſwoié^go/ ſpuśc śię wſzyſtek na obietnicę Bożą MurzHist F; LubPs Rv, aa4v; RejWiz 134; BibRadz I 346; LeovPrzep E4; RejPos 217v; RejZwierc 147, 150v, 178; Ochozyaſz/ [...] W tey ſproſnośći pogáńſkiey/ iż báłwány chwalił/ A ſwą myſl y też ſerce/ od Bogá oddalił. HistHel D2v; bo bywáią [przedmowy] cżynione [...] dla ziednánia łáſki v ſędźiego/ á iego myśli od prawdy odwiedźienia [eiusque mentis a veri cognitione avertendae ... causa] ModrzBaz 94; ReszList 156; LatHar 144, 675; GosłCast 39; SkarKazSej 673a.

»myślą ogarnąć itp., ogarniony, zbrodzony; w myśl pojąć; ogarnąć myśli; myśl obejmie itp.« = rozumieć; depingere cogitatione, percipere sensibus Mącz; verba cogitationis percipere PolAnt [szyk zmienny] (4 : 3 : 2; 1; 6): y ktorego Tron ieſt myſlą nie ogárniony [cuius thronus inaestimabilis]/ y ſlawá nie poięta Leop 4.Esdr 8/21; BibRadz Iudith 8/10; Non cadit sub oculos, nec sub sensum. Nie może tego oczima oględáć/ myſlą ogarnąć. Mącz 28d; Depingere cogitatione, ná vmysł wziąć/ myślą poyąć. Mącz 300b, 37a; GórnDworz L1; KuczbKat 110; Y znákow chęći przéćiw człowieku. Myśł nie ogárnie/ ięzyk nie wymowi tego/ Niemáſz/ o pánie/ tobie rownego. KochPs 59, 210; SkarŻyw 3; W ten cżás okiem vyźrzę/ cżego myśl nie może Dośiądz GrabowSet S, N4v; LatHar 380, 681; To w myśl poiąć ſtátecznie: nie ſámému ſobie/ Człowiek ſie ná świát rodźi GosłCast 43, 50.

»w myśli pleść, na myśli wić« (1 : 1): WisznTr 9; cóż on wié/ co ná myśli wiie. GosłCast 27.

»pod(aw)ać w myśl, do myśli, myśli; k(u) myśli, do myśli przypuszczać; myśl puszczać [do czego]; myśli [czyjej] przekładać« = dare in mentem PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (3 : 1 : 1; 2 : 1; 1; 1): RejPs 114v; Nie przypuſzcżay k myſli ſwey/ plugáwey ſtárośći BielKom Ev; RejWiz 138; BibRadz Hebr 8/10; A Pan Bog podał rádę w myſl ſtárcá onego HistLan Cv; ReszPrz 95; LatHar 216, 376; WujNT Hebr 8/10; y w tym zgrzeſzyſz/ y ludźiom nieco złego do myśli podáieſz. SkarKaz 384a.

»poddać, podłożyć myśl [komu a. pod moc czyją]« [w tym: poddać a podłożyć (1)] = ulec, spowodować czyją uległość; dare animam alicui PolAnt [szyk zmienny] (4 : 1): BibRadz Eccli 9/2; Rácżże ty ſam wſzytki zburzone myſli/ á rozumy nád wolą thwoię wynioſłe/ poddáć á podłożyć pod moc prawdy twoiey RejPos 90; BudBib Eccli 9/2; GrabowSet D2.

»podnosić (a. podnieść, a. wznosić) myśl; myślą się zanosić (a. zanieść, a. podnieść); z myślą się podnieść (a. unosić); podniesienie (a. podnoszenie) myśli; myśli są podniesiony; myśl (się) unosi (a. unasza, a. musi się unosić)« [w tym: ku komu, ku czemu (9), do kogo, do czego (6), na co (5), za czym (3), nad co (1)] = kierować swoje zainteresowanie ku komu, ku czemu [szyk zmienny] (11; 4; 2; 4; 1; 4): RejPs 35v; BielKron 108; RejAp 95, 111v; A ieſliże ſie też omylnie vnośi myſl á ſumnienie twoie zá márnym ſwiátem RejPos 30v, 313v, 351; będźie Pleban vczył/ kiedy to imię OCIEC ludźie vſłyſzą/ iż ku wyżſzym táiemnicam ſwoię myśl máią podnośić. KuczbKat 15; RejZwierc 20, 147; WujJud 206v; MycPrz I [A3]v; SkarŻyw 235, 471, 510; ArtKanc E20v; Krotkie podnieſienie myśli ku P. Bogu LatHar 50, +6, 3, 177, 489, 580 (9); GosłCast 68.

»podnosić myśli, w myślach się podnosić [przeciwko komu, przeciwko czemu]« = buntować się (1 : 1): áby ſie obaczáli ẃczás á niepodnoſili myſli ſwych przećiw bogu RejPs 110v, 200.

»(po-, u)stanowić (a. postanawiać), zachować myśli [w czym, a. na czym, a. jak]; myśl postanowiona; w myśli stanowić [co]; w [jakiej] myśli postanowiony; myśl tkwi w [jakim] postanowieniu« [szyk zmienny] (13 : 2; 5; 1; 1; 1): racz wſtałoſci zachowac myſli naſſe aby łagodliwoſci ciała naſſego [...] nas nie vwiodły RejPs 193v; RejZwierz 133; RejPos 90, 112, 119, 120, 170v; á poſtánoẃ iuż ſtáthecżną á vważną myſl ſwoię/ nie dáy ſie iáko ſłábe drzewo kołyſáć ledá wiátrowi RejZwierc 179, 17v, 23, 86, 88, 103 [2 r.] (14); Záraz też [przygotować się do modlitwy] w myśli twoiey ſtánowiąc/ o co prośić maſz/ ábo zá kogo modlitwę cżynić maſz. LatHar [+9]v; W iákim myśl złym lub dobrym tkwi poſtánowieniu RybGęśli C3v.

»przyjść (a. przychodzić, a. wchodzić), wpaść (a. wpadać, a. przypaść), ście na myśl; do myśli przyjść; wpaść w myśl; myśl przychodzi [ku czemu]« = in mentem venire Mącz, Modrz; ascendere in a. super cor Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (34 : 9 : 1; 2; 2 : 1): BierEz O3; A wtem przeſtráchu nic mi inſſego namyſl nieprzyſzło iedno vćiec ſie o wſpomożenie ku pánu ſwemu RejPs 170v; GliczKsiąż K6v; Leop Is 65/17; BibRadz Ier 3/16, II 27c marg; Obversatio, Obieránie ſie w czym/ lnienie/ ście/ lezienie czego ná myśl álbo wicie/ plecienie czego ná oczu Mącz 488b, 80c, 216b [2 r.], 223c, 344a, 352c (11); RejAp 14; GórnDworz B4, H6, H6v, M2, P2v (9); RejPos 63; HistLan D4; RejZwierc 170; przychodźi mi to ná myśl [subire cogitatio solet animum]/ iáko ſię to ſtáło ModrzBaz 102, 29v; KochPs 113; SkarŻyw 81, 235, 290, 300; ReszHoz 127; KochPieś 19; KochWr 37; ActReg 136; GostGosp 36; GórnTroas 10; GrabowSet A2; WyprPl A2v; gdy ſię modlę/ wpada mi ćmá rzecży ćieleſnych ná myśl? LatHar 603; WujNT Act 7/23; To iáko mi do myśli przyſzło? dopiero mi Sámá rzecz przzypomniáłá [!]. CiekPotr 79, 58.

»przywodzić (a. przywieść, a. zwieść, a. uwodzić) myśl [czyją]; zwieść [kogo] z myśli [jakiej]; myśl (u)wiedzie (a. uwodzi) [kogo]; myśl [co] w serce [komu] wwodzi; dać się [jakiej] myśli uwodzić« [w tym: do czego (4), na co (4), z czego (1), ku czemu (1)] = kierować umysł na co [szyk zmienny] (7; 1; 3; 1; 1): RejPs 89, 189v; RejWiz 76v, 135v; BibRadz II 57a marg; RejPos 72v; Byś do końcá dopłynął [...] A myſl ſwą poſtánowił w nadobney ſtałośći/ Aby cie nie vwiodłá w ciemne omylnośći. RejZwierc 180, 70, 86; SkarŻyw 487; GrabowSet E2; coby mogło myśli y poddáné ſtron przerzeczonych [...] ku zwádom y nienawiśćiam przywodzić [quod possit mentes ad lites et odia ... provocare JanStat 855] SarnStat 1078; GosłCast 34.

»przywodzić (a. przywieść) na myśl, na myśli rozwodzić« [w tym: komu (7)] = przypominać co, powodować myślenie o czym; ponere in corde PolAnt [szyk zmienny] (9 : 1): ILekolwiek ſobye namyſle [!] przywiodę ſlowá roſkazánia twe^go RejPs 183; BibRadz Act 5/4; ábowiem iáko on dom/ ábo pierſcionek/ przywodzi ná myſl tho/ co ták bárzo miło wſpomináć GórnDworz H7; RejPos 25v; gdy mu ono Cżárt co ſłyſzał wſerce wbijał/ ná myſli rozwodził/ y trudną mu pokuſę cżynił. SkarŻyw 166, 14, 249, 571; LatHar 80; PaxLiz B2.

»(roz)dwoić, targać, na dwoję broić, rozerwać myśl; myśl się rozrywa; roztargnienie myśli, na myśli; roztargniony w myślach, na myśli; rozerwana myśl« = distrahere animum Modrz [szyk zmienny] (5 : 2 : 1 : 1; 1; 2 : 1; 2 : 2; 11): RejKup e6, g4v, q3v; LubPs hh; A coż ty maſz vcżynić gdy w tym śrzodku ſtoiſz/ Rozumiem iż w tym ſobie ná dwoię myſl broiſz. RejWiz 134v; RejZwierz 6; LeovPrzep A3; Rozdwoioney ſą myſli/ ſtąd poddáni ſtráchom/ Iedni Moſkwi przychylni/ drudzy náſzym Láchom. BielSat G3v; RejZwierc 106v [2 r.], 179, 180 [2 r.], Aaa4v; ModrzBaz 68v, 97; KochPs 81; Iużem [...] ćięſzko ſtrwożony y ná myſli z tárgány ieſt. Nieprzyiaćiel ſkuśił mię ćięſzko teſknośćią do rodzicow SkarŻyw 134; á gdy ſię myſl do wiela ſpraw rozrywa/ do żadney w oſobnośći potężna niebywa SkarŻyw 213; Rádził ſię ztym inych zakonnikow: ále iedni ták mowili/ drudzy owák. y będąc ná myśli rozerwánym/ od ſamego Páná Bogá miał náukę przez ſen SkarŻyw 471, 56, 74, 397, 582, 593; KochFrag 43; rácż mi odpuśćić miłośćiwie oźiębłość moię/ y rozerwáną myśl moię: á niedoſtatki niedoſtoyney modlitwy moiey LatHar 50, 663.

»rozważyć itp., rozważany, rozmyślanie w myśli(-ach); na myśli rozbierać itp.; myśl rozważy itp.; rozważać myślami; myślą rozbieranie; myśli roztrząsanie« = mente pertractare Vulg; dicere in corde PolAnt; agitare in pectore Modrz; speculatio Mącz; mentis cogitatio Modrz [szyk zmienny] (8 : 1 : 2; 3; 3; 1; 1; 1): Czożby kolwiek powiedać chciał pirwey na myſli rozważ. BielŻyw 44; RejPs 206; Leop Nah 1/11; Myſl moiá rozbieráłá to ſámá w ſobie [animam meam direxi ad illam]/ y rozwazałem ſobie ſpráwy moie. BibRadz Eccli 51/24, Deut 18/21; Mącz [407]a; ábychmy to tylko rozmyſláli w myſlach ſwoich/ álbo tylko ſłowy roſpámiętywáli tę ſwiętą á niewinną śmierć tego tho Páná ſwoiego RejPos 87v, 6, 125, 131, 173v, 194 (10); ModrzBaz 39, 88; LatHar 22, 333.

»schodzić (a. zejść) na (dobrej) myśli« = tracić dobre samopoczucie [szyk zmienny] (3): Despondere animum, Wątpić/ roſpáczáć, zeyść ná dobrey myśli. W klatkách zámknieni poſpolićie rádźi ſchodzą ná myśli y zdycháyą. Mącz 410a, 182d.

»w myśli schować (a. zachować), zachowany« = pamiętać, mieć na uwadze (2 : 1): BielŻyw 11; Aby zakon Páná ſwego w myſli ſwey záchował LubPs Bv; BielKron 63.

»myśl skłonić (a. nakłonić, a. przykłonić) itp., z [jaką] myślą przykłonić się, myślą się garnąć; myśl ciągnie (się) itp., jest skłonna (a. skłoniona)« [w tym: do kogo, do czego (11), ku komu, ku czemu (8), na kogo, na co (2)] = dare animam alicui PolAnt [szyk zmienny] (16 : 1 : 2; 6 : 3): Myſl ludzſka od przyrodzenia z żądzi ſwey kudobremu ſie zchyla BielŻyw 170; RejPs 156v; RejKup n2v, ſ3v; Wſſákżem ſie ya odwyeść nye dał od zakonu twego/ Owſſemem ſie z wyerną myſlą przykłonił do nyego LubPs cc, F, L2; RejWiz 78v, 134 [2 r.]; BibRadz Eccli 9/6; KochSat A2v; Drudzy do Goſpodárſtwá wſzytkę myśl ſkłónili/ A w pieniądzách nawyżſzé dobro położyli. KochZg A3v; Si qui mente aetate studiosi venandi fuerint Yeſly kogo z młodu ku mysłiwſtwu mysl ciągnie. Mącz 105a; Záſię bacżąc [dworzanin] myſl páńſką ſkłonną ku cżemu nieprzyſtoinemu/ iżby ſmiał przećiwko temu mowić GórnDworz Ee3; RejPos 46, 239; BudBib Eccli 9/6; BiałKaz K2v; KarnNap D2; áby ſię nie wdawáli w proznowánia [...] y wſzytką myślą do tego ſię gárnęli [omni animi contentione eo contendant]/ áby zacność y pożytki Rzecżypoſpolitey w cáłośći záchowáli. ModrzBaz 106v; KochPs 56, 126; SkarŻyw 76; StryjKron 707; LatHar 1; SarnStat 18; SzarzRyt A3v.

»z myśli [kogo, co] spuścić (a. spuszczać, a. wypuszczać), wybić; myśl [z kogo] spuszczać« = przesta(wa)ć o kim, o czym myśleć, zapomnieć [szyk zmienny] (5 : 2; 1): wybij zmysli twyi takowé mniemanie MurzHist F; GliczKsiąż N2; BibRadz II 64c marg; gdyżem oglądał tego s ktoregom nigdy myſli nie ſpuſzcżał. BielKron 18; SkarŻyw 29, 508, 569; Zadna chwilá tá nie byłá/ Zebych ćię z myśli ſpuśćiłá KochSob 60.

»struchleć na myśli« = przestraszyć się (1): gdy były ſtruchláły ná myśli [dum mente consternatae essent Vulg Luc 24/4; gdy ſie ſercem zátrwożyły WujNT] z tego. MWilkHist G4v.

»myśl trapić itp.; na myślach udręczony; zafrasowana (a. sfrasowana, a. frasowna) itp. myśl; troszcze (się) itp. myśl; (u)trapienie itp. myśli« [w tym: utrapioną myśl frasować (2), myśl spracowana, stroskana (1), utrapi [kogo] troskliwa myśl (1)] = amaritudo animae, confractio a. passio spiritus PolAnt [szyk zmienny] (11; 1; 31; 2; 3): ábowiem ſtára ſie człowyek ſprzećiwnik moy/ áby vſtáwicznie nagráwáiąc mię dręczył myſl moię. RejPs 83, 26v, 50, 140; RejJóz D2v; RejKup p7; BielKom E3, F4v; Ták mye ſrodze vtrapiłá troſkliwa myſl moiá LubPs bb6, R4v; Lepſſa ieſt garztká z odpocżynieniem/ niżli pełne obyedwie ręce z pracą y z vdręcżenim duſſnym myſli [cum labore et adflictione animi; z pracą y z vdręczeniem myśli WujBib]. Leop Eccle 4/6; Y przydáło ſię [...] iż vmyſł moy był znowu zfráſowány/ [...] Abowiem był zapálon wielce duch moy á myſl moiá była ſćiśnioná [anima mea anxiabatur Vulg]. BibRadz 4.Esdr 6/37, 1.Reg 1/15, Eccle 1/14, 17; BielKron 79v, 80v, 209v; GórnDworz Hh2v; RejPos 129v, 335v; Abowiem fráſowna myſl á ku cżemu dobremu przygodzić ſie może? RejZwierc 87, 86, 87v marg, 106v, 155, 173, Bbb3; gdyby to naſzy chćieli bácżyć á ſtáráć ſie o tho pilnie/ iákoby ſwey myſli nie trápili á nie byli miedzy nádzieią á boiáźnią BielSpr 60; BudBib Eccli 4/6; KochTr 14; Ten rym niegłádki/ zkąd byś ſercá mego Fráſunk poznáłá/ y myśl vtrapioną KochFr 74; WisznTr 5; KochPieś 39, 48, 53; ZawJeft 7, 48; GrochKal 8, 10; Phil P3; OrzJan 35; GosłCast 19, 41, 69.

»myśl trwożyć itp.; na myśli, w myślach się (za)trwożyć; myśl zatrwożona itp.; zatrwożenie w myślach« [w tym: strwożona a bojaźliwa (1)] (5; 1 : 1; 8; 1): Cieſz ſie kazdy cżym możeſz a myſli nicz nie ſtraſz RejJóz I5; BielKom C7v; LubPs N, ee4v; iż ſie ludzie około niego zábawiáli/ á trwożili ſie w myſlach ſwoich RejPos 9, 126, 257v, 291; Y co ieſt cżłowiek z vſtráſzoną myſlą/ Iuż thám przypadki wſzytko we łbye ſkryſlą. Státecżny vmyſł ſercá poważnego/ Iuż ſobie nie ma nigdy nic ſtráſznego. RejZwierc [213], 138, 144 [2 r.], 176; SkarŻyw 348; vważ złość twoię/ przeraź ſtráchem myśl twoię. LatHar 148.

»udać myśl(i); udać się myślą, z myślami, na [jaką] myśl, za [jaką] myślą; [czyja] myśl się udała« [w tym: na co (3), za czym (3)] = zmierzać do czego, kierować się czym [szyk zmienny] (5; 1 : 2 : 1 : 1; 1): iáko niewiernicy opuśćiwſzy Páná Bogá/ vdáią myſli ſwe zá ſproſnymi báłwány LubPs Z6v, P6; RejWiz 134v, 135v; Dare se iucunditati, Vdáć ſie ná dobrą myſl Mącz [176]b; RejAp 11; iż wſzytká myſl ich vdáłá ſie zá oto tymi widomemi przypadki ſwiátá tego. RejPos 6, 57v, [278], 330; Trudno nagle porzućić miłosć záſtarzáłą/ Trudno/ lecz ſię iuż ná to vday myślą cáłą. KochFr 108.

»myśl(i) (u-, s-, o)krocić, (u)skromić, złożyć, powściągać; zawściągać od [jakich] myśli; w myśli powściągliwy; powściągliwość myśli; myśl ukrocić się nie może« [w tym: skromić a krocić (1)] (10 : 5 : 4 : 2; 1; 1; 1): FalZioł IV 48a; RejPs 211v; RejJóz O7; Bo tę twoyę vporną myſl záwżdy Pan chce ſkroćić LubPs B6v, H3, Kv, hh3v; Toć ſie ieſzcże moiá myſl vkroćić nie może. Cżytałem iuż Poety/ mawiał s Philozophy/ A przedſię ieſzcże v mnie rozum bárzo płochy. RejWiz 81v, 179; RejZwierz 7; RejPos 70v, 224, 313, 355v; HistLan F4; RejZwierc 236v; WujJudConf 209; Dobrzeć było w vgodzye złożywſzy myſl hárdą/ Ná co inſzego ſchowáć ſwoię zbroię twárdą. PaprPan Ff3v, Hv, Ff3v; Oczko 24; KochFr 96; SkarKazSej 673a.

»uniżyć (a. uniżać, a. zniżyć), lżyć, skruszyć, tępić, upokorzyć myśl; uniżona itp. myśl« [w tym: lżyć a tępić (1)] [szyk zmienny] (7 : 2 : 1 : 1 : 1; 11): RejPs 76v; Gdy obączy [kto] ſwoy wyſtepek Mą byċ do ſlug iego [Boga] prętek. A wtem ſwą myſl vpokorzyċ Y ſloſc wſwem cziele vmorzyċ. RejKup k6v; ten Pan ktory ludzi tu wſſytkyego vcży/ Skruſſy wáſſe prożne myſli LubPs V3v; ábychmy z nabożnemi á vniżonymi myſlámi [...] do ciebie Bogá á Oycá ſwego záwołáli RejPos [203], 4, 14v, 48, 132v, 186 (16); RejZwierc 257v; ReszList 152; GrabowSet S4v.

»unosić (a. unieść) myśl; myśl (się) unosi, nachyla; dać się myśli unosić« [w tym: od kogo, od czego (6); unosi się, nachyla (1)] = przesta(wa)ć myśleć o kim, o czym [szyk zmienny] (3; 2 : 1; 1): aby nas myſli naſſe nic nie vnoſili od ſwiętey woley twoiey RejPs 107v; LubPs R; RejPos 40v; Nie vnośże nic ſtátecżney myſli od Páná ſwoiego RejZwierc 176v, 103, 147.

»upaść w myślach; upadła (a. zapadła) myśl; upada myśl« = concidere in oculis suis PolAnt [szyk zmienny] (3; 5; 2): A gdy wſpomionę to vćiążenie wyſtępkow moich/ vpáda mi myſl moiá RejPs 57, 57v, 159; LubPs B4v; BibRadz 2.Esdr 6/16; GórnDworz B7; Duchá ſwoiego ſwiętego/ ktory ieſt práwy pocieſzyciel wſzytkich vpádłych myſli ludzkich RejPos 129v; KuczbKat 310; RejZwierc 54; BudBib 2.Esdr 6/16.

»myśli u(s)pokoić; w myśli uspokoić; myśl uspokoj(o)na (a. spokojna), nie rozdwojona; spokojenie myśli; spokojny na myśli« [w tym: nie rozdwojona uspokojona (1)] [szyk zmienny] (8; 1; 7 : 1; 1; 1): RejPs 67, 98; A prze miłoſierdzie twoye [Boże] Vſpokoy już myſli moje A ſwym okiem miłoſcziwym Dayze pokoy yeſcże żiwym RejKup p3v, g4v [2 r.]; LubPs I4v; Bo gdy k złemu nie poydzyeſz iuż Pan znaydzye drogę/ Zeć w myſli vſpokoi onę márną trwogę. RejWiz 134v; GórnDworz Ff7v, Hh2; RejPos 34v; RejZwierc 106v, 136v, 231; SkarŻyw 412; KochTr 14; GórnRozm A4; z niego [tj. duchownego rozmyślania] wzgárdá świeckiey márnośći [...] vſpokoienie rozerwáney myśli vſtáwicżne LatHar 663, 254.

»myśl (u)weselić [a. rozweselać, a. uweselać), weselić się w myślach; myśl uweselona« [szyk zmienny] (4 : 1; 1): v weſeliſz myſl moię weſelem onych/ ktorzy ſtrudnego więzienia bywáią wyzwoleni. RejPs 46v, 29v; LubPs X6v; RejWiz 67v; RejFig Ccv; LatHar 596.

»w myśl wbi(ja)ć, wtrącać, wpijać się; w myśl, w myśli wpojony« (2 : 1 : 1; 1 : 1): LubPs A3; áby ty táiemnice [...] były w myśli y w ſercá Chrześćijáńſkie wpoione. KuczbKat 35; ktorzi w trącáią w ſercá y w myśli [obtrudunt animis et cogitationibus] ludzkie kśięgi y pieśni/ o ſproſnych miłośćiách ModrzBaz 53; SkarŻyw 372; LatHar 80, 259.

»wiercić się z myślą; myśl się wierci« (1; 1): bo ſie myſl wierći záwżdy do onego/ Cżemu ſie iuż przyucżył RejWiz 89v; RejZwierc 103.

»z myśli wyrazić, wygnać, wykorzenić, wypędzić« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1 : 1): RejJóz E, F4; RejWiz 63; iż by pierwey ludzyem ná kazániu ty obrázy/ álbo ſłupy z ſercá á zmyſli/ przez Piſmo Swięte wygnáć BielKron 198; ReszPrz 55.

»wziąć (a. brać) przed się [jaką] myśl, w myśl sobie brać; myśl (N) [co] przed się bierze« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): Iuż bierz przed ſię dobrą myſl a opuſc żalobę RejJóz K6v; RejZwierc 152v, 167; Póki zákwitła młodość ſtoi w ſwoiéy mierze Lekka myśl/ niepodobné rzeczy przed śię bierze: O ſtárośći nie myśli/ áni ná śmiérć pomni KochFrag 15; GosłCast 6.

»wzruszyć myśl; (w)zruszyć się (a. być wzruszony) w myślach, na myśli; wzruszą się, zaburzą się myśli; poruszenie myśli; wzruszona (a. poruszona), zburzona myśl« = zachwiać równowagę umysłu [szyk zmienny] (5; 2 : 2; 2 : 1; 2; 2 : 1): RejPs 71v, 81, 106, 155, 176v; MurzHist T2v; LubPs P3v, bb5v, ff2v; RejWiz 34v, 103, 128v, Dd3; gdy vſlyſſał Ionáthás tákowe ſlowá Apolloniuſá/ zruſſył ſie ná myſli [motus est anima; wzruſzył ſie ſercem WujBib] Leop 1.Mach 10/74; RejPos 58, 90; Bo tákowe rzecży zdádzą ſię być mowione nie vmyślnie/ ále ábo z potknienia ięzyká/ ábo znagłego myśli poruſzenia [quadam animi concitatione] ModrzBaz 98v.

»myślą się zachwycić; zachwycenie myśli« = zapamiętać się; mente excedere Vulg (1 : 1): y ia od oney trwogi/ y od záchwycenia myſli [a ... excessu mentis; z ... odeſzćia od pámięći WujBib]/ y od boiáźni wielkiey ocućiłem Leop 4.Esdr 12/3; WujNT 632 marg.

»zaćmić myśl; zaciemniała (a. zaćmiona), ciemna myśl; zamkniona jest myśl« [szyk zmienny] (1; 2 : 1; 1): RejPs 186; iáko ini pogáni poſtępuią w prożnośći vmyſłu ſwego. Máiąc myſl záćmioną [obscuratum habentes intellectum] BibRadz Eph 4/18; Oſwiećże ty ſam tedy náſz miły á wſzechmogący Pánie ty nędzne á ciemne myſli náſze RejPos 294v, 145v; RejZwierc 186.

»myśl zapleść, umieszać, uwikłać, zakręcić; myśl się (za)plecie itp.; myśl (za)mieszana itp.« [w tym: zapleść a uwikłać (1)] = zamącić rozum [szyk zmienny] (3 : 1 : 1 : 1; 6; 6): RejPs 106v; RejKup ſ3; LubPs B2; Powiedzże mi o cżymći ieſzcże ſie myſl kręći/ Abychći wżdy co przywiodł ku lepſzey pámięći. Bo poſpolicie bywa gdy ſie myſl zámieſza/ Záwżdy ſie co ponowi/ záwżdy przydzye inſza. RejWiz 35v, 6v, 7, 68, 85v; gdy bacży cżłowieká ktory myſl ſwą záplecie ſpráwámi nikcżemnego ſwiátá tego RejPos 313v, 289v; Abowiem co ieſt náſzpetnieyſzego y naſzkodliwſzego/ iedno myſl záfráſowána á záwikłána? RejZwierc 155, 20, 85, 85v, 218v, 227v.

»z myśli zejść, wypaść, wypłynąć; od myśli odpaść« [szyk zmienny] (3 : 2 : 3; 1): RejPs 179v; BielKom nlb 4, Bv; Mihi ante oculos dies noctesque versaris [...] nie możeſz mi z myśli zeyść Mącz 486b, 486b; KochPieś 8; niechayći to nigdy z myśli nie wypływa: iż wiárá náſzá/ więcey ſię wſpiera [...] ná świádectwie/ niżli ná rozumie. LatHar 380, 200, 560.

»myśl (po-, ze)psować, (prze-, s)kazić, (za)niszczyć, w niwecz obrocić, suszyć« [w tym: (za)niszczyć a (po)psować (2)] [szyk zmienny] (30 : 12 : 4 : 1 : 1): RejJóz D3, D4, G5v, I3v, I4, K8, N2v, O7; RejKup f2, h6v, L, m5v, v7v, x3, dd8; Nie iednákie [...] ſzcżęſcie/ wſzem ludziem pánuie/ Iedny z zyſkiem weſeli/ drugim myſli pſuie BielKom Bv, D8, F4, F8; Záwżdy nędzne ſerce moye mnye dobrą myſl ſuſſy. LubPs cc2v, aa4v; RejWiz 85v, 93v, 168; RejFig Ee3; RejZwierz 38, 110; OrzRozm O3v, R4; Mącz 52b; Téć ſą rzeczy Pánowie moi/ któré nam Polakom myśl káźić/ á ten świát ſpráwnie obrzydźić máią. OrzQuin Y4v; RejPos 201v, 227v; HistLan E3; RejZwierc 87, 87v, 153v, 154, 155, 190v, 225v; KarnNap A2; KochOdpr B; KochFr 24; GrabowSet X; CzahTr B2.

»zniewolić, zwięzować myśl« [szyk zmienny] (2 : 1): RejJóz Q4; Boś iuż ſwobodę ſtráćił/ iużeś zniewolił myſl y duſzę ſwoię. RejPos 138v; KochFrag 24.

»myśl sobie związać« = umysł czym ustawicznie zajmować (2): RejJóz C8v; Bo kto ſobie myſl zwiąże to niewolnik práwy/ Gdyż po ſwey woli nie ma nigdy żadney ſpráwy. RejWiz 88.

»myśli zwięzować« = zbierać myśli rozproszone (1): [Bóg] wſzytki vzdrawia ná ſercoch ich ſkruſzone/ A ſam zwięzuie myſli ich ze wſzech ſtron poruſzone. LubPs ff2v.

»myśl (jest) bezpieczna (a. przezpieczna); w myśli bezpieczny« = umysł wolny od obaw; wewnętrznie spokojny [szyk 13 : 11] (23; 1): RejJóz N3 [2 r.]; RejWiz 94v, 157v; RejZwierz 67v; Prot D2; RejPos 262v; á záwżdy będzieſz ſobie chodził w beſpiecżney myſli ſwoiey á w pięknym á w ſpokoynym żywocie ſwoim. RejZwierc 134v, 74, 86, 87v, 88, 114v (12); BudBib Sap 18/6; A ia więc próżen ſtráchu/ y w myśli beſpieczny Tobie nową pieśń zácznę/ o móy boże wieczny. KochPs 103; To tylko krótko powiém: dochody ſczupleyſzé: Ale myśl beſpiecznieyſza: y ſerce wolnieyſzé. KochMarsz 155; ArtKanc R19v; LatHar 432.

»myśl bezpieczna« = umysł zuchwały (1): Y nierownoćby więcey przyſthało káráć á hámowáć ludzi myſli beſpiecżnych á niepotrzebnych/ niżlibyś im to pochwaláć álbo im tego pomagáć miał. RejZwierc 122v.

»bujna, zapalczywa myśl« [szyk 5 : 1] (5 : 1): Ale wierz mi kiedy cie táki mroz przyráźi/ Zda mi ſie iżći onę buyną myſl przekáźi. (marg) Ludzye ſwowolni iáko muchy. (–) RejWiz 168, 6, 22; GrabowSet D4, D4v; A iż niechcą powoli bydź/ myśl zapálczywa Smierći/ á dobrowolnéy/ ná hárc iuż wyzywa. GosłCast 32.

»myśl butna« (1): Latwieć drudzy obiecuią/ Cżego w ſwey mocy nie máią: Dufáiąc ſwey myſli butney/ Iteż ſpráwie nieroſtropney. BierEz I4v.

»bystra myśl« (2): iż tego ieſt záwżdy potrzebá złośćiwemu ciáłu náſzemu/ á byſtrym myſlam náſzym/ áby były w grozie á ná pyecży v Páná tego. RejPos 127v, 70v.

»czysta, niewinna myśl; w myśli czysty« = niewinność; niewinny [szyk 4 : 2] (3 : 2; 1): OpecŻyw 6; áby ſie obacżył nędzny cżłowiek [...] á ofiárował mu [Bogu] pokorne ſerce ſwoie/ á niewinną myſl ſwoię. RejPos 29v, 4, 29; żeby y w ſercu y w myśli cżyśći á powśćiągliwi byli WujJudConf 209; GrabowSet P.

»czysta myśl« = umysł taki, jaki powinien być (6): BielKom G4; Animosus, Smiáły/ Cziſtey myſli. Mącz 10c; Laetandus, Weſelący ſie/ cziſtey myſli. Mącz 182d; Magnitudo animi, Cziſta myſl/ Cziſte ſerce. Mącz 204d, 156a, 238c.

»dobra (a. lepsza) myśl« [w tym: być dobrej myśli (45), psuć a. kazić dobrą myśl (17); dobrej myśli (7), z dobrą myślą (8), w najlepszej myśli (4)] = dobre samopoczucie, pogoda ducha, niefrasobliwość, optymizm, beztroska; radość, wesele; ochota; bonus animus Vulg, Mącz; aequus a. iocundus animus PolAnt; iucunditas, laetitia Mącz; animus Modrz [szyk 164 : 9] (173): A gdyż go ſmutnego oglądał/ Táko go ſłowy poćieſzał: Bądź Ezopie myſli dobrey/ Ták ćięſzkiego żalu nie miey. BierEz G4; FalZioł II 3d; BielŻyw 113, 145; RejRozpr D2v, Hv, I4v; RejJóz B4v, D4, E3, I3v [3 r.], I4 (13); RejRozm 408; RejKup v7v; MurzHist I; BielKom Bv, D8, F4, F8; LubPs M3, aa4v, cc2v, gg4v; Acż ſą ine przypadki co wſzytki fráſuią/ Y dobrą myſl y zdrowie poſpołu im pſuią. RejWiz 93v, 5, 16 [3 r.], 24v, 37v, 49 (14); Leop Eccli 35/10; RejFig Aa7v, Dd3; A nigdy dobrey myſli/ w ſwych ſpráwach nie mieni/ Zda mu ſie chociay cżarno/ iże ſie zieleni. RejZwierz 113v, 2 [2 r.], 10v, 34, 56, 63 (14); BibRadz 1.Reg 25/36, 2.Reg 13/28, Iac 5/13; gdy widzyał Sedechiaſz krolá ſmutney myſli/ cżynił mu dobrą myſl oſobno/ mowiąc: Być to był prorok práwy/ vſchłáćby mi ręká BielKron [84²], 85v; Hilarem hunc ducamus diem, Chcemy ten dzień ná dobrą myſl obroćyć álbo ná dobrey myſli ſtrawić. Mącz 156a; Laetor, Weſelę ſie/ Dobrey myſly yeſtem. Mącz 182d; Applaudo [...] Weſelę ſie skim/ Przipochlebiam komu/ Podáyę potuchy/ Weſołośći y dobrey myſli Mącz 303c; Exporrige frontem Ey bądz dobrey myśli Mącz 351a, 9d, 10b, 39b, 52b, 53b (28); OrzQuin P4 [3 r.], P4v, S; Bo przedſię ſyn Sáturnow ktory niebem włada/ Gdźie go dobra mysl wiedźie ffortelem ſię w krada. Prot C3, D; á ieſt ten ſmiech niemal záwdy ſwiádkiem thego/ iżeſmy dobrey myſli. GórnDworz O2, H5v, K, Bb6; HistLan D4; KuczbKat 405; Aż mu ſie cżáſu nalepſzey myſli ie^go vkazáłá ſroga ręká ná ſcienie piſząca ty ſłowá Mane tecel fares RejZwierc 46v; A naczudnieyſzy koń gdy go ſzpetną á zdrapáną gunią zákryią thedy y oſzpetnieie/ y nie ták dobrey myſli będzie. RejZwierc 54; Iáko mogłá cżyniłá [Ester] krolowi co nalepſzą myſl. A gdy był naweſelſzy/ prośiłá go áby ią tym dárował o czo go będzie prośiłá. RejZwierc 154v, 30v, 87, 87v [2 r.], 90v, 102v [2 r.] (23); BudBib 2.Reg 13/28, Sap 18/6; HistHel B; PaprPan O4; KarnNap A2; oni śię fráſuią/ á tym dobra myśl rośćie [videmus ... illos turbari, istos animos sumere] ModrzBaz 7; KochOdpr B; áby to roſkoſzy/ myśli dobréy/ á nie fráſunku áni melánkolijéy ſłużyło Oczko 18v; ſtąd wino łágodné/ Dobréy myśli naczynié KochPs 155, 50; Cżemu teraz w mękách cżyniſz ſobie fałſzywą dobrą myſl? A oná rzecze: bárzo ſię weſelę iſz te duſze [...] Pan Bog ie przez mię przyiął. SkarŻyw 126; pocżął iey świecką á dobrą myſl cżynić/ beśpiecżnieyſzych ſłow niſz pierwey vżywáiąc. SkarŻyw [237], 136, 173, 501; KochTr 4; KochEpit A2; KochFr 24, 78; Bądźćieſz tedy dobrey myśli miła drużyno [...] piymyż/ á gardłá ſwe áż do wierzchu náleymy. WerGośc 230, 230 [2 r.], 236; WisznTr 10; Doſyć ná dniu ma ſtátek/ Dobréy myśli oſtátek. KochPieś 27, 8, 28; KochSob 58, 63; Wolność lepſza nád złoto: tá dobrą myśl dáie PudłFr 72, 12, 64; ZawJeft 26; Calep 455b; GostGosp 154; Służy dobra myśl zdrowiu/ Z ſmętku śmierć pogotowiu. RybGęśli C4v; á mieſzkáiący ná źiemi rádowáć ſię nád nimi będą/ y będą dobrey myśli [gaudebunt ... et iucundabuntur; będą ſie ... rádowáć y weſelić Leop] WujNT Apoc 11/10, Luc 12/19, s. 261 marg; WitosłLut A5; KlonWor 26; ZbylPrzyg B.

»dobra (a. lepsza) myśl« [w tym: być dobrej myśli (36); z dobrą myślą (3)] = nadzieja, wiara w powodzenie, przekonanie, że wszystko będzie dobrze; pewność siebie, poczucie bezpieczeństwa; otucha; bonus animus Vulg, PolAnt; laetitia PolAnt; animus, spes Mącz [szyk 80 : 7] (87): FalZioł V 71v; przykazał mu Bog weſnie aby miał myſl dobrą bez ſtrachu BielŻyw 155; RejPs 145 marg, 190; RejJóz G5, I8; RejKup B; RejWiz 35v [2 r.], 108v; Leop Act 27/22, 25, 36; RejZwierz 4v, 38; bądzże dobrey myſli á nic ſię nie lękay [Confide et noli timere]. BibRadz 4.Esdr 6/33, I 291a marg, 306b marg, Ps 69 arg, Agg 2/5 [2 r.], Tob 11/10, Bar 2/26 (12); tylko w mieſcie powiedał káżdemu ſwobodá mowienia/ y myſli dobre máią być. BielKron 140; Przodkiem Krol nápomináł/ áby z mężnym ſercem á z dobrą myſlą wſzytcy ku bitwie ſzli BielKron 307v, 210, 214v, 253, 302, 372v, 413; Diem eximere vel tollere, Odyąć komu dobrą myśl/ Nádzieyę zepſowáć. Mącz 88b; De gradu deicere Proverbium, Odyąć komu dobrą myſl/ Dufánie y świebodę. Mącz 147c; Consolor me solatio, Cieſzę ſie ſam/ dodawam ſobie dobrey myśli/ dobrey otuchy. Mącz 400a, 350b, [407]c, 429b, 457c; RejPos 133, 135, 139, 255v; Z ochoty im ręce drżą ſerce ſie ráduie/ Dobrą im myſl nie pewna nádzieiá cukruie. HistLan Fv, D3, D4v, E3, E3v; Tákże záchorzáłemu á lekkiemu ſercu/ y otuchá/ y dobra myſl/ y nádzieiá dobra/ wſzytko to v niego pod wątpieniem RejZwierc 87, 19v, 72v, 87v, 152 [2 r.]; á powiedział przed wſzyſtkimi ſwoimi/ áby przes to wſzem dobrą myſl y nádzieię y śmiáłość vcżynił/ iż przenáiął zá wielką ſummę Hetmáná nieprzyiaćielſkiego BielSpr 39v, 6v, 43v [2 r.]; BudBib Tob 11/10, Eccli 34/19[20]; y bełáć wielka nádźieiá/ ktora wam dobrey myſli dodawáłá. BiałKaz K2; BudNT Act 14/17, 27/25, Philipp 2/19; CzechRozm 1v; Przywróć mi dobrą myśl/ prze móy grzéch odiętą KochPs 77, 46; iużem ſię ſtał ná wſzytkim dobrey myśli/ y żadney ſię niebeśpiecżnośći od brátá nieboię. SkarŻyw 348, 90, 171, 188, 201, 208 (8); Tá dobra myſl go náſzłá/ gdy Połocká doſtał KochJez A3; SMierći to nieśmiéch/ iuż nam bierzeſz y doktory: A iákóż tu może być dobréy myśli chory? KochFr 73; KochPam 82; ArtKanc S16v; RybGęśli C4; WujNT Act 27/22, 25, 36, Philipp 2/19.

»dobra myśl« [w tym: przy dobrej myśli (6); dobra myśl i muzyka (4)] = uciecha, rozrywka; biesiada; deliciae Mącz [szyk 31 : 2] (33): RejWiz 17v; PAni dwu ná wiecżerzą/ do ſiebie prośiłá/ Więc dobrą myſl tu ſobie/ z nimi vcżyniłá. RejFig Bb6v; Mącz 182a; Owa przy dobrey myſli/ kiedy ſobie pan Mikołay podpił [...] rzekł onemu/ záprawdę moy panie niemogę więczey pić GórnDworz Q4v; vżywáiąc ze cżćią tego końcá pracz ſwoich/ ktory ieſt dobra myſl/ á odpocżywánie. GórnDworz Hh, O2; A wſzákoż y tey dobrey myſli/ y tego pobożnego vżywánia wdzięcżnych cżáſow ſwoich trzebá ich dáley gdzieś vpátrowáć niżli tu RejZwierc 103, 102v marg, 103, 142, 153v, 162, Aaa3v; gdyż mu to będźie doſyć/ ćiáło dobrze przepurgowawſzy/ przy dobréy myśli/ diéćie mieyſce dawſzy/ rządnie wſzyſtkiégo záżyć. Oczko 30v, 28; KochTr 22; StryjKron 124; KochFr 32, 60, 83; KlonŻal A2; A kiedy równé towárzyſtwo śiędźie/ Prędka dobra myśl/ á tym ieſcze chutniéy Gdy nie bez lutniéy. KochPieś 48, 23; KochSob 59; Dźiśia z weſelem chodźiſz/ w roſkoſzy ſię záwodźiſz/ dobrey myśli vżywaſz/ w bogáctwie hoynie pływaſz/ á iutro ćię k grobu nioſą ArtKanc R19v; Oſtátek dniá/ bieśiády ſobie przywłaſczyły/ Y táńcé/ y myśl dobra/ y dźwięk lutnie miły. KochProp 14; OstrEpit A3 [2 r.]; ktory przy dobreymyśli opiwſzy ſie/ roſkazał przynieść ſtátki złote y ſrebrne PowodPr 75, 65, 74 [2 r.]; Wnet ſię ku dobrey myſli by namniey nie leni/ Ták długo że mu ſię też w głowie mużdzek zmieni. CzahTr K4v.

»dobra myśl« = sprawny rozum, mądrość (2): RejWiz 68v; Cżłowiek vcżony/ poważny/ roſtropny/ dobrey myſli/ ná vbogie miłoſierny/ ná vcżone łáſkáwy BielKron 187v.

bibl. »duch myśli« (1): ále ſpráwiedliwość Boża [...] ktorą bywamy odnowieni w Duchu myśli náſzey [Renovamini autem spiritu mentis vestrae Vulg Eph 4/23; odnowćie ſie duchem vmyſłu wáſzego WujNT] WujJud 100v.

»duma myśli« (1): káżdy ſobie wiárę z prozney dumy myſli ſwych wymyſláć [...] będzie SkarJedn 156.

»gorna myśl, gorność myśli« = pycha (8 : 1): MycPrz II A2v; SkarJedn 173, 174; Arrogantia Vitium est quum sibi aliquis in fortunae aut animi bonis plus tribuit, quam oportebat, superbia, insolentia – Gornoſcz miſzly zwielkim oſobie rozunuemim [!], vpor na vſmiſlie [!] Calep 98a; NIech do mnie Pánie żadna hárdość y gorna myśl przyſtępu nie ma LatHar 606, 240, 259, 579; ZbylPrzyg A3v.

»myśl gorna [= wzniosła]« (1): w tych wſzyſtkich Króleſtwách/ myśl iákąś górną/ y ochotną być poſpolićie widźimy: któréy w Moſkwie y w inych Kśięſtwách nie widźimy. OrzQuin R4v.

»harda myśl, hardość w myśli« = pycha [szyk 33 : 5] (37 : 1): RejKup q3; LubPs H marg, I marg, O2, R4, R4v, hh3v; GroicPorz 113; RejWiz 44, 166v; RejZwierz 7, 16v [2 r.], 22v, 142v; Prot C; iáko to ieſt niećirpliwy grzech v Páná tego/ nádęta á hárda myſl/ á tákie ſerce/ ktore ſobie wiele vfa á wiele o ſobie rozumie: á ini ludzye zdádzą ſie v niego być y proſtacy/ y nie ták iáko on ſam/ dobrzy. RejPos 199v, 199, 199v marg, 200, 201 marg, 224 (11); PaprPan Hv, Ff3v [2 r.]; SkarJedn 182; KochPs 86; KochTr 15; Orion/ który hárdą myślą vnieśiony/ Obiecował wygłádźić źwiérz ná wſzytki ſtrony. Ale mu ná złé wyſzłá tá dumá ſzalona KochPhaen 22; KochTarn 74; KochProp 6; LatHar 67; Hárdego záśię vmieſz Pánie ſkroćić/ Y wniwecż iego hárdą myśl obroćić. CzahTr B2.

»jednaka, mierna myśl« = równowaga umysłu [szyk 1 : 1] (1 : 1): RejWiz 18; Iednáką myśl ták w ſzczęśćiu/ iáko y w żáłobie Záwżdy nieśieſz [mądrości] KochTr 9.

»krewka myśl« (1): rácżyſz z miłoſierdzia Boſkiego ſwoiego ták ſam ſpráwowáć thy krewkie ſercá y myſli náſze RejPos 148.

»lekka myśl« = lekkomyślność (2): KochFrag 15; Lekka ćię myśl vwodźi/ z twoiéy właſnéy winy. GosłCast 34.

peryfr. »miłośnik czystych myśli« = Chrystus (1): O krolu niebieſki/ o wierny obezrzicielu każdégo cżyſtégo ſertza/ o miloſniku cżyſtych myſli/ ty wiéſs ijżem iá nigdy mégo ſertza niepokálala/ anij me^go ciala OpecŻyw 6.

»młoda myśl« = młodość (1): Lecż go nie ledáiáko/ młoda myſl vnieſie/ Bo ma ná nię wędzidło RejZwierz 57v.

»nabożna, pobożna myśl« [szyk 5 : 1] (5 : 1): Wſſyſtcy mężowie y niewiáſty/ z nabożną myſlą [mente devota; ſercem nabożnym WujBib] offiárowáły podárza Leop Ex 35/29; RejPos 87v, 194v, 203; RejZwierc 139v; SkarŻyw 510.

»nadęta myśl; nadęcie myśli; myśl nadymać [czym]; myśl nadyma [kogo]« [szyk 16 : 3] (16; 1; 1; 1): Tenci nieieſt ſwiebodny kogo wyſoka myſl nadyma. BielŻyw 31; RejPs 45, 176v, 179; LubPs R4; Inflatus ac tumens animus, Wyſoka nádęta myśl. Mącz 468b; RejPos 56v, 115v, 199v [2 r.], 202v, 224 [2 r.] (10): KuczbKat 35; SkarJedn 174; pichę ſwoię ſtroił: y myśl prożną świętokrayſkimi pieniędzmi nádymał. SkarŻyw 528.

»nędzna, marna, mała, nikczemna, podła myśl; znikczemnieć, zniszczeć w myśli« (7 : 3 : 1 : 1 : 1; 1 : 1): RejKup dd8; Tępość/ boiaźń/ márna myſl/ wſzytko to záginie/ Vźrzyſz áż z nikcżemniká s cnoty Hektor ſłynie. RejWiz 3v, 137v; Kto ieſt ták nędzney myſli/ ták máłego á ſtrapionego ſercá/ iżby/ cżytáiąc Alexándrowe [...] dzieie/ zápalić ſie ku tákoweyże dzielnośći nie muſiał GórnDworz G4v; RejPos 119, 201, 228v, 237, 294, 316; Oycowie niepobudzayćie ku gniewu ſynow wáſzjch/ áby máłey j upádłey myśli niebyli [ut non pusillo animo fiant Vulg Col 3/21; áby nie byli mdłey á vpadley myſli Leop; áby ſercá nie trácili WujNT]. KuczbKat 310, 310; RejZwierc 54; BiałKaz Dv; znikczemnieli w myślách ſwoich [evanuerunt in cogitationibus suis; zniśćieli ... BiałKaz Dv]/ y záćmione ieſt bezrozumne ſerce ich. WujNT Rom 1/21.

»niespokojna, burzliwa myśl« [szyk 2 : 1] (2 : 1): RejPs 211v; GrochKal 10; Toć ich [sejmów] iuż lepiey nie ſkłádáć/ ieſli tákich nieſpokoynych ſerc y myśli nie złożyćie/ á do świętey zgody nie przyſtąpićie. SkarKazSej 673a.

»myśl nieuskrom(io)na, nieskrocona« (2 : 1): Człowiek śiebie niebacząc/ ludzkié złé obaczy/ Zá czym myśl nieuſkromna wiedźie ku rozpáczy. GosłCast 32, 31, 49.

»nieustawiczna, płocha, niestateczna myśl« [szyk 4 : 1] (2 : 2 : 1): A ták gdzie Kryſtuſá niemáſz ludzka myſl nieuſtáwicżna/ bo ná rozmáite myſli rozchodzi ſie BielKron 260v, 129; BielSpr 69; Iáko záśię leniwi/ nieumieiętni/ nieuſtáwicżni á płochey myśli ludźie [ignavi, imperiti, leves] [...] niemogą być ochotni/ áni pożytecżni ModrzBaz 116; ZawJeft 26.

»myśl nieustraszona, niestraszliwa, mężna« [szyk 5 : 1] (4 : 1 : 1): RejZwierc 86v [2 r.], Aaa4v; rozſądek miał zdrowy/ mądrość dozſtáłą/ ſerce od grzechu cżyſte/ w przygodach myſl nieſtráſzliwą/ ięzyk bárzo gotowy/ y iáſną wymowę SkarŻyw 317; GrochKal 22; Pátrz iéy tu/ nálazłem ślad/ boiaźń ią [Andromachę] wydáłá: Poſtráſzę ieſcze: oná mężna myśl vſtáłá. GórnTroas 45.

»myśl niewierna, ślubołomna« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Bywać poſtáwá pokorna/ Ale pod nią myſl niewierna. BierEz P3; RejPos 100; záwſze téy myśli ślubołómnéy [...] wyrzuca Pan Bóg ſkryćie niecnotę OrzJan 35.

»myśl niewolna, zniewolona, w niewoli« (2 : 2 : 1): Bo ſkąd ią kolwiek pocżnieſz/ wſzędzye myſl w niewoli/ A cożkolwiek przypádnie/ przedſię głowá boli. RejWiz 192v, 54v marg, Cc7; RejPos 6; myśl náſzá/ iuż nie dowody iákimi zniewolona/ ále tylko ſámą Wiárą oświecona/ porozumieć może. KuczbKat 80.

»(o)błędna (a. obłudna), obłędliwa myśl; myśl (z)błądzi« (4 : 3; 3): RejPs 77, 196; RejKup h3, p8, q2v, y7v; zawżdy być muſzą obłędliwe myſli y ſercá náſze/ ták iż áni ciebie/ áni Bogá Oycá twego/ áni żadney prawdy/ nigdy poznáć nie możemy. RejPos 65v, 145v, [219]v; Zacna myſl nigdy nie zbłądzi/ Gdy ią ktemu cnotá rządzi RejZwierc 232.

»myśl obłudna [= nieszczera]« (3): Będąć ſłowká cukrowne á poſtawká cudna/ Poźrzyſz iedno kęs dáley álić myſl obłudna. RejWiz 76; JanNKar H4 [2 r.].

»ochłoda myśli; myśl chłodzić, myśl się ochłodzi« [szyk 2 : 3] (3; 1 : 1): Gdy pociechá nie chce myſli chłodzić BielKom G; RejWiz 163; [do lutni] o myśli ſtrapionych Wdźięczna ochłodo: y mnie ſprzyiáźliwąm Bądź KochPieś 53, 39, 48.

»ochotna, chutliwa, chciwa myśl« [szyk 9 : 3] (9 : 2 : 1): RejPs 47v; Kthore [posły] przyiął [królewicz Zygmunt] z wielką ochotnośćią y chutliwą myślą. BielKron 405; OrzQuin R4v; RejPos 112v; iż cżłowiek poććiwy ma z ochotną myſlą á z weſołym á s pobożnym ſercem vżywáć dárow Páńſkich RejZwierc 74, 88, 102v, 139v; KochPs 84, 166; GrochKal 7; GrabowSet Mv.

»myśl oziębła, zastydła« [w tym: zastydła a oziębła (1)] = obojętność (2 : 1): áby [...] nie zaſtał ſerc áni myſli wáſzych záſtydłych á ozyębłych w wierze RejPos 260v; KarnNap E4.

»myśl (jest) poczciwa« [szyk 2 : 2] (4): Więc ſie ktemu tym para/ pocżćiwa myſl iego/ Aby mogł ná wſzem vżyć ſtanu Rycerſkiego. RejZwierz 80v, 57v; RejZwierc 114v, 139v.

»pokorna myśl« [szyk 15 : 1] (16): RejPs 159; RejKup r3, v4v, dd8v; LubPs I2; Iż Pan záwżdy pokorną myſl ma ná wielkiey piecży A iáko záſię hárde á wynioſłe ſercza tłumić á poniżáć racży. RejPos 199 marg, 48 [2 r.], 134, 199, 201v, 228v, 303; HistLan F5v; SkarŻyw 16; Myśl prawdźiwie pokorna: ma mu być oddáná/ Y to ieſt nawdźięcznieyſza ofiárá v Páná. ZawJeft 32.

»myśl posłuszna [czego]« (1): Mysl poſłuſzna twych praw niechay wſtydu nie odnaſza. KochPs 182.

»poważna myśl« (4): RejJóz Lv; Krol vpátrzywſzy onę poſtáwną iego [Diogenesa] oſobę y poważną iego myſl kazał gi przywieść bliżey do ſiebie RejZwierc 135, 86v, 144.

»prawa myśl« [w tym: z prawą myślą (6), z prawej myśli (5), prawą myślą (3)] [szyk 17 : 1] (18): RejPs 108, 128, 140v, 141, 176, 183v, 198v; RejJóz L2v; Gdy by iedno wierna cznota. A prawa myſl wtobie byla RejKup g7, n2, ee2v; LubPs X3v; KwiatKsiąż M4v; Noster totus est, Wſziſtek náſz yeſt/ nam práwie z práwey myśli prziyáye. Mącz [460]b; RejPos 133v, 243v; SkarJedn 120; ZbylPrzyg A4v.

»myśl prosta« (1): Czo ieſt w żywocie nałepſzego [!], myſl proſta. BielŻyw 16.

»prozna, (a. prożna), proznująca myśl« [szyk 4 : 1] (4 : 1): ábych niemiał żadnego ſpolku zludzmi podſtępliwemi á proznuiących myſli RejPs 37v; LubPs V3v; SkarJedn 174; Zgromiony y vkrocony Anátholiuſz/ przeſtał oney prozney myśli y nádętośći SkarŻyw 319, 528.

»pyszna, pawia myśl« (2 : 1): kthorzy zwykli czynić przymowki kłamliwe przećiwko ſpráwiedliwemu zwielkiem nádęćiem á podnieſieniem pyſſnych myſli ſwych. RejPs 45, 128; Dármopychá też vnośi oná pawia myſl iego RejZwierc 142.

»rozkoszna myśl« = rozkosz (2): tedy to błogoſłáwieńſtwo pirwſze pewnie oſięgnieſz y będzieſz go z roſkoſzną myſlą vżywał RejZwierc 139, 207v.

»myśl rozumna« = rozum (1): Myſl rozumną náwſſytko [Bóg] przydał ieſt mnie RejPs 33v.

»serdeczna [= z serca płynąca], szczera myśl« (2 : 1): LubPs L2; kiedy ſie z wierną á s ſerdecżną myſlą obroćiſz do niego [Boga]/ obiecał on nigdy nie wſpomináć młodośći twoiey/ áni przeſtępkow twoich. RejZwierc 178v; w ktorych liśćiech ſzczerą myśl [sinceram mentem] wáſzę przez nápominánie wzbudzam WujNT 2.Petri 3/1.

»myśl skromna, nieuniosła; skromność, cichość myśli« [w tym: cichość a skromność (1)] [szyk 3 : 2] (2 : 1; 1 : 1): RejZwierz 22v; RejPos 265; co Pan Bog nań przepuśćić będzie racżył záwżdy z nieunioſłą myſlą cżeka RejZwierc 138v; wſzytko dobré ſpółem rośćie z tobą. Myśl ſkrómna/ miłość ku nam wcále záchowána/ Od nas zá twoie cnoty/ táſz ma bydź oddána. GosłCast 17.

»słaba (jest) myśl; myśl (z)wątlić, w myśli osłabieć; wątleje myśl« (3; 2 : 1; 1): RejWiz 35; gdyż bárzo ſłábe ſą myſli náſze/ nie będzyeli podpárcia á náuki ſwięthey twoiey. RejPos 179; KuczbKat 310; Ale wżdy nie maſz dla tego w myśli twey oſłábieć/ nie maſz wątpić áni roſpacżáć. KarnNap D2v; ſercá y myśli ich iákiemi krzywdámi zwątlili [animos ... frangant]/ iż ktorzi vpuſzcżą pioro ábo ſerce ſtrácą/ niełácno śię oprą przećiw zuchwálſtwu drugich ModrzBaz 21, [38]v; 71v.

»smętna (a. smutna), niewesoła, żałosna myśl« = złe samopoczucie, smutek (8 : 1 : 1): RejJóz G5; Sará Abrámowa żoná iż żadnego płodu nyemyáła/ záwſſe złey á nyeweſołey myſli byłá GliczKsiąż C2v; Tákżeć też ſmętney myſli kiedy przetrwa trwogi/ Więcey bywa pocieſzon on iey fráſunk ſrogi. RejWiz 35, 67v, 163, 179; BielKron 45, [84²]; GórnDworz H5v; GosłCast 27.

»spokojna myśl« = animus quiescens Modrz [szyk 4 : 2] (6): RejPs 106; RejZwierc A3v; ModrzBaz 80v; W rozmáitych trwogách y nieſzcżeśćiu y ſpráwách/ záwzdy [!] ſpokoyną myśl záchowáć vmiał SkarŻyw 412; PudłFr 20; Euthymia – Spokoiną misł. Calep 379b.

»spracowana myśl« (1): á wſzák tego [muzyki] y Dawid/ y inſzy krolowie vżywáli/ ále nie ná wſzetecżność/ áni ná opilſtwo/ iedno dla otrzeźwienia ſprácowáney myſli ſwoiey RejZwierc 102v.

»sprosna, wszeteczna, zaplugawiona myśl; splugawienie myśli« [szyk 7 : 2] (5 : 2 : 1; 1): LubPs N2v, dd; GórnDworz Bb6; RejPos 228v, [278]; práwie ku źwirzęcey podobna ſpráwá y poſtáwá cżłowieká rozgniewánego/ á iáka tám bywa ſproſna y zápomniáła myſl iego. RejZwierc 79, 70, 85; O niecżyſtośći (przeklęta) ſplugáwienie myśli moiey/ y zarázo duſze moiey/ y ſkądżeś ſię w ſerce moie wkrádłá? LatHar 149.

»statec(z)na, stała, ustawiczna myśl« [w tym: stała a stateczna (4)] [szyk 35 : 10] (33 : 11 : 1): Był też [Diogenes] tak ſtałey myſzli że wſzitci iego przeciwnici iemu nic vſzkodzić niemogli takież w żadnym przeciwienſtwie vmyſł iego ſie nie zmienił BielŻyw 71, 71; RejPs 77, 79v; W miłoſći ſie ſtatecna myſl odmieni RejJóz D2 marg; LubPs gg; RejWiz 10, 35 marg, 103 marg, Cc7, Dd3; RejAp 21v, Ff2v; GórnDworz Y4v; bo mądrzy przygody znáią/ á przetoż myſl vſtáwicżną máią. HistRzym 23v; RejPos 72v, 315; HistLan A4; (nagł) Stałość/ Odmienność. (–) Myſl ſtátecżną z mądrą głową/ Twárdym murem záwżdy zową/ Co ſie nigdy nie vnieſie/ A nie błądzi iáko w leſie. RejZwierc 231, B, 85, 85v [2 r.], 88, 103, 127v (22); RybGęśli C3.

»myśl swobodna« (4): Przecż ſie fráſuieſz o rzecż niepodobną/ Czyniſz ſie więźniem máiąc myſl ſwobodną. RejZwierc 230v, 55, 132v; LatHar 151.

»swowolna myśl« (3): Pectora violenta, Swowolna myśl. Mącz 498b; RejPos 330; Ten ſzcżęſciem záwżdy iáko chce hárcuie/ Kto ſwowolną myſl w ſobie opánuie. RejZwierc 229.

»szlachetna, ślachecka myśl« [szyk 2 : 1] (2 : 1): RejWiz 18; tego ktory obráźił ná rękę powabiáią/ máiąc zá to/ że to należy ná śláchecką á wyſoką myśl [generosi et excelsi animi esse putantes]/ mnimánia dobrego mſzcżeniem krzywdy bronić. ModrzBaz 62; GosłCast 35.

»śmiertelna myśl« = rozum człowieka śmiertelnego (1): Smiertelna myśl/ nie może (Acż bárzo ná to śmiáła) Y podobieńſtwem Boże/ Dośiądz/ iáka twa chwałá GrabowSet N4v.

»twarda, zatwardziała myśl; zatwardziałość myśli« = nieczułość (1 : 1; 1): Błogo temu cżłowiekowi/ ktory ſie záwżdy lęka: ále kthory twárdey myſli cżłowiekowi/ ktory ſie záwżdy lęka: ále kthory twárdey myſli [qui vero mentis est durae; który ieſt twárdégo ſercá WujBib]/ vpádnie we złe Leop Prov 28/14; ábychmy my też odmieniáli zátwárdzyáłość myſli y ſercá ſwoiego RejPos 169v, 189.

»uporna, krnąbrna myśl; uporny w myślach« = upór; uparty [szyk 22 : 2] (21 : 2; 1): á ſtali ſie vporni wmyſlach ſwych ták iáko y przodkowie ich RejPs 117, 118; RejJóz H2; LubPs B6v, F, Rv, aa4v; Bo vpornych myſli ich przygody nie miną. A káżdy im beſpiecżniey w ſwym vporze chodzi/ Tym rychley nie obacży gdzye w śidło vgodzi. RejWiz 8v, 134, 134v [2 r.], 135; Tákże też ſześć kroć ſto tyſięcy pieſzych/ tych ktorzy ſię byli zebráli z myſlą vporną [in duritia cordis sui] BibRadz Eccli 16/11; RejPos 100, 108v, 232, 313, 330 [3 r.]; RejZwierc 140, 215; WujJud 21; KochFr 96.

»wdzięczna myśl« (2): RejPs 25; Co [sprawiedliwość Bożą] bacząc/ wdzięczną myśl Pánu okażę ZawJeft 11.

peryfr. »rozkoszne wesele myśli« = Chrystus (1): roſkoſzne weſele myśli náſzey/ rácż wſpomnieć ná vdręcżenie y boleść ktorąś ćierpiał LatHar 296.

»wesoła (a. weselsza) (jest) myśl« = hilare ingenium Mącz [szyk 21 : 10] (31): TA wodka Sercze poſila [...] weſołą myſl cżyni FalZioł II 12d, V 65, 65v; RejPs 220v; Abowiem weſoła myſl rádá wdzyęcżność cżyni/ A ponurą poſtáwę oddaymy ią świni. RejWiz 44v, 17; ále weſoła myſl [iucundus corde PolAnt; secura mens Vulg] ieſt iáko vſtháwiczne gody. BibRadz Prov 15/15; Mącz 156a; GórnDworz H5v, Y7; RejZwierc B, 13, 74, 85v, 87 [3 r.] (17); WujJud 42; SkarŻyw 293, 473; LatHar 151.

»wielka (a. wielga), wielmożna myśl« = wielkoduszność; magnitudo animi, magnanimitas Modrz [szyk 7 : 3] (9 : 1): A to wielmożney myſli naywięcey przyſtoi/ Iż ſie nie da zátrwożyć choć ſie ſerce boi. RejWiz 35; między ludzmi wielkich myſzli ſtał ſie ſwar [magnanimorum reperta est contentio]. Leop Iudic 5/15, Iudic 5/16; GórnDworz Aa6; ModrzBaz 43v, 62v; Magnanimus – Spaniałego vmisłu, wielgiei misli. Calep 629b; GrochKal 22; OrzJan 118; IEſt to Ian Olbrecht człowiek myśli wielkiey, Pełen mądrośći, pełen cnoty wſzelkiey. KlonKr F.

»wierna myśl« [w tym: z wierną myślą (7)] [szyk 19 : 2] (21): RejPs 75; RejKup k4v, n8v, dd4v; LubPs D4v, X3v, cc; Ale wierna myſl záwżdy ieſt tey beſpiecżnośći/ Ze ſie máło przeſtrzega ſwieckich przypádłośći. RejWiz Cc3, 63; RejZwierz 134v; á wſtąṕmy do niego [do Boga] [...] z wiernymi myſlámi ſwemi/ pewnieć nie opuśći nas RejAp 95v; RejPos 33, 34, 134 [2 r.], 217v, [279]v (9); RejZwierc 178v.

»myśl wnętrzna, serdeczna« = duchowe wnętrze (1): ludźiom/ ktorych zwierzchowna poſtáwá/ álbo kſztałt/ zmyślą wnętrzną ſerdecżną zgádzáć ſię ma [quorum externam speciem minime decet ab interna animi sententia discrepare]. ModrzBaz 60.

»wolna (a. wolniejsza), nie zniewolona myśl« [szyk 22 : 9] (30 : 1): A tak zawżdy będącz myſli wolney á rozwiązaney: ocżekaway nawiedzenia Bożego FalZioł V 66; RejJóz D2v, F4v, F5 marg, F6v, G4, Q4 [2 r.]; RejKup r4, ſ2; Ale gdy ſie obacżyſz tu ſtráćiſz niewolą/ Kiedy ſobie odeymieſz wſzetecżną ſwą wolą. A wolney myſli ſobie ná wſzytkim nábędzyeſz/ Gdy ſpokoiem bez wſzytkich trudnośći vſiędzyeſz. RejWiz 44v, 1v, 4v, 54 [3 r.], 71v, Dd4; RejZwierz 63; Nędzne to ſzcżęſcie kto w bogáctwiech pływa/ A wolney myſli nigdy nie vżywa. RejZwierc 229, 106v, 114v, 190v [3 r.]; po roboćie ſzukamy odpocżynku/ igry/ y iákiekolwiek [!] ochłody/ ábo też y wolnieyſzey myśli [quaeramus ... animorum relaxationes] ModrzBaz 11, 10; KochPs 202; iedno áby wolną á temi świátá tego ſpráwámi nieobćiążoną myſl podnośić mogł ná dobrá ony niebieſkie przyſzłe. SkarŻyw 235, 470; GosłCast 33.

»wola, żądza myśli« = voluntas cogitationum Vulg (2 : 1): gdyby Bogowie zrządzenie ciała twego y żądze myſli thwey [tj. Aleksandra] vcżynić chcieli, ſwiat bycie nie przyiął, bo by ty iedną ręką wſchodu á drugą zachodu ſłoncza ſięgać chciał BielŻyw 105; Leop Eph 2/3; WujNT Eph 2/3.

»wyniosła (a. podniosła) itp. myśl; podniesienie itp. myśli; podniosły, podniesienie w myśli; uniesiony, unosić się myślą; wynosić się itp. z myślą; podnosić itp. myśl; myśl unosi [kogo]« = pycha; pyszny; być, stawać się pysznym [szyk 31 : 18] (22 : 5; 2; 1; 2 : 1; 2; 8; 6): WIemy to miły panie iſz zdawna tobie ieſt myſl podnioſla ſprzeciwna ktoreieś nieprzepuſſczał zadnemu ſtworzeniu: a ſnadz y angiołom ſwoiem RejPs 198, 45, 72v, 111, 139, 198 [2 r.], 205; RejJóz E7 [2 r.]; RejKup B; KromRozm II h3; LubPs H3, K2v, P2, X3v marg, dd6v; RejWiz 74; O wiernym y obłudnym przyiaćielu/ o podnieſieniu w myſlách/ o duſſy złoſliwey Leop Eccli 6 arg; RejZwierz 64, 116v, aa2v; á człowiek ćierpliwy lepſzy ieſt niżli ten ktory ieſt wynioſłey myſli [melior longus (marg) est longanimis (–) spiritu, quam elatus spiritu]. BibRadz Eccle 7/9, *4; OrzRozm Iv; Iż záwżdy bywa przed zelżeniem pychá/ á przed vpadkiem powyſzſzenie myſli cżłowiecżey. RejPos 13v; Abowiem gdy obacżyſz/ co tu kolwiek maſz [...] mogłbyś nie wznośić tey márney myſli ſwoiey. RejPos 201, 14, 127, 200, 201v, [219]v (11); Roſcie też záſię s tego myſl vnioſła/ iż tháki ſnádnie wiele ludźmi gárdzić muśi. RejZwierc 147; Zbytnia theż wſpaniłość álbo myſl wynioſła ma też być roſtropnie vważana/ áby ſie też názbyt nie wynosiłá. RejZwierc 149, 142, 255; KochPhaen 22; WisznTr 25; PaprUp L3v; GórnTroas 23; ábyſmy gorną myſlą vnieśieni/ do vtráty nieoſzácowáney zapłáty [...] nie byli przywiedźieni. LatHar 240, 259, 579; SkarKaz 83b; ZbylPrzyg B.

»myśl (w)spaniła (a. spaniała, a, wspanialsza); wspaniłość (a. spaniałość) myśli« = excelsus animus, animi magnitudo, magnanimitas Modrz [szyk 27 : 14] (39 : 2): iż Alexánder/ ktory niemniej wſpaniáłą myſlą/ niż mężnym woiſkiem ſwiát zwyciężył/ ſthrzymał ſie/ iż nie vcżynił białymgłowam krzywdy. GórnDworz Aa6v, D6, P4v, Ef7, Ff8 [2 r.]; Abowiem myſl wſpaniła záwżdy káżdego cżłowieká wſzędy y ozdobić y znácżnym vcżynić muśi. RejZwierc 85v, B, B2, 17v, 22, 85 (28); Záiſte prawdźiwa myśli ſpániáłość [animi magnitudo]/ więcey należy ná lekce ważeniu niż ná pomſzcżeniu krzywd/ á ná łáſkáwośći rácżey niżli ná ſrogośći. ModrzBaz 62, 62v, 106v; ModrzBazBud ¶5v; GórnTroas 38; KochFrag 26; OrzJan 34.

»wysoka, wywyższona, wielka myśl« = pycha; arrogantia, elatio animi, superbia Mącz, Calep; ambitio Mącz, Calag; magnitudo cordis Vulg; arrogans animus, fastus, inflatus animus, spiritus sublatio, tumor animi Mącz; occupatio ambitionis Calag; alazonia, crudelitas, excessus audaciae, saevitas Calep [szyk 37 : 5] (40 : 1 : 1): BierEz Q3; BielŻyw 31; RejPs Ff7; niepytáicié śię cobyścié iedli abo co byśćie pili/ i ku gorze śię niebierzcie (marg) niech śie waſz vmyſł i tam i ſam niechfieie abo nie u dáwái cie ſię na wyſokie myſli [ne suspendamini ex sublimi] (–) MurzNT Luc 12/29; KromRozm II ev; BielKom F6v; LubPs gg2; GroicPorz 113; Leop Is 9/8; BielKron 73v, 80v, 108; Fastus, Pychá/ Wyſoka myśl. Mącz 119c, 104d, [114]a, 123b, 180d, 247c (21); SienLek 30; Iáko [...] tenże Sálomon przećiwko wywyſzſzonym myſlam nápiſał RejPos 13v; BielSpr 75v; ModrzBaz 19; Calag 143a; Alazonia – Pycha, nadętoſzcz, miſzl wiſsoką. Superbia est vel arrogantia. Calep 48a; Ferocitas Superbia, elatio animi, crudelitas, saevitia, et [...] excessus audaciae, haud metuens, quae metuenda sunt. – Okkrutnosc, ſrogosc, misl wiſsoką. Ferociter – Hardzie, ſrodze. Calep 414b, 1072a; SkarKaz 83b.

»wysoka myśl« = wielkoduszność, wspaniałomyślność; excellentia animi, magnitudo animi Mącz; excelsus animus Modrz (9): FalZioł V 51 [2 r.]; Magnanimus, Wyſokiey myſly czyſtego ſercá. Mącz 10b; Magnanimus, Wyſokiey myſli/ poważny Mącz 204c, 46c, 397a, 399a; ModrzBaz 62; Bo Witołt Kieyſtutowic będąc mężem wielkiego ſercá/ y wyſokiey myſli/ ſádził ſie też ná wielkie Xięſtwo Litewſkie StryjKron 482.

»myśl zabolała, zakurczona« = smutek, zmartwienie [szyk 1 : 1] (1 : 1): Bo możeć y łákomiec/ y márnotratnik/ y ſwowolnik y zá oponámi ſiedzieć/ y ná ſrzebrze iadáć/ á czoż kiedy myſl záboláła/ á pięknemi ſpráwámi á poććiwemi cnothámi nie ozdobiona. RejZwierc 105, 115v.

»(za)cna, cnotliwa myśl« [szyk 3 : 2] (3 : 2): Gdyż ni pychá nádęta/ áni żadna zazdrość/ Nie zwiedzye ich cney myſli nigdy ná żadną złość. RejWiz 76v, 103; RejZwierz 3; nie pátrzę ia ná ludzkie vrody áni cudnośći ciáłá gdy przełożeńſtwá rozdawam/ iedno ná myſli cnotliwe. BielKron 65; RejZwierc 232.

»zaziębła myśl« = umysł lękliwy (3): Abowiem tá záziębła myſl co ſie to rozumem á ſthałoſcią nie ſpráwuie/ á chociay ieſzcże nic ná nię nie przypádnie/ á iuż ſie y podobieńſthwá przyſzłego lęka/ powiedz mi ieſli kiedy beſpiecżna álbo weſoła być może? RejZwierc 87v, 87v marg, Bbb3.

»zdrowa myśl« = zdrowy rozum [szyk 3 : 1] (4): Grunt zdrowey myſli ieſt zezłych rzecży ſie nie radować. BielŻyw 145; KochDz 103; Ktorym á cżego więcey trzebá życżyć/ iedno áby mieli myśl zdrową wćiele zdrowem [ut mens eis sana sit in corpore sano?]? Boć záprawdę ſerdecżne niemocy/ niebezpiecżnieyſze ſą niżli ćieleſne ModrzBaz 66; RybGęśli B2v.

»zgodliwa myśl« (1): toć ieſt namocnieyſze miáſto/ gdzie zgodliwą myſlą wſzytcy ſobie pomogą/ nieroſpácżnym vmyſłem BielKron 249v.

»zła, niedobra myśl« = smutek, obawa, troska [szyk 38 : 2] (38 : 2): FalZioł IV 48a, 50a; Abom ia tu was proſił na dobrą bieſiadę (did) Iudas ſie wymawia iż ſą nie dobrey myſli (–) RejJóz O2v, G5v, O7; Atak chczaċ wam złą myſl od daliċ a was vweſſoliċz zpozytkiem waſſem RejKupSekl a6; BielKom F8v, Gv; GliczKsiąż C2v; Wſzędy doſyć złey myſli s fráſunkiem naydzyemy. RejWiz 92, 60v, 129v; W rozmáitych pieſzcżotach/ drudzy ſie popili. A ten ſie vbrał w káptur/ y chodził w żáłobie/ Ták iáko ná pogrzebie/ cżyniąc złą myſl ſobie. RejZwierz 34v; á náiadſzy ſie nie byłá więcey złey myſli [iraque eius non fuit ei ultra]. BibRadz 1.Reg 1/18, 2.Reg 13/33, 1.Mach 4/27; BielKron 246; Iuż thu przydzie zoſtáwić złą myſl domá/ á przed pánem z weſołą twarzą ſtáwáć/ nie pochmurno/ áni niemo GórnDworz K6v, H5v, P4v, P5; RejPos 289, 321; Nie vkázáć po ſobie/ złey myſli y ſtráchu BielSat L3v [idem BielSjem]; To ieſt fortunny gdy dwa ſzepcą ſobie/ Wie że nie o nim/ zła go myſl nie ſkrobie. RejZwierc 229v, 13 [2 r.], 86, 237; BiałKaz C2; SkarŻyw 374, 460, 500, 537; KochTr 4; Nie áby mię to fráſowáło/ ábo myśl złą cżyniło CzechEp 72; WisznTr 10; BielSjem 26; Piękna pánno/ złéy myśli dźiś być ſye nie godźi/ Weſoły dźiéń to być ma/ co ſye weń człek rodźi. PudłFr 74; KochProp 11.

»zła, złościwa myśl« = skłonna do złego natura ludzka; malus animus, mala mens Mącz [szyk 24 : 4] (23 : 5): RejPs 78; Ten [Bóg] więczey złoſćiwam myſl/ niż vcżynki ſądzy. (marg) Bog więcey ſercza niż vcżynkow patrzy (–) RejJóz C2v; Praca złą myſl odeymuie/ Złoſciam ludzkim drogi pſuie/ Poki żydzi w pracy byli/ W grzechoch hániebnych nie żyli BielKom D7, Cv; A ony twe ſądy ſwyęte yuż precż odmyetuyą/ Zá złośćiwą myſlą ſwoyą záwżdy poſtępuyą. LubPs bb4v; W Kaimye ſie okazáłá myſl zła cżłowiecża. RejWiz 37 marg [idem Dd3v]; Gdyż widziſz iż twa złá myſl do złego ſie gárnie. RejWiz 134v; O nędzna mizeryo/ o pycho nádęta/ O bezecna ſwawola/ á zła myſl przeklęta. RejWiz 169, 36v, 37 [3 r.], 37v, 67, 135v, Cc4v, Dd3v; RejZwierz 101v; Prot C4; Mącz 216b; więcey ſłużąc ſwiátu temu/ á vporney á złey myſli ſwoiey RejPos 108v, 232, 313, 330 [3 r.], 345; RejZwierc 236v.

»zupełna myśl« (1): zadne lekarſtwo [...] nieieſt nam pozytecznieyſſe iedno ſprawą wiarą a zupełną myſlą wołac o wſpomozenie twoie RejPs 210v.

»(tak, i) ciało, (a, a(l)bo, i, jako i) myśl« [szyk 6 : 5] (11): PatKaz III 129v; BielŻyw 105; RejPs 107v; RejWiz 37v; obieráliſmy ſie w żądzach ćiáłá náſſego/ cżyniąc wolą ćiáłá y myſli [voluntatem carnis et cogitationum] náſſych Leop Eph 2/3; RejPos 70v, 127v; Y myśli [lege: myśli i] ciáłá [animi et corpora] náſze cżerſtwieią y ſtwierdzone bywáią pracą ModrzBaz 37, 37, [38]v; WujNT Eph 2/3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w przeciwstawieniach 2 r.].

»duch i (albo) myśl(i)« [szyk 5 : 1] (6): KromRozm II h2v; LubPs ee4v; BielKron 79v; Będę ſię modlił duchem/ będę y myślą [Orabo spiritu, orabo et mente Vulg 1.Cor 14/15; ... duchem ... y rozumem Leop; ... duchem ... y wyrozumieniem WujNT] LatHar 662, 414, 662. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»myśl a dufanie« (1): Do Nádzieie przybędzie wnet Státecżna myſl/ á nieomylne dufánie o Pánu ſwoim. RejZwierc 127v.

»duma a myśl« (1): Lecz gorną o ſobie dumą y podnioſłą á wielką myślą/ śiłá ſobie zepſuie człowiek. Bo doły ſą ná pyſznego głębokie SkarKaz 83b.

»myśl(i) i (to jest) dusza« [szyk 7 : 6] (13); Y dokądże duſſe naſſe/ to ieſt myſli/ w wątpieniu dzierżyſs OpecŻyw 65; RejPs 127v; Abychmy z duſze y ze wſzey myſli wyznawáli możność wielkiey dobroći Páńſkiey. LubPs X5 marg; RejPos 115, 128v [2 r.], 138v, 236, 237v, 334v; GrabowSet X2v; LatHar 149; KołakSzczęśl Cv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»myśl i głowa« [szyk 1 : 1] (2): RejWiz 17; iż dla nich [grzechów] ſłuſznie P. Bog zgody nie dopuśći/ á powichránie głow y myśli przepuſzcza SkarKazSej 675b.

»(i) myśl, (a, i) oczy« [szyk 6 : 4] (10): RejPs 198; RejKup q3; RejAp 111v; RejPos 25v, 113v; KuczbKat 410; KochPs 35; SkarŻyw 52; niechcę tu ocżu y myſli twoiey/ tych rzecży powtarzániem y wykłádem zábáwiáć. LatHar 381; GosłCast 68. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»myśl i pioro« (1): bo ná rzecz tylko ſámę okiem mierząc/ ták ná nię wſzyſtkę myśl/ y pióro ſwé ſkłádaſz OrzQuin E.

»myśl a pokora« (1): ieſli ſie nie sſthániecie w myſlach á w pokorach ſwoich iáko máłe dzyatki RejPos 328v.

»(i) myśl i ręce; ręce z myślami« (2; 1): RejPs 37v, 200v; [chciał Bóg] żeby [człowiek] wſzeliákim obycżáiem/ y myśl/ y ręce ſwe od złośliwego zábićia ludzkiego hámował. KuczbKat 315. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»myśl i rozsądek« (1): Ktore [popędliwości] w ludźiach [...] y myśl y rozſądek [mentem et iudicium] wątlą ModrzBaz 71v.

»myśl i rozum« [szyk 6 : 2] (8): gdy wy ſkrytoſći ſercá ludzkiego nie możećie z rozumieć/ áni ogarnąć myſli y rozumu iego [et verba cogitationis eius non percipietis] BibRadz Iudith 8/10; RejPos 63, 90, 286v; Bo gdy kłamſtwo dla tego kłamſtwem y nieprawdą ieſt/ iż ie przećiwko myśli y rozumowi mowimy/ (inácżey widząc y rozumieiąc) (marg) MENdacium, quasi contra mentem dictum. (–) KuczbKat 290, 110; RejZwierc 88; KochPs 210. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»(ani) myśl, (a, a(l)bo, ani, i, też, to jest) serce« [szyk 109 : 78] (187): BielŻywGlab nlb 13; RejPs 25, 76v, 107v; RejJóz Q4; RejKup v4v; BielKom Cv; LubPs D4v, aa4v, aa6; RejWiz 112v, 166v; OrzList d4v; BibRadz Philipp 4/7; BielKron 63, 198; Animum aperire, Serce ſwe to yeſt myśl okázáć Mącz 278d, 10b, 124d, 204d, 285d; SarnUzn H4v; RejAp 35, 94v, 95; GórnDworz D6, G4v, Aa4v, Mm4v; HistRzym 54; A wołay [...] ze wſzytkiey myſli á ſercá ſwego: O moy miły Pánie bądźże wiecżnie pochwalon RejPos 87v; Widzęć ia nieboże myſl á ſerce twoie/ że ty nie ták cżyniſz iáko mowiſz. RejPos 209v, 1, 4, 7v, 14v, 22v (114); Známionuie theż duch wſzytki wnętrznośći cżłowiecże/ ſerce/ myſli/ etc. GrzegRóżn 55; KuczbKat 115; RejZwierc 74, 85v, 87v, 102v, 134v (9); WujJudConf 209; HistHel D2v; Boć y ſercem ábo myślą y ćiáłem prácowáć trzebá [Et animo operandum est et corpore]/ kto śię do żywotá błogosłáwionego mocnie bierze. ModrzBaz 37, 21, 53; SkarJedn 120; Oczko 24; KochPs 66, 84, 126, 166; SkarŻyw 16, 150, 482; StryjKron 482; NiemObr 14; KochFr 96; KochMarsz 155; ReszPrz 25, 95; ReszList 152; ArtKanc E20v, H7; OrzJan 118; LatHar 3, 144, 675; A pokoy Boży/ [...] niechay ſtrzeże ſerc wáſzych y myśli wáſzych [corda vestra et intelligentias vestras; ſerc wáſſych/ y rozumow wáſſych Leop] w Chriſtuśie Ieſuśie. WujNT Philipp 4/7; SarnStat 18; GosłCast 6; SkarKazSej 673a, 707b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»myśl, (a, i, ni) sumnienie« [szyk 5 : 1] (6): RejJóz Q4; RejPos 30v, 313v; RejZwierc 13, 168v; Toć moy Lemuż me Imienie/ Zdrowa myśl zdrowe ſumnienie. RybGęśli B2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»myśl, uczynek« (1): Mala mens. malus animus, proverbialiter usurpatum, Złe plemię/ zły owoc/ zła myśl/ złe vczynki. Mącz 216b.

»wiara, (a) myśl« [szyk 2 : 1] (3): RejPs 210v; LibMal 1544/85v; áby káżdy zupełną wiárą á s práwą myſlą náwroćił ſie do niego [do Boga]. RejPos 133v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»myśl i wola« (1): A ták oboim też chwalon y wzywan chce być: nye tylko we wnętrznym vznánim/ y podnyeſyenim myſli y woley/ ále też zwirzchowną ſpráwą ćyáłá y modłą. KromRozm II h3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»zmysł (a. smysł) i myśl« (3): Smyſł y myſl náſza/ do złego ſkłonna ieſt od młodośći BiałKaz K2v; SkarŻyw 91; WujNT 180.