[zaloguj się]
[pdf]

NIEMIŁOSIERNY (50) ai

niemiłosierny (48), niemiełosierny Calep (2).

W pisowni łącznej (43), w rozłącznej (7).

Oba e oraz o jasne; -mieł- z tekstu oznaczającego é niekonsekwentnie.

comp niemiłosierni(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNniemiłosierny fNniemiłosiernå nNniemiłosiern(e)
Gniemiłosiern(e)go, niemiłosierniejsz(e)go G Gniemiłosiern(e)go
D D Dniemiłosiern(e)mu
Aniemiłosiern(e)go, niemiłosierny A Aniemiłosiern(e)
Iniemiłosiernym Iniemiłosierną Iniemiłosiernym
Lniemiłosiernym L L
pl
N m pers niemiłosierni
subst niemiłosiern(e)
G niemiłosiernych
D niemiłosiernym
A m pers niemiłosiern(e)
I m niemiłosiernymi, niemiłosiern(e)mi

sg m N niemiłosierny (14). ◊ G niemiłosiern(e)go, niemiłosierniejsz(e)go (4). ◊ A niemiłosiern(e)go (3), niemiłosierny (1). ◊ I niemiłosiernym (4). ◊ L niemiłosiernym (1). ◊ f N niemiłosiernå (2). ◊ I niemiłosierną (1). ◊ n N niemiłosiern(e) (2). ◊ G niemiłosiern(e)go (1). ◊ D niemiłosiern(e)mu (1). ◊ A niemiłosiern(e) (2). ◊ I niemiłosiernym (1). ◊ pl N m pers niemiłosierni (4). subst niemiłosiern(e) (1). ◊ G niemiłosiernych (2). ◊ D niemiłosiernym (1). ◊ A m pers niemiłosiern(e) (2). ◊ I m niemiłosiernymi WróbŻołt (2), niemiłosiern(e)mi (1) RejPosWstaw.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. miłosierny.

Znaczenia
Nielitościwy; durus, ferreus Mącz, Cn; impius Vulg; apathes, atrox Mącz; immiserabilis, inclemens Calep; immisericors Cn (50): Kto niemiłośierny przyiaćiel niepewny. BierEz I3v; GlabGad N3v; RejPs 73v; Mącz 12a, 15c, 98a, 124d; RejAp 135; RejZwierc 261; NEro ácż był Ceſárzem á niemiłoſiernym/ Prętko z gniewu rad zábił choć mu kto był wiernym PaprPan T2v; choćiaſz ćię oćiec y mátká opuſzcżą/ Bog ćię przyimie/ y łákomych á nie miłośiernych ludzi ſercá/ obroći ná politowánie twoie. SkarŻyw 52, 121; NiemObr 114; Calep 508a, 520b.

niemiłosierny (na)przeciw komu (2): RejPos 181; Ale gdźie przyidźie ná Bogacżow/ wcżáſu vżywáiącego y przećiw Lázárzowi niemiłośiernego/ konieć pátrzyć: bácżyć to możemy iż mu y kropie wody/ w ogniu vpálonemu/ ná ięzyk nie dádzą? CzechEp 63.

niemiłosierny na kogo (2): Był/ powiáda/ w Afryce ieden cżłek bogaty bárzo/ Piotr mytnik/ álo barzo ſkąpy/ y ná vbogie niemiłoſierny. SkarŻyw 98; CzechEp 8.

niemiłosierny nad kim (2): RejPos 106v; A wżdychmy ták niemiłoſierni ſámi nád ſobą/ że wolemy cżekáć w ſtráchu thych ſrogich obietnic Páńſkich/ niżli ſie w roſkoſzy náwroćić do niego RejZwierc 257.

niemiłosierny w czym (1): bo mnimali by Kryſtus nie práwdziwy albo niemiłoſierny w ſądzie OpecŻyw 77v.

W połączeniach szeregowych (6): GlabGad O3; Mącz 19b; SarnUzn B8; RejPos 181; ludźie niewierni/ zbythecżni/ bogacżowie roſkoſzni/ niemiłośierni/ pyſzni wſtáną ná wiecżne potępienie. GrzegŚm 58; WujNT Rom 1/31.

W przeciwstawieniach: »niemiłosierny ... lutościwy, miłosierny« (2): Abowiem choć to ieſt Bog Krześćijáńſki á Bog miłoſierny/ nielza iedno ſie nam zá złoſciámi náſzemi [...] muśi obroćić w Bogá pogáńſkiego á w Bogá niemiłoſiernego. RejZwierc 262; CzechEp 188.

W charakterystycznych połączeniach: Bog niemiłosierny(-i, -e) (2), cesarz, człowiek (ludzie) (9), drapieżca, dzieci, książęta, okrutnik, Pan, przyrodzenie; niemiłosierny na ubogie; niemiłosierny w sądzie; zwać niemiłosiernym.

Szeregi: »gniewliwy i niemiłosierny« (1): á nád to niewiem iákoby dwu Bogu vſzedł? iednego gniewliwego y niemiłośiernego/ [...] á drugiego lutośćiwego y w drugim gniew y zwierzchność prośbámi błagáiącego? CzechEp 188.

»nieludzki a niemiłosierny« (1): A ktorzy [rodzice] [...] zániedbawáią powinnośći ſwoiey Krześćiáńſkiey/ y bywáią też przykłádem tákimże dzyatkom ſwoim/ tákże [...] nieludzkimi á niemiłoſiernemi drapieſcámi á okrutniki sſtawáią ſie. RejPosWstaw [412].

»okrutny i (a) niemiłosierny« [szyk 2:1] (3): RejPos 106v; Byłem pierwey Oycże wielebny/ bárzo niemiłośiernym y okrutnjm SkarŻyw 100; SkarKaz 278b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»srogi i (a) niemiłosierny« (2): Coż ſie też inſzego ma nád tobą sſtáć/ gdyżeś thák ſrogi á niemiłoſierny nád ſobą RejPos 106v; CzechEp 8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niemiłosierny a uporny« (1): RejPos 245v cf W przen. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»złościwy a niemiłosierny« (1): Nigdym nie ſiedział w radzie prożnych/ á ż ludźmi złoſciwemi) á niemiłoſiernymi [iniqua gerentibus] nie będę poſiadał. WróbŻołt 25/3.

W przen (5): Rozumu nie miłoſiernego nieſłuchay. BielŻyw 131; Ewányelia Nyedzyele xxii. po Troycy s. Nápiſána od Máttheuſzá s. w xviij. ká. Przećiwko niemiłoſiernemu á vpornemu ſercu. RejPos 245v; kto [...] okaże ſrogość á niemiłoſierne przyrodzenie ſwoie przed Máyeſtatem iego ſwiętym. RejPos [249]v, 106v, 181.
α. W funkcji rzeczownika (5): Ty znaſz miły panie iż ia) miałem w nienawiſci zebranie złoſciwych ludzi á zniemiłoſiernymi nie będę poſiadał. WróbŻołt 25/5; BielKron 92v.

W połączeniu szeregowym (1): Bo iuż táki [sprawiedliwy] nie może być áni okrutnikiem/ áni gwałtownikiem/ áni niemiłoſiernym. RejPos 250.

Szereg: »niemiłosierny i (a) złośliwy« [szyk 1:1] (2): Iezu kthoris od niemiłoſiernych y od złoſliwych dobrowolnie iąć j trzimać ſie racżył dać. TarDuch Cv; RejPos 9.
a. O czynach (8): OpecŻyw 77v; Abowiem wiele ich ieſt/ co zá okazánim łáſki [...] rychley ſye lepſzą niż zá karánim niemiłoſyernym GroicPorz c4, c4; Skoro ſie co ponowi/ nie táić/ pod winą niemiłośierną. GostGosp 146, 58; iuż niemiłośierna zácznie ſię tu ſpráwá. Złocżyńcę nieboraká wyćiągną ná ſzrobie KlonWor 38.
Szeregi: »niewstydliwy i niemiłosierny« (1): Tákie niewſtydliwe y niemiłoſierne oyczyzny y matki miłey obłupienie náſtąpiło. SkarKazSej 705a.

»srogi a niemiłosierny« (1): [prorocy] opowiedáią o tym ſrogim á niemiłoſiernym grzechu/ y wſzędj á wſzędy opowiedáią/ iż dla nieſpráwiedliwośći będziecie záwiedzieni w niewolą RejZwierc 43.

Synonimy: ciężki, frasowliwy, frasowny, gniewliwy, nieludzki, nielutościwy, niemiłościwy, nieubłagany, okrutny, srogi, twardy, złośny, złościwy, złośliwy, zły; α. gwałtownik, okrutnik.

Cf MIŁOSIERNY

ASt