Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEUBŁAGANIE

Następne hasło: NIEUBŁAGLIWY »

NIEUBŁAGANY (13) part praet pass pf

W pisowni rozłącznej (7), w łącznej (6).

e oraz drugie a jasne; -błå- (5) GórnDworz, KochPs, KochTr, KochFr, KochFrag, -bła- (5), Mącz, Calag, KlonŻal, KochEpitCat, WitosłLut.

comp nieubłågańszy (1).

Fleksja

sg
m	N	nieubłågany	f	N	nieubłåganå
	G			G	nieubłåganéj
	D	nieubłaganému		D
	I	nieubłaganym		I
	V			V	nieubłåganå

pl
N	subst	nieubłågańsz(e)
D		nieubłaganym

sg m N nieubłågany (4). ◊ D nieubłaganému (1). ◊ I nieubłaganym (1). ◊ f N nieubłåganå (2). ◊ G nieubłåganéj (1). ◊ V nieubłåganå (2). ◊ pl N subst nieubłågańsz(e) (1). ◊ D nieubłaganym (1).

Składnia comp: nieubłagańszy niż co (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. ubłagalny.

Znaczenia

W funkcji przymiotnika (13)

W funkcji przymiotnika (13):

1. Nie dający się ubłagać. uprosić; nielitościwy, nieużyty, zawzięty; implacabilis Calep. Cn; indeprecabilis Mącz; implacatus, implacidus, nullis affatibus delinitus Cn (10): Mącz 168c; Vnuberbitlich ſein. Zátwárdziáłym Nieubłágánym być. Esse ingenio duro atque inexorabili. Calag 536b; Nigdy ſię przędąc nie wzdrzemiećie [Parki]/ Nigdy ſię żártom nie śmieiećie. Nie ubłagáńſze niż morze rozgniewáne KlonŻal D; KochEpitCat 110; Calep 512a; iuż był ſercá zminił [!] [Orfeusz] Nie vbłágánym Bogom/ że ſię vżalili Iego łágodnych pieśni/ y żonę wrocili. WitosłLut A4v.

W połączeniu szeregowym (1): O práwo krzywdy pełné: o znikomych ćieni Sroga/ nie vbłagána/ nie vżyta kśieni KochTr 4.

Wyrażenie: »śmierć nieubłagana« [szyk 2:1] (3): GórnDworz Dd7v; Vżiy nádemną litośći/ Boże nieogárnióny/ [...] Chćiéy mię z rąk ſrogich wybáwić Smierći nieubłagánéy KochPs 13; KochFrag 51.

Szereg: »srogi, nieubłagany« (1): Iáko ćię kolwiek nagle/ [...] Sroga nieubłagána śmierć opánowáłá/ A bieg twoiéy młodośći zawiſtnie przerwáłá. KochFrag 51. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

2. Nie mogący być odpokutowany, nie do odpokutowania; inexpiabilis Calep, Cn; implacabilis Calep (1): Inexpiabilis, Quod expiari non potest, implacabilis ‒ Nie vbłagani. Calep 531a.

3. Nie dający się uspokoić, uśmierzyć, poskromić; insedabilis, quod sedari non potest Calep; implacidus Cn (2): NIeubłagana Wiſło/ próżno wſtrząſaſz rogi/ Próżno brzegom gwałt czyniſz/ y hámuieſz drogi. [...] muśiſz tę ſwoię dobrą myśl położyć: [...] dźiś ſuchą nogą Twóy grzbiet nievieżdżony wſzyſcy deptáć mogą. KochFr 88; Calep 542a.

Synonimy: 1. nieludzki, nielutościwy, niemiłosierny, niemiłościwy, nieużyty, zatwardziały; 3. niespokojny, nieukrocony, nieunoszony, nieuskromiony, nieuśmierzony.

Cf NIEUBŁAGLIWY, UBŁAGANY