[zaloguj się]
[pdf]

NIESKOŃCZONY (193) part praet pass pf

W pisowni łącznej (183), w rozłącznej (10); -ń- (168), -n- (25).

e jasne; -koń- (24), -kóń- (6); -kóń- OrzQuin, BiałKat (3); -koń- : -kóń- Mącz (6:1), KochPieś (1:1). ◊ -ony (28), -óny (2); -óny OrzQuin; -ony : -óny KochPieś (1:1).

Fleksja
sg
mNnieskończony fNnieskończonå, nieskończon(a) nNnieskończon(e)
Gnieskończonego Gnieskończonéj, nieskończony Gnieskończon(e)go
Dnieskończon(e)mu D Dnieskończon(e)mu
Anieskończony, nieskończon(e)go Anieskończoną Anieskończoné
Inieskończonym Inieskończoną Inieskończonym
Lnieskończonym Lnieskończon(e)j Lnieskończonym, nieskończon(e)m
Vnieskończon V V
pl
N subst nieskończoné
G nieskończonych
D nieskończonym
A subst nieskończoné
I m nieskończonymi
f nieskończonymi
L nieskończonych

sg m N nieskończony (23). ◊ G nieskończonego (4); -ego (1), -(e)go (3). ◊ D nieskończon(e)mu (1). ◊ A nieskończony (3), nieskończon(e)go (1). ◊ I nieskończonym (2). ◊ L nieskończonym (1). ◊ V nieskończon (4). ◊ f N nieskończonå (34), nieskończon(a) (1). ◊ G nieskończonéj (13), nieskończony (2) [w rymie]; -y : -éj GrabowSet (2:1); ~ -éj (1), -(e)j (12). ◊ A nieskończoną (12). ◊ I nieskończoną (3). ◊ L nieskończon(e)j (3). ◊ n N nieskończon(e) (5). ◊ G nieskończon(e)go (13). ◊ D nieskończon(e)mu (3). ◊ A nieskończoné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I nieskończonym (1). ◊ L nieskończonym RejPos (3), nieskończon(e)m (1) ModrzBaz. ◊ pl N subst nieskończoné (12); -é (3), -(e) (9). ◊ G nieskończonych (12). ◊ D nieskończonym (1). ◊ A subst nieskończoné (25); -é (2) -(e) (23). ◊ I m nieskończonymi (1). f nieskończonymi (1). ◊ L nieskończonych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII ‒ XVIII w.

I. W funkcji właściwej: Niedokończony, niedoprowadzony do końca; infinitus Mącz, Calag, Calep; indecisus, non terminatus JanStat; imperfectus, infectus, semifactus, semiperfectus Cn (7): Comma, Latine incisio, Pars periodi, Część á nieskończona ſentencia ani ſpełne wyrozumienie. Mącz 61b; CzechRozm 63v; A ſpráwy przed námi nieſkończoné/ do powiátu pozwánégo máią bydź odeſłáné SarnStat 144 [idem] 720, 1074, 1079, 1110; [Budowanie tego folwarku zbudowane nowo, ale jeszcze nieskończone. LustrMalb I 115].
II. W funkcji przymiotnika (186):
1. Trwający wiecznie, bez końca; infinitus BartBydg, Calag, Calep, Cn (147): BartBydg 74b; á nie ſkońcżone będą ſprawy iego [et non consummabuntur opera eius Vulg Eccli 38/8] FalZioł +2v; ták iż ini Adámowi potomkowie ſnádnie mogą wyrozumieć o dziwnych ſpráwach kroleſtwá twego/ kthore ſie ſćiąga ná wieki nieſkończone RejPs 214, 52, 97; Iż oglądam wſſytki dobrá żywotá wyecżnego/ W nyeſkońcżoney oſiádłośći káżdego wyernego. LubPs G3; Ale tám iuż ná górze ſwiátłość nieſkońcżona/ Ktorey ták s Páńſkiey woley/ ieſt rzecż przyrodzona/ Iż ſie nigdy nie mieni/ y nigdy nie gáśnie/ Iedno iuż ták ná wieki záwżdy ſwieći iáſnie. RejWiz 154, 165; Przedſię ieſzcże Apoſtoł dokłáda widzenia ſwego o tych nieſkońcżonych roſkoſzach wieku przyſzłego á kroleſtwá Páńſkiego. RejAp 187v; Ale nie tylko ſwiętym/ ále y ſzcżyrym ſłowom Páńſkim/ ktory ieſt nieſkońcżona prawdá/ wiáry nie dawamy. RejPos 144v, 195v, 223, 232, 338; KarnNap E2; Vnendlich. Nieſkońcżony. Infinitus. Calag 524a; ArtKanc K20; Infinitus ‒ Nie zkonczoni, bez koncza. Calep 533b; Chwalćie ſpoł zemną/ Páná/ ludźie święći/ Niech/ nieſkońcżone nioſą to pámięći/ Ze dobroć iego/ niebioſá przewyżſza GrabowSet R4, T4, Y2.

W przeciwstawieniach: »nieskończony ... krotki, krotko trwający, stworzony« (3): A ácześ nam dał krolá nieſkończonego á nieták krotko trwáiącego iáko yni národowye RejPs 89v; Krąg niebieſki ieft ſtworzony/ Tyś ieft/ boże nieſkończony. KochPs 136; Bo vtrapienia ſą krotkie y docześne: á chwałá oná wieczna y nieſkońcżona. WujNT 551.

W formułach modlitewnych [w tym: przez nieskończone wieki wiekow (4), na nieskończone wieki wiekow (2), na wieki nieskończone] (7): BierRaj 20; Ktorego [żywota nieśmiertelnego] vżywaią wſzytcy ſwięći w niebie/ przez nieſkońcżoné wiekj wieków. Amen. ForCnR E3; SkarŻyw 485; BLogoſłáwiony bądź Pánie BOże w Troycy iedyny/ teraz y záwżdy/ y przez nieſkońcżone wieki wiekow. Amen. LatHar 61, 106, 283, 635.

W charakterystycznych połączeniach: nieskończone(-y, -a) błogosławieństwo (2), chwała (3), dary, dzięki, hańba, krol, osiadłość, pociechy (3), prawda (2), rozkosze, sława, sprawy, światłość (3), wesele (2), zapłata.

Wyrażenia: »(Pan) Bog (jest) nieskończony« (9): RejPs 214v; RejKup o6v; Tyś ieſt Bog nieſkońcżony/ á w twoiey opiece/ Káżda ſpráwá zależy/ tu ná wſzytkim ſwiecie. RejWiz 165; wſzyſtki rzecży ſtworzone pewnymi ſwoiey doſkonáłośći kreſy zákreſzone bywaią/ ále P. Bog ieſt nieſkońcżony/ y niezmiernośći iego żadney rzecży ſtworzoney podobieńſtwo ogárnąć niemoże KuczbKat 100; Przeto ćię/ o móy boże/ boże nieſkońcżony/ Ná wieki śpiéwáć będą moie wdźięczne ſtrony. KochPs 104, 60; Gdyż Bog ieſt nieſkońcżony: bo pocżątku y końcá nie ma: cżáſowi nie podległ żadnemu/ bo był przed cżáſem: ktory potym ieſt dla nas ludźi poſtánowiony CzechEp 68; ArtKanc H16; Y od tákiego [człowieka] (Boże nieſkońcżony/ W ſobie chwalebnie/ y w ſobie ſzszęśliwie Sam przez ſie żyiąc) żądaſz iákmiarz chćiwie Być miłowány/ y chceſz być chwalony. SzarzRyt Av.

»nieskończone bostwo« (8): a tam nam przydzie ſnadnie y vznac nieskończone boſtwo twoie RejPs 129, 94v; RejAp 54, 117; RejPos 195v, [290], [344]; RejZwierc 10.

»czas(y) nieskończony(-e)« [szyk 3:2] (5): LubPs dd5; Bo pan/ któremu to ieſt mieyſce poświęconé/ Bogiem ná czáſy nam ieſt nieſkończoné. KochPs 72; A Bogu ſámemu infinitum tempus, nieſkońcżony cżás właſnie należy. CzechEp 68, 67, 68.

»nieskończona dobroć,dobrotliwość« [szyk 6:1] (6:1): WSzechmogący naſz mily panie ktorego początek niewiadomy: [...] ktorego moznoſc niezwycięzona: ſprawiedliwoſc nieomylna: dobrotliwoſc nieskończona RejPs 220v; RejKup ee4; Iż ſie będą bać Páná Bogá ſwego/ y dobroći iego. To ieſt Siná iego/ ktorj ieſt nieſkońcżona dobroć/ rowna w Boſtwie iemu. RejPos 149v, 140v, 141v, 146; GrabowSet Hv.

»dusza nieskończona« (1): Domy/ ſkąd cześć śmiertelną wiodłáś dobrze znáiąc/ A duſze nieſkończoney ſpráwy vważáiąc/ Nietylko ćię Pirámid/ ábo Mánſeołow [!]/ Ale też godną znamy Ołtarzow/ Kośćiołow. SzarzRyt Dv.

»nieskończone krolestwo« [szyk 5:1] (6): iż nam ieſt [Pan nasz] vſtáwicżnie przewodnikiem do onego nam zgothowánego á nieſkońcżonego ſtráconego kroleſtwá iego. RejPos 338, 128, 273, 286v, 343; RejZwierc 131.

»łaska nieskończona« [szyk 3:1] (4): RejPs 100v; Proſzę twey tedy łáſki nieſkońcżony/ Bym był z choroby ſwoiey vzdrowiony GrabowSet O2v, L, N2.

»nieskończona (jest) mądrość« [szyk 11:3] (14): PAn bog w troycy iedyny/ mądroſć nieſkonczona Dobroć y miłoſierdzie/ moc niewysłowiona KlerWes A; LeovPrzep b3; Słuchayże co ſámá tá nieſkońcżona mądrość powiedáć/ iáko nas w tey obłędliwośći vcżyć á przeſtrzegáć racży RejAp 33, 55v, 196v; Ták iáko nam o tym ten iedyny ſyn iego/ á tá nieſkońcżona mądrość iego/ iáwnie opowiedáć racży. RejPos 165v, 70, 191v, 225, 225v, [292]; RejZwierc 91v, 147v; przez co ſie nam wiecżność Boſka rozumie/ y nieſkońcżona mądrość/ ktorą on ná wſzyſtkie myśli y ſpráwy ludzkie pátrzy/ áby ie oſądźił. WujJud 44v.

»nieskończona męka« [szyk 2:2] (4): RejPos 168, 335; BiałKat 168v; Niewierni lepák á niezbożni ludzie poydą nádoł z Dyabły do Piekłá ná wiecżny ogień y męki nieſkońcżone. WujJudConf 72.

»nieskończone (jest) miłosierdzie« [szyk 6:1] (7): PAnie boze wſſechmogąci: gdyześ thy ieſt wiekuyſta prawda prawdziwa droga nieomylna ſprawiedliwoſc a nieskonczone miłoſierdzie RejPs 188v, 92, 187; RejAp 55v; RejPos 270v, 342v; rácż ie zbáwienia wiecżnego domieśćić/ dla nieſkońcżonego miłośierdźia twego. Amen. LatHar 31.

»nieskończona moc« [szyk 4:1] (5): Wſzechmogący Boże nieſkońcżoney mocy/ Gdyż ſie nie sſtáć nie może bez twoiey pomocy RejWiz 165; RejPos 142v; Gdźie nieſkońcżona moc w troiákiey ſubſtáncyey mieſzka. In triplici substantia virtus manens intermina. CzechEp 69; ArtKanc A19v; Niebá máchina ták zgodnie ſpráwiona/ Ze mądrość Páńſka/ że moc nieſkońcżona Wiecznie ią rządźi SzarzRyt A3.

»nigdy nieskończony« [szyk 20:1] (21): RAcz miły panie roſą nigdy nieskonczonego miłoſierdzia twoiego ochłodzic duſſe naſſe błądzące RejPs 92, 34, 94v, 113v, 134, 148v (9); Iedno to pewnie wiemy/ iże ieſt Bog práwy. Nigdy nierozmierzony/ nigdy nieſkońcżony/ Ktory w niebie ná zyemi pátrzy ná wſze ſtrony. RejWiz 186v; A gdy ſie vkaże ono kſiążę wáſze wſzytkich páſterzow/ thám od niego weźmiecie nigdy nieſkończoną koronę wiecżney chwały ſwoiey. RejPos 227v, 70, 128, 179v, 261, 273 (9); RejZwierc 10; WujNT Aaaaaa4.

»nieskończona(-e) radość, wesele« [szyk 11:1] (10:2): żalicie niewięcyi/ wieczny żywot i nieſkonczoné weſelé/ kſobie ciągnie/ niſz ten obłudny świat trzyma? MurzHist M2v; RejPos 248v, 250, [279]v, 289, 319, 328; Rozważayże mu zakłády o ktoreć idzie/ boć idzie o żywot wiecżny y o nieſkońcżone radości twoie. RejZwierc 130, 179v; ArtKanc 014v; Zal moy/ obroći ſię/ w rádość nieſkońcżoną/ Gdyż mam ſwą nádzieię/ w tobie záſádzoną. GrabowSet D2v; LatHar 438.

»wiecznie nieskończony« (2): RejPos [290]; nie będźie tam [w życiu wiecznym] áni żáłość/ iedno wielka miłość/ wiecżnie nieſkońcżona radość. ArtKanc 014v.

»wieczność nieskończona« [szyk 2:1] (3): OrzQuin M4; Toſz naydzieſz ná tych mieyſcách náznácżonych. 2. Sam. 23. v. 1. [...] y inſzych wiele tym podobnych/ ktore ſie nie mogą o wiecżnośći nieſkońcżoney rozumieć/ ále o cżáſie pewny m y ogránicżonym CzechRozm 86, 85v.

»wiek, lata nieskończone(-y)« [szyk 10:6] (14:2): RejPos 191v; Wſzytko to zwiotſzeie/ by płaſzcz pochodzony/ Y odmiánę weźmie: tyś nie odmieniony/ Y lat nieſkończonych KochPs 153; Który Aegypt pokarał ná piérworodzonych/ Bo iego miłośierdźié ieſt lat nieſkończonych. KochPs 199; Twoie możné króleſtwo ták ieſt záłożoné/ Ze go nigdy niezgwałcą wieki nieſkończoné. KochPs 210, 25, 199; A prawda Páńſka będźie trwáć do wieku nieſkońcżonego. ArtKanc C2, G13v; GosłCast 69. Cf W formułach modlitewnych.

»żywot nieskończony« (4): Ale iuż tám odmieniwſzy to mdłe á śmiertelne ciáło ſwoie/ áby iuż z nim żył żywotem nieſkońcżonym na wieki wiecżne. RejPos 222, 261; Chwalmyż my Bogá weſele/ By nam dał doſtąpić cále/ żywota nieſkońcżonego ArtKanc Cv; Phil I4.

Szeregi: »dziwny a nieskończony« (1): Bog ieſt niewiemy co/ iedno pewnie wiemy iż ieſt/ á iż ieſt dziwna á nieſkońcżona/ áni żadnym rozumem ogárniona iákaś moc á iákaś wielmożność RejPos 142v.

»nawiętszy a nieskończony« (1): gdyż on [Bóg] ieſt nawiętſza á nigdy nieſkońcżona mądrość RejPos 70.

»nieskończony, niebieski« (1): áby [...] tu ná tym święćie wdźięcżney poćiech twych ſłodkośći byli nápełnieni/ y ná przyſzłym nie ſkońcżonego niebieſkiego błogoſłáwieńſtwá byli domieſzcżeni. LatHar 343.

»nieomylny a nieskończony« (1): A co dáley ieſzcże ktemu/ iż iuż będzyecie wiedzieć [...] o onym nieomylnym á nieſkońcżonym weſelu ſwoim/ y o onych wiecżnych roſkoſzach wáſzych RejPos 289.

»święty a nieskończony« (2): á iżby ſie w nim vſtáwicżnie oſwiecáło á poſwiącáło ono ſwięthe á wiecżnie nieſkońcżone Boſtwo ſwięte iego. RejPos [290], 195v.

»wieczny a nieskończony« (19): Ale tu y duſzá y ciáło ma być podáne ná wiecżne á nieſkońcżone męki ſwoie. RejPos 168; A koniec wáſz żywot on wiecżny á nigdy nieſkońcżony. RejPos 261, 23, 39, 128, 179v, 248v (15); tákże iáko maſz być iſt wdzięcżnego zbáwienia ſwoiego/ y wiecżnych á nieſkońcżonych rádośći ſwoich. RejZwierc 179v; Phil I4; WujNT 551, Aaaaaa4.

»wielki a nieskończony« (1): O IEZV przenaſłodſzy [...] niech ſkoſztuie [!] iáka ieſt ſłodkość dobroći twoiey [...] gdy mi zá małą á nikcżemną robotę moię/ ktora w tobie y przez ćie ieſt/ wielką á nieſkońcżoną zapłátę obiecuieſz. SkarŻyw 4.

W przen (1): Sławny REY/ godźien isćie być y rádnym Pánem. Przyrodzonym dowćipem wielkiey ſławy doſtał [...] Wodzá żadnego nie miał/ á trefil [!] do ſkáły/ Z ktorey płyną ſtrumienie nieſkończoney chwały. Prot E.
2. Nieograniczony przestrzenią, liczbą, czasem; bez końca, nie kończący się; interminatus Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; inexhaustus, infinitus Mącz; interminus Calep; immensus, infinibilis Cn (25): Swiath ieſt nie ſkoncżony okrąg BielŻyw 135; Leop 1.Tim 1/4; BibRadz 1.Tim 1/4; Infinitus, Nie skończony/ Niezliczony. Mącz 127d; Infinitus labor, Nieskończona robotá. Mącz 127d, 99a, 153c, 180d, 450c; Przeto ſą miedzy wámi nieſkończone gniewy Prot D2; CzechRozm 35; Toli ieſt ogién ón nieugáſzóny Złotégo ſłóncá/ które nieſkónczóny Biég bieżąc wrotné od początku świátá Prowádźi látá? KochPieś 11; Wieczna pogodá/ dźien ná wſzyſtki ſtrony Trwa nieſkonczony. KochPieś 12; Calep 552a [2 r.]; Rożnych twych dárow/ licżbá nieſkońcżona/ Mnie/ ku pociecham/ cżęſto pozwolona GrabowSet O4, Q; WujNT 1.Tim 1/4; PowodPr 11; Y wy woyſká zazdrofne (Pan Bog mnie obroną) Tył podayćie/ y weźmcie háńbę nieſkońcżoną. SzarzRyt B2, C.

W charakterystycznych połączeniach: nieskończony(-a, -e) bieg, dzień, gniewy, hańba, liczba, okrąg, praca, robota, (roz)mowy (2), świat.

Wyrażenia: »w dobroci, miłosierdziu nieskończony« (1:1): O Pánie tyś w dobroći twey ieſt wiecżnie nieſkońcżony LubPs dd6v, ff.

»nieskończone mnostwo« (1): Lecż ktorzi ták wielką władzą máią: ći w wielkich Rzecżáchpoſpolitych/ á w nieſkońcżonem mnoſtwie ſpraw [in negotiorum infinitate]/ wſzytkich ſpraw rządzeniu doſyć vcżynić niemogą ModrzBaz 138.

»nigdy nieskończony« (1): Miedzy tymi ſą woyny nigdy nie ſkończonę [!] Prot C3.

»wiecznie nieskończony« (2): A yeſt [Pan] w miłoſierdzyu ſwym wyecżnye nyeſkońcżony LubPs ff, dd6v.

3. Niewypowiedziany, nieogarniony, niewymowny, bezmierny; infinitus Modrz (14): á tám ziednawſzy nam rozmáite á nieſkońcżone dáry y pociechy ktore iuż więtſze być nie mogły [...] przywiodł zá ſię do łáſki á do ſwiętego miłoſierdzia iego. RejPos 141; A tá miłość iáko w ludźiach ieſt rozmáita/ á práwie nieſkońcżoną/ trudno wypowiedźieć. ModrzBaz 56; Y ztądże ſię to dźieie/ że ſię y mężoboyſtwá bárzo wiele dźieie/ y nieſkońcżone krzywdy ludźiom nie obronnym bywáią cżynione ModrzBaz 102; Trzebá przełożyć nieſkońcżone ſzkody y trudnośći/ ktore woyny przynoſzą: słuſznieyſza rzecż ieſt/ áby ſię ludźie pomierzáli práwem ábo iáką przyſtoynośćią/ niżli bronią. ModrzBaz 104; Aza ćię nie ruſzáią złośći/ ſproſnośći/ ſromoty/ y nieſkońcżone nędze/ ktore zá woyną idą? ModrzBaz 107v, 33, 53, 63, 104v [2 r.], 108; Vdźiel mi Izopu/ ſkruchy nieſkońcżoney Z gorzkośćią pokuty złośći niezlicżoney. GrabowSet N3v.

W charakterystycznych połączeniach: nieskończone(-a) krzywdy, makuły, miłość, nędze (4), skrucha, sromoty, szkody.

Szereg: »nieskończony a (i) nieogarniony« [szyk 1:1] (2): á przetho y krzywdá y obráżenie Máieſtatu iego nieogárnióney obráżliwośći ieſt/ y nieſkóńczonéy BiałKat 168v, 168v.

Synonimy: II. 1. wieczny, wiekuisty; 2. nieogarniony, nieokreszony, nieprzebrany, nieprzeczerpany, nierozmierzony, niewyczerpany, niezliczony, niezmierny, niezmierzony; 3. nieogarniony, nieograniczony, niewymowny, niewypowiedziany, niezmierzony.

Cf NIESKONAŁY, NIESKONANY, SKOŃCZONY

TG