[zaloguj się]
[pdf]

NIEWYMOWNY (210) ai

W pisowni łącznej (202), w rozłącznej (8).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
mNniewymowny fNniewymownå, niewymown(a) nNniewymown(e)
Gniewymownego Gniewymownéj, niewymowné, niewymownyj Gniewymown(e)go
D Dniewymown(e)j Dniewymownemu
Aniewymowny Aniewymowną Aniewymowné
Iniewymownym, niewymown(e)m Iniewymowną Iniewymownym, niewymown(e)m
L Lniewymown(e)j, niewymowné Lniewymownym
V Vniewymownå, niewymown(a) Vniewymown(e)
pl
N subst niewymown(e)
G niewymownych
A subst niewymowné
I m niewymownymi
f niewymownymi, niewymown(e)mi
L niewymownych

sg m N niewymowny (16). ◊ G niewymownego (1). ◊ A niewymowny (2). ◊ I niewymownym (8), niewymown(e)m (1) RejPs. ◊ f N niewymownå (22), niewymown(a) (1). ◊ G niewymownéj (20), niewymowné (11), niewymownyj (1) MurzNTSekl; -éj FalZioł (2), KromRozm III, Mącz (4), BiałKat, CzechRozm, KarnNap, SkarŻyw (5), ArtKanc (2), WujNT, SkarKaz; -é :-éj OpecŻyw (11:1); ~ -éj (2), -(e)j (18). ◊ D niewymown(e)j (1). ◊ A niewymowną (29). ◊ I niewymowną (19). ◊ L niewymown(e)j (5) LubPs, RejPos, CzechRozm, KarnNap, ArtKanc, niewymowné OpecŻyw (5). ◊ V niewymownå (5), niewymown(a) (1). ◊ n N niewymown(e) (7). ◊ G niewymown(e)go (8). ◊ D niewymownemu (2); -emu (1), -(e)mu (1). ◊ A niewymowné (4); -é (2), -(e) (2). ◊ I niewymownym (10), niewymown(e)m (2) TarDuch, MiechGlab. ◊ L niewymownym (1). ◊ V niewymown(e) (1). ◊ pl N subst niewymown(e) (2). ◊ G niewymownych (3). ◊ A subst niewymowné (18); -é (3), -(e) (15). ◊ I m niewymownymi (1). f niewymownymi (1) GrzegŚm, niewymown(e)mi (1) RejAp. ◊ L niewymownych (1).

Sł stp: niewymowny, niewymołwny, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. wymowny.

1. Taki, którego nie da się określić przy pomocy słów, którego nie da się ogarnąć rozumem; bardzo dużych rozmiarów, w bardzo dużej ilości; inenarrabilis Vulg, PolAnt, Mącz, Calep; infinitus Miech, Mącz, Modrz; innumerus Miech; immensus, inaestimabilis, infandus, innumerabilis, maximus Mącz; ineffabilis Calep (204): BierRaj 19, 22; proſſę twé nięwymowné [!] laſki racżyż mi to datz OpecŻyw 15; W ten cżas lud niewymowny z iego miloſcią tam był OpecŻyw 44v, 14, 15 [2 r.], 22, 32, 37v (32): OpecŻywPrzedm C4; PatKaz II 71v, 80v; TarDuch C7; Płuczam y wſzytkiem cżłonkom wnętrznym: niewymowne ieſt lekarzſtwo. FalZioł IV 28a, III 2d, IV 5b; GlabGad N5v; MiechGlab 15, 56; KlerWes Av; WróbŻołtGlab A2v [2 r.]; RejPs 70v; LudWieś A4; SeklKat F4, X; HistAl M3, M7v; KromRozm I K; MurzHist M, N4v, O3, P, T2v; MurzNTSekl A2; KromRozm III A8, B3v, M4v; LubPs X5v; KrowObr 44; Leop Eccli 21/21; KochZuz A3; BibRadz II 303c morg; BielKron 264 [3 r.] 293v, 295; KwiatKsiąż E; Infandus, Niewimowny/ Co ſie nie godźi álbo nie może być mową oſięgniono. Mącz 118d; Innumerabilis, Niezliczony/ niewymowny. Mącz 253b; Sumptus infinitus, Niewymowny koſzt. Mącz 432c, 3b, 19a, 34d, 81a, 241b [2 r.] (11); Prot C3; RejAp 98; Appollon Krol Tyrſki vsłyſzawſzy o tey krolewnie/ á o niewymowney pięknośći iey HistRzym 9, [89]v, 122v; RejPos Ooo3; GrzegŚm 39; niemáſz żadney rzecży ktoraby więcey znáć dawáłá zbytnią iego miłość y chuć przećiwko nam bárzo dźiwną/ iáko niewymowna táiemnicá oná Páná Ieſu Chriſtuſowey męki KuczbKat 411; WujJud 187v, 243v, 258v; RejPosRozpr b3 [2 r.]; RejPosWstaw [212]v, [213], [213]v, 22, 22v, [1102]; CzechRozm 59v; tedy Pan Iezus Syn Boży [...] ktemu ieſzcże niewymowne męki wyćierpiał KarnNap D4v, D4, E2, E2v, E4v, F, F3v; SkarJedn 269, 313, 365; Chwalćie páná prze dobroć iego niewymowną KochPs 179, 7, 163, 177; niewymowny pochop przykłádem onym do więtſzey pobożnośći odnośili. SkarŻyw 14; gdy ná ocży widzieć będziem: z iedney ſtrony niewymowne kroleſtwo niebieſkie: z drugiey wiecżne męki y piekło SkarŻyw 121; vcżułá zimie dziwną [!] w komorze liliey y rożey/ y innych niewymownych wonnośći kochánie SkarŻyw 178; Niewymowny był płácż ludu wſzytkiego nád nim SkarŻyw 528, 79, 121, 165, 183, 227 (15); ReszPrz 17; W ten święty rok niewymowna wielkość poſtronnych ludźi pielgrzymów/ pocżęłá ſię do tego ſzpitalá ſchodźić ReszList 166, 149, 179; KochPieś 5; ArtKanc Cv, C7, C9, E9v, F19, P6; Inenarrabilis admirabilis, incredibilis, quod dici et verbis exprimi non potest – Niewimowni. Calep 529b, 529b; A boiaźń niewymowna ſerce mé ośiádłá. GórnTroas 46; A głupſtwem niewymownym ſmyſły zaślepili. GrabowSet K3v, A3v, O3; LatHar 228, 488; Widziſz w oboygu dziwną á niewymowną moc Chriſtuſowę WujNT 102; ále ſámże Duch prosi zá námi wzdychánim niewymownym [gemitibus inenarrabilibus]. WujNT Rom 8/26; iż był záchwycon do Ráiu: y ſłyſzał táiemne (marg) niewymowne. (‒) ſłowá/ ktorych ſię człowiekowi nie godźi mowić. WujNT 2.Cor 12/4, przedm 28, Luc 15 arg, s. 520, Rom 8 arg, s. 551; WysKaz 10, 23, 39; SiebRozmyśl E3v; iż vmárli ták ſpią y niewymownym ſnem ták záſnęli/ iż áni widzą/ áni czuią SkarKaz 384a, 83a, 454a; ták oyczyzná náſzá [...] z niewymowną troſką/ y z wielkim á práwie krwáwym potem [...] ieſt od ſławnych przodkow náſzych nábyta VotSzl A4v, Bv, B3; PaxLiz E2v; Bo w łotrze niewymowna byłá/ Iák poſpolićie bywa/ y zdrádá y śiłá. KlonWor 22, 43.

W połączeniach szeregowych (2): RejPos 55; Ma tedy tákowe wytrwánie obfithy/ zbáwienny/ y niewymowny pożytek. RejPosWstaw [1434].

W charakterystycznyeh połączeniach: niewymowne(-y, -a) bogactwo, bogobojność, bojaźń, boleść (5), bostwo, chęć, (po)chwała (4), cnota, cudność (2), dar (2), dobro, dobroć (8), dobrodziejstwo (7), dobrotliwość, drapiestwo, dzięka, głębokość, głod, głupstwo, gorzkość, jasność, koszt, krzywda, kształt, lekarstwo, lud (2), łaska (11), męka (4), miłosierdzie (12), miłość (11), mnostwo, moc (4), niebeśpieczeństwo, nieprzezpieczność, obyczaj (3), ochota, opatrzność, piękność (2), plugawość, płacz, pochop, pociecha (3), pokora, pomoc (3), pożytek (5), prędkość, radość (12), ratunek, rozkosz (6), rzecz (2), sen, skarb (2), sława (sławność) (2), słodkość (5), słowo, sromota (2), strach (2), subtylność, szczodrość, szkoda, światłość (3), świątobliwość, tajemnica (2), tłustość, troska, twardość, wdzięczność, wesele (10), wielkość (8), wonność (2), wysokość, wzdychanie (2), zasługa, zazdrość, zło, złość (2), żałość (3); wielmi niewymowny.

Szeregi: »niewymowny i chwalebny = inenarrabilis et glorificatus PolAnt, Vulg (2): BibRadz 1.Petr 1/8; á wierząc ráduiećie ſię weſelim niewymownym y chwálebnym WujNT 1.Petr 1/8.

»niewymowny i nieogarniony« (1): O niewymowna y nieogárniona dobroći przełáſkáwego Bogá náſzego SkarŻyw 399.

»niewymowny i niezliczony« (1): miał bowiem Alexander [...] Wielbłądow/ Mułow/ Drabárzow niewymowną y niezlicżoną wielkoſć [innumembilem multitudinem] HistAl H4v.

»niewymowny i niezmierny« (1): IEzus mily gdy ſie z ſwą milą matką dlá naſſego zbawieniá roſtatz miál/ wielmi niewymowną ij niezmierną boleſtz s tego miál OpecŻyw 88v.

»(prze)dziwny a (i) niewymowny« (7): FalZioł V 73v; RejPos [278]; BiałKat 156; GrzegŚm 54; WujJudConf 65; SkarŻyw 583; iż Pan Bog przedźiwnym á niewymownym obycżáiem dáleko więtſzą rádośćią y vćiechą wnętrzną náſyca y ochładza/ wybránych ſwoich ſercá WysKaz 8.

»szczodrobliwy i niewymowny« (1): á ón [Bóg] grzéſznym zwykł grzéchy odpuſzczáć z ſzczodrobliwéy y z niewymownéy łáſki ſwoiey BiałKat 211.

»święty i niewymowny« (1): Proſzę ćię przez onę ſwiętą y niewymowną rádość/ ktorą rozrádował ſie duch twoy/ w onę godźinę w ktorą ćię potkáło zwiáſtowánie Gábryelá Archányołá LatHar 487.

»niewymowny i tajemny« (1): Nie wymownym y táiemnym/ ktorego ludźie widźieć nie mogą/ obycżáiem ofiárowánia/ zrządzenim ſwoim P. Chryſtus vprzedza náſzćie gwałtowne SkarKaz 158b.

»wieczny a niewymowny« (2): Bo to krotkie á lekkie docześne vtrapienie/ ſpráwuie nam wieczną á niewymowną chwałę. WujNT 2.Cor 4 arg, s. 838.

»wielki, (a, i) niewymowny« = summus et infinitus Modrz (11): OpecŻyw 187; BielKron 77; Abyssus, aquarum profunditas immensa. Wielka/ niewymowna głębokość wodna. Mącz 1d, 5b; RejPos 315; CzechRozm 261; ModrzBaz 2; SkarŻyw 108, 119, 259; Podług miłośierdźia twego/ wielkiego, niewymownego: Rácz nas z przeſzłych grzechow vzdrowić ArtKanc Mv.

2. Taki, który nie umie ładnie przemawiać; indisertus Mącz, Calep, Cn; strigosus Mącz, Cn; infacundus Calep, Cn; aridus, elinguis, exsanguis a, exsucus orator, ieiunus in orationibus, ineloquens, infans Cn (5): s ſzwyątym Byernatem mouyą ku twey ſzwyątey myloſzczy aczkolym nyeuymowny, a wzdy mylczecz nyechczą PatKaz II 19v; Strigosus orator per translationem, Suchy wymowcá/ to yeſt/ niewymowny/ nie wdzięczney rzeczy. Mącz 421a, 168d; Calep 527b, 531b.
3. Taki, ktorego nie da się obronić, dla którego nie ma żadnej wymówki (1): Inexcusabilis, Nieobrony/ niewymowny. Mącz 2a.

Synonimy: 1. nieopisany, nieskończony, niewypowiedziany, niewyprawny, niewyrzeczony, niewysłowiony, niezmierny, ogromny, wielki; 3. nieobronny.

Cf NIEWYMOWIĄCY, NIEWYMOWIONY, WYMOWNY

JB