Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEWYPRAWNIE

Następne hasło: [NIEWYPROSZONY] »

NIEWYPRAWNY (6) ai

e oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N	niewyprawny	f	N	niewyprawnå
	G	niewyprawn(e)go		G
	I			I	niewyprawną
	L			L	niewyprawn(e)j

pl
A	subst	niewyprawn(e)
L		niewyprawnych

sg m N niewyprawny (2). ◊ G niewyprawn(e)go (1). ◊ f [N niewyprawnå.] ◊ I niewyprawną (1). ◊ L niewyprawn(e)j (1). ◊ pl [A subst niewyprawn(e).] ◊ L niewyprawnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. wyprawny; poza tym w objaśnieniu s.v. wyrzec.

Znaczenia

1. Niewyprawiony, taki, który nie został wygładzony i zmiękczony w procesie obróbki (2)
- [Przen: Nieumiejętnie, źle zrobiony]
2. Niewprawiony, źle wykonujący swoją funkcję (1)
3. Dziki, nieoswojony (1)
4. Nie uprawiony (1)
5. Bardzo dużych rozmiarów, w bardzo dużej ilości, którego nie da się określić przy pomocy słów, którego nie da się ogarnąć rozumem (1)

1. Niewyprawiony, taki, który nie został wygładzony i zmiękczony w procesie obróbki; horridus Calep; non concinnatus, non elaboratus a coriario, fullonem non expertus, inexcultus, non mollitus, rudis Cn (2): Horridus, Hispidus, asper ‒ Grubi, naiezoni, niewiprawni. Calep 488b; Vkázáć kwit: w prawdźie nie ná pápierze, ále Ná ſkorze; choć ták dobrze niewypráwney iáko Párgámin. CiekPotr 61.

[Przen: Nieumiejętnie, źle zrobiony: Przyimi cny ⟨S⟩enatorze wdzięczną twarzą/ moie Te rythmy niewypráwne: á ia potym ſwoie Pioro ná co więtſzego nágotuię ſobie ZbylDroga ktv (Linde).]

2. Niewprawiony, źle wykonujący swoją funkcję (1):

Wyrażenie: »niewprawnego języka« = mówiący niewyraźnie; inexplanata lingua homo, mutus Cn (1): Inexplanatus – Nie przeſtronego nie wiprawnego ięzika. Calep 531a.

3. Dziki, nieoswojony (1): Intractatus, Niewypráwny. ut equus intractatus, Płochy/ nieobyeżdżony koń. Mącz 461a.

4. Nie uprawiony (1):

Wyrażenie: »miesce niewyprawne« (1): Na ſuchych mieſczach á niewyprawnych roſcie FalZioł I 106c.

Szereg: »suchy a niewyprawny« (1): FalZioł I 106c cf Wyrażenie.

5. Bardzo dużych rozmiarów, w bardzo dużej ilości, którego nie da się określić przy pomocy słów, którego nie da się ogarnąć rozumem (1): zakon ſtáry [...] nie wypráwną wielkośćią y gęſtośćią y trudnośćią Ceremonyi/ y obrządow ſwoich nieznośne iárzmo kładł na ludzie SkarŻyw 3.

[niewyprawny ku czemu: O którym [Chrystusie] nam wielka rzecz y nie wypráwna ku mówieniu [grandis sermo et ininterpretabilis ad dicendum; wiele mowić y trudno wyſłowić y wypráwić WujNT]: bośćie lie sſtáli ſłábymi ku ſłuchániu WujBib Hebr 5/11 (Linde).]

Synonimy: 3. dziki, nieogłaskany, nieokrotły, nieouzdany, nieugłaskany, nieujeżdżony, nieukrocony, nieuskromiony, nieustanowiony, nieuśmierzony, niezmiękczony, płochy; 4. płony; 5. nieopisany, nieskończony, niewymowny, niewypowiedziany, niewyrzeczony, niewysłowiony, niezmierzony, ogromny, wielki.

Cf NIEWYPRAWIONY, WYPRAWNY