Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBŁĘDNOŚĆ

Następne hasło: [OBŁĘDZAĆ] »

OBŁĘDNY (58) ai

obłędny (57), obłądny (1) RejPos.

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	obłędny	f	N	obłędnå	n	N	obłędn(e)
	G	obłędn(e)go		G	obłędn(e)j		G	obłędn(e)go
	D	obłędn(e)mu		D			D
	A			A	obłędną		A	obłędn(e)go
	I	obłędnym		I	obłędną		I
	L	obłędn(e)m		L			L	obłędnym

pl
N	m pers	obłędni
N	subst	obłędn(e)
G		obłędnych
D		obłędnym
A	m pers	obłędn(e)
A	subst	obłędn(e)
I	m	obłędnémi

sg m N obłędny (3). ◊ G obłędn(e)go (16). ◊ D obłędn(e)mu (2). ◊ I obłędnym (1). ◊ L obłędn(e)m (1). ◊ f N obłędnå (3). ◊ G obłędn(e)j (4). ◊ A obłędną (1). ◊ I obłędną (3). ◊ n N obłędn(e) (1). ◊ G obłędn(e)go (3). ◊ A obłędn(e)go (1). ◊ L obłędnym (2). ◊ pl N m pers obłędni (1). subst obłędn(e) (4). ◊ G obłędnych (4). ◊ D obłędnym (2). ◊ A m pers obłędn(e) (1). subst obłędn(e) (3). ◊ I m obłędnémi (2); -émi (1), -(e)mi (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Taki, który zgubił właściwą drogę (17)
- W przen (4)
  - a) Wyrażenie: »(jako) gwiazdy obłędne« (2)
- Przen: Mający błędne mniemanie, wahający się, niepewny; ulegający błędom (przeważnie w sprawach wiary) (13)
  - a) W funkcji rzeczownika (3)
2. Niesłuszny, błędny, niewłaściwy (17)
- a. O błędnym rozumieniu tekstu (2)
3. Mylny, przewrotny, fałszywy, wprowadzający w błąd (24)

1. Taki, który zgubił właściwą drogę; abiectus PolAnt (17):

W przen (4):

W połączeniu szeregowym (1): Niepotwierdzáliśćie niedołężney/ ániście vzdrowili niemocney/ złamáney nie zwięzowáliście/ á obłędney nie przyprowádźiliśćie/ áni tego co było zginęło ſzukáliśćie [...] ále owiec moich nie páśiećie BibRadz Ez 34/4.

Szereg: »mizerny a obłędny« (1): A wołaſz zá thą mizerną á obłędną owcą ſwoią/ áby poznáłá głos twoy/ á náwroćiłá ſie do ciebie. RejAp 27v.

a) Wyrażenie: »(jako) gwiazdy obłędne« (2): Haeretycy ſą bráćia Iudaſzowi. [...] Są iáko gwiazdy obłędne. WujNT Yyyyy4v, 836 marg.

Przen: Mający błędne mniemanie, wahający się, niepewny; ulegający błędom (przeważnie w sprawach wiary) (13): RejWiz 9v; A on thu iáko dobrotliwy Ociec obłędnego ſyna ſwego/ nie tylko áby cie miał miłośćiwie w łáſkę przyiąć/ ále ieſzcże ſam obiecuie do ciebie przyść [...] á twoy błąd/ twą krnąbrność w tobie opátrzyć á vſkromić RejPos 143v.

Wyrażenia: »obłędne lata« (1): PYtáli kſiędzá łotrzy/ co więtſza odpłátá/ Ieſli cżynić cży mowić/ w ty obłędne látá. RejFig Ccv.

»obłędne mieszkanie« (1): WSpomionąwſſy tu wzdy łaskawye na nas naſz miły panie: iſz ieſt obłędne a niepewne tu mieſzkanie naſſe: racz łaſką ſwoią tak ochędożyc nas RejPs 199v.

»obłędna myśl« (2): O nędzny Licemierniku [...] wieſz iż Pan twoy widzyeć racży obłędną mylſ twoię/ á wyrozumiał wſzytkim ſpráwam twoim. RejPos 200v, 145v.

»obłędne serce« (1): Támże potym nędzny on iáwnogrzeſznyk wzyąwſzy iuż z onych ſłow Páńſkich lepſze oświecenie w onym obłędnym ſercu ſwoim/ iáko wdzyęcżnie przyiął ná on cżas w dom ſwoy Páná ſwoiego RejPos 347v.

»obłędny umysł« (1): kto záſię odſtąpi od niego [Boga] [...] Iuż tám áni żadney ſtrażey/ áni żadney pilnośći o nim niechce mieć/ iuż go ſrodze opuśći zá obłędnym vmyſłem iego. RejPos 78v.

»obłędny wiek« (1): CHceſzli ſie podźiwowáć obłędnemu wieku/ Y to co z nim przypada káżdemu cżłowieku. Przecżćiſz ty Wtore Kſięgi RejZwierc 29v.

Szeregi: »obłędny a niepewny« (1): RejPs 199v cf »obłędne mieszkanie«.

»przewrotny a obłędny« (1): w pirwſſym ſwym pocżęcyu ſąſcye przewrotnemi A z żywotá mátki ſwey w złośći obłędnemi/ Mowyąc fáłſz á nyeprawdę vſty kłamliwemi [Vulg Ps 58/4] LubPs O3v.

»zaciemniały a obłędny« (1): Rácżyſz tedy ſam náſz wſzechmogący Pánie/ ták iáko nam thu obiecowáć rácżyſz/ tym Duchem ſwiętym ſwoim obiáśnić ty záciemniałe á obłędne myſli y ſercá náſze RejPos 145v.

a) W funkcji rzeczownika (3): RejKup x2v; OrzJan 70; Obłędni ku poznániu prawdy máią być przywodzeni. WujNT Iac 5 arg.

2. Niesłuszny, błędny, niewłaściwy; perplexus Mącz (17): Zbłądźi y ten álbo ow narod/ Ale wkoſćyele poſpolitym żaden mi błądu nye vkaże/ to yeſt iżeby koſćyoł poſpolity w wyerze co obłędnego dźyerżał á tfirdźił. KromRozm I N3v; Perplexus, Zátrudniony/ Záwikłány/ Wątpliwy/ Obłędny Mącz 304b.

Wyrażenia: »obłędna droga« = inversa via PolAnt [szyk 3:1] (4): ya cyebye o moy Pánye chwalić muſſę wſſędzye/ Gdiż twe ſądy ſpráwiedliwe záwżdi mnie wſpomogą/ Ze ſie nye będę mogł vdáć zá obłędną drogą LubPs cc2; BibRadz Prov 21/8; RejPos 289; RejZwierc 137v.

»obłędne mnimanie« (1): przyłożyćby ku nim [pijanicom, którzy przytaczają historię o cudzie w Kanie na poparcie pijaństwa] [...] przykłády ták ſtáre iáko y nowe/ kthore nas v[cż]ą/ że pijańſtwo ták iáwne iáko y pokątne/ wielu kroleſtwom á páńſtwom ſzkodziło/ á wnet ſtąd obacżą/ iáko ſie ná thymſwym [!] obłędnym mnimániu bárzo omyláią. RejPosWstaw 44.

»obłędna nauka« [szyk 5:2] (7): KromRozm II ſ3; Cudna mowá złoſnikowá pełná ieſt fáłſzu/ á chytrośći/ á obłędnych náuk. LubPs I4v marg, A4, bbv marg; RejPos 188v; Właſny znák haeretykow/ odſzczepieńcow y oderwáńcow ieſt/ od Kátholickiey wiáry odſtępowáć/ y przyſtáwáć do náuk obłędnych/ miniſtrow czártowſkich. WujNT 728, 159.

»obłądny żywot« (1): PRoſimy naſz miły panie wnaſſem tem obłądnem zywocie pielgrzymowania naſſego aby ty obaczywſſy złoſciwe wyſtępki naſſe [...] raczył: nad nami otworzyc miłoſierne oczy ſwoie RejPs 47.

Szeregi: »dziwny a obłędny« (1): Bo ſwiát záwżdy dziwne á obłędne drogi tákowemu wynáydowáć muśi/ kto ſie vda zá opyeką iego RejPos 289v.

»obłędny a omylny« [szyk 1:1] (2): [nieprzyjaciele moi] ſą okrutnymi nieprzyiacioły iego [...] śmiele twierdząc ſwe obłędne á omylne náuki/ á broniąc mocnie báłwochwálſtwá á wymyſloney chwały ſwoiey. LubPs A4; RejPos 188v.

»przewrotny i obłędny« (1): Przewrotna ieſt drogá ludźi niektorych y obłędna [Inversa est via viri impii, et alieni]/ ále człowieká czyſtego proſta ieſt ſpráwá. BibRadz Prov 21/8.

»trudny i barzo obłędny« (1): Y iáko ieſt rzecż ſtráſzna vſtąpić álbo ná lewo álbo ná práwo s tey trudney á bárzo obłędney drogi náſzey/ á wżdy ſie nic o tym nie pytamy RejZwierc 137v.

a. O błędnym rozumieniu tekstu (2):

Wyrażenia: »obłędne czytanie« (1): Odmian záſię textu/ y obłędnego czytánia w Graeckim Nowym Teſtámenćie/ weźmi te przykłády. WujNT przedm 14.

»obłędne rozumienie« (1): Strzeſzże ſie ty tedy moy miły á krześćiáńſki brácie/ wſzelákiego złego á obłędnego rozumienia około tey ſwiętey ſpráwy wiecżerzey Páná Kryſtſuowey [!] RejPos 96.

Szereg: »zły a obłędny« (1): RejPos 96 cf »obłędne rozumienie«.

3. Mylny, przewrotny, fałszywy, wprowadzający w błąd; perplexus Mącz; errans Vulg (24): Táko ieſt krotka á nie trwáła zapłátá ſwiátá obłudnego/ iż iedno do cżáſu ty obłędne możnośći ie^go trwáią. LubPs Rv marg.

W połączeniu szeregowym (1): Poſtáwiłem w niey [w winnicy] ſtrażnicę/ to ieſt/ páſterze á náucżyciele/ áby záwżdy wołáli/ á ſthrzegli/ áby nic fáłeſznego/ nic omylnego/ nic obłędnego nie przyſthąpiło do tey ſwięthey winnice iego. RejPos 60v.

Wyrażenia: »duchy obłędne« (1): [ustawa] ieſt od ludzi pyſznych/ łákomych/ y roſkoſznych tego ſwiátá wymyſloná/ ktorzy od wiáry odſtáli/ Duchow obłędnych/ y náuk Dijabelſkich/ iáko Apoſtoł mowi ſlucháli KrowObr 228.

»obłędna nadzieja« (2): Pan náſz przeſtrzegáiąc nas s thego/ ábychmy nie vwodzili tym obłędney nádzyeie ſwoiey/ vpomina nas tu pilnie RejPos 177v, 181v.

»nieopatrzność obłędna« (1): Mądrość chytrcowa ieſth/ zrozumieć drogę ſwoię: á nieopátrzność głupich obłędna [imprudentia stultorum errans]. Leop Prov 14/8.

»obłędny świat« [szyk 8:8] (16): RejWiz 2v, 9, 10, 87v; A thu dopirko łáſkáwie á miłośćiwie nas vpomináć racży wierne ſwoie/ ábychmy w ſtałośći ſwoiey wytrwáli iemu/ á nie dawáli ſie záwodzić omyłkam áni ſtráchom obłędnego ſwiátá tego RejPos 259v; Tylko nam to rácż dáć náſz miły á wſzechmogący Pánie [...] áby nas ten obłędny ſwiát nigdy nie mogł odwieść od ciebie/ tymi omylnemi łudárſtwy ſwemi/ á pochlebſtwy ſwemi RejPos 323v, 70v [2 r.], 128v, 163, 182, 224v (11); RejZwierc 138v.

Szeregi: »fałeszny a obłędny« (1): A ták my widząc dziś ná ſwiecie wiele tákowych fáłeſznych á obęłdnych [!] Prorokow/ ſtańmy mocno przy tym Pánu ſwoim RejPos 189v.

»obłędny a łżywy« (1): ty obłędne á łżywe Doktory pierwey niż z gruntu zginiemy odpądźmy co rychley od ſyebie OrzList i.

»marny a obłędny« (3): [Pan] niechce nigdy opuśćić żadnego wiernego ſwego/ ná they tho omylney drodze tego márnego á obłędnego ſwiátá RejPos 182, 224v, 293.

»mizerny a obłędny« (1): ieſliże w ſtałośći wiáry ſwoiey/ á w powinnoſciach Krześćiáńſkich ſwoich zeydzyemy s tego mizernego á obłędnego ſwiáthá/ iż nádzieiá náſzá zawżdy zupełna á nieomylna ieſt RejPos 128v.

»nędzny a obłędny« (1): O nędzny á vbogi bogacżu/ ſnadź było lepiey nigdy nie znáć tego/ ſwiátá ták nędznego á obłędnego/ y tego mizernego bogáctwá iego RejPos 163.

»omylny a obłędny« (2): gdy poźrzemy ná ochędogośći á ná rozlicżne roſkoſzy ſwiátá tego omylnego á obłędnego/ kthorego piſmo zowie łotrowſką iáſkinią/ iż żaden rozum ſie tákiey ſpráwie iego widziwowáć nie może RejPos 341, 181v.

Synonimy: 1. błąkający się, tułający się, zabłądzony; 2. fałszywy, omylny; 3. błędny, fałszywy, mylny, omylny.

Cf NIEOBŁĘDNY, OBŁĘDLIWY, OBŁĘDNIK