[zaloguj się]
[pdf]

PIERWIASTEK (23) sb m

pierwiastek (20), pierwiastki pl t [w znacz. 1.] (3); pierwiastki BiałKat, SkarŻyw (2).

pierwiastek (22), pirwiastek (1); pierwiastek : pirwiastek WujNT (10:1).

Pierwsze e oraz a pochylone.

Fleksja
sg pl
N piérwiåstki
G piérwiåstk(o)w
A piérwiåstki
I piérwiåstki(e)m piérwiåstkami
L piérwiåstkach

sg I piérwiåstki(e)m (2). ◊ pl N piérwiåstki (8). ◊ G piérwiåstk(o)w (1). ◊ A piérwiåstki (9). ◊ I piérwiåstkami (2). ◊ L piérwiåstkach (1).

Sł stp brak, Cn: pierwiastki, Linde XVII(XVIII) – XIX w.

1. pl t W Starym Testamencie: pierwszy zbiór plonów przeznaczonych na ofiarę dla Boga; primitiae frugum, vitis, operum, primitiva, praemetium Cn (3): [pierwoćini/ pierwiaſtki/ et pierwiaſńki/ Primitiae. Volck Qqq3v.]

pierwiastki z czego (1): Abowiem Pan Chryſtus dał tę rádę zwolennikóm ſwoim/ ofiárowáć piérwaſtki [!] pánu Bogu/ z iego ſtworzenia BiałKat 351.

Szereg: »dziesięciny i pierwiastki« (2): Iemu [kapłaństwu] dał dzieśięćiny y pierwiaſtki v wſzytkiego ludu/ ná żywność domu iego. SkarŻyw 491, 491 marg.
2. Pierwszy sprawca lub uczestnik czegoś; primitiae Vulg, Cn (12): Cić náśláduią Báránká/ kędykolwiek idźie: Cic ſą kupieni ſłudzy zá pierwiaſtki Bogu y Báránkowi. WerKaz 293; A iáko w Adámie wſzyścy vmieráią; ták y w Chriſtuśie wſzyścy ożywieni będą. A káżdy w ſwym rzędźie: Chriſtus pierwiaſtkiem/ potym ći ktorzy ſą Chriſtuſowi WujNT 1.Cor 15/23; Lecz my powinniſmy Bogu dźiękowáć záwſze zá was bráćia vmiłowáni od Bogá/ iż was wybrał Bog pierwiaſtkámi ku zbáwieniu/ przez poświęcenie duchá y wiárę prawdy WujNT 2.Thess 2/13 [12]; SkarKaz 634a.

pierwiastek czego (2): WujNT 287; Są tedy ći trzey krolowie iáko Pátryárchowie náſzy y pierwiaſtki ofiáry narodow: w ktorych Pan Bog powołáć nas raczył SkarKaz 517a.

pierwiastek czyj [w tym: G sb i pron (5), pron poss (1)] (6): SkarŻyw 26; wſzákże to był przywiley Piotrá S. z woley y z obránia Bogá ſámego/ áby pierwiaſtki nie tylko Zydow ále y Pogánow przez vſtá iego ná wiárę były powołáne WujNT 462, 1.Cor 15/20, 16/15. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »pierwiastek Ducha Św.« [szyk 1:1] (2): Iáko chorążowie tey piechoty byli wielcy Apoſtołowie/ y oni ſynowie pierworodni/ one Duchá S. pierwiaſtki/ cudotworcy/ y ſłupy wſzytkiego kośćiołá SkarŻyw [407], 363.
3. Zawiązek, zalążek, zadatek (8): A ieſli záczynienie (marg) pierwiaſtki (–) ieſt święte/ tedyć y ćiáſto: á ieſli korzeń święty/ tedyć y gáłęźie. WujNT Rom 11/16.

pierwiastek czego (3): Tá nowa Iewá mátką żywotá názwána ieſt/ y rozmáitośćią ieſt przybrána ná pierwiaſtki żywotá nieśmiertelnego wſzytkich żywiących. SkarŻyw 393; WujNT 9, 486.

Wyrażenie: »pierwiastki Ducha (Swiętego)« = pierwsze dary Ducha Świętego; primitiae spiritus Vulg (4): SkarŻyw 601; A nie tylko inne ſtworzenie, ále y my ktorzy mamy pierwiaſtki Duchá/ y my (mowię) ſámi w ſobie wzdychamy/ oczekawáiąc przyſpoſobienia ſynow Bożych/ odkupienia ćiáłá náſzego. WujNT Rom 8/23, s. 547; SkarKaz 205b.

Synonim: 1. prymicyje.

Cf PIERWIZNY, PIERWOCINY, [PIERWORODY], PIERWORODZTWO, PIERWOTKI, PIRWIAZNEK, PIRWINA, PIRWORODNOŚĆ, PIRWORODZIEŃSTWO, PIRWOSTKI, PIRZWIANKI

JR