[zaloguj się]
[pdf]

PIERWORODZTWO (40) sb n

pierworodztwo (24), pierworodztwa pl t [w znacz. 3. i 4.] (16); pierworodztwo LubPs (2), BibRadz (2), BielKron (11), RejPos, BudBib (3), CzechRozm (2), CzechEp (2), WujNT; pierworodztwa Leop (12), BibRadz (3), BudBib.

pierworodztwo (19), pierworodstwo (14), pierworoctwo (5), pierworodzctwo (1), pierworodzstwo (1); pierworodztwo LubPs (2), BibRadz (5), WujNT; pierworodstwo BielKron (11), RejPos; pierworoctwo CzechEp (2); pierworodztwo : pierworodstwo : pierworoctwo BudBib (1:2:1); pierworodztwo : pierworoctwo : pierworodzctwo Leop (9:2:1); pierworodztwo : pierworodzstwo CzechRozm (1:1).

pierworodztwo (20), pirworodztwo (20); pierworodztwo BibRadz (5), BudBib (4), CzechRozm (2), CzechEp (2); pirworodztwo LubPs (2), BielKron (11), RejPos, WujNT pierworodztwo : pirworodztwo Leop (7:5).

Teksty nie oznaczają é oraz ó; końcowe o prawdopodobnie jasne (tak w -o).

Fleksja
sg pl
N pierworodztwo pierworodztwa
G pierworodztwa pierworodztw
A pierworodztwo pierworodztwa
I pierworodztwy
L pierworodztwach

sg N pierworodztwo (4). ◊ G pierworodztwa (6). ◊ A pierworodztwo (10). ◊ pl N pierworodztwa (4). ◊ G pierworodztw (6). ◊ A pierworodztwa (6). ◊ I pierworodztwy (2). ◊ L pierworodztwach (2); -ach : -åch Leop (1:1).

Sł stp: pirworodztwo, pirzworodztwo, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. coll. Urodzeni jako pierwsi lub urodzone jako pierwsze (o ludziach i zwierzętach); primogenitum Vulg, PolAnt (15): LubPs dd4, dd5; ábowiem były w ten cżás wielkiey doſtoynośći ty pirworodſtwá/ iż z nich Kápłany obierano/ ći ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá/ á ſami ie od oycow bieráli BielKron 14, 30 [3 r.], 30v [2 r.], 36 [2 r.]; RejPos 103 marg; Y vmrze każdy pierworodny w ziemi Micráimſkiey/ od pierworodnego Faráonowego ktory śiedzi ná ſtollicy iego aſz do pierworodnego niewolnice ktora v żarn/ y káżde pierworodztwo bydlęce. BudBib Ex 11/5; [baran spożywany przez synów Izraelskich był] pámiątką wybáwienia ſynow Izráelſkich z Egiptu/ y záchowánia pierworodzſtwá ich od smierći. CzechRozm 262.

pierworodztwo czego (2): Tám teſz noſić będziećie cáłopalenia wáſze/ y ofiáry wáſze/ [...] teſz pierworodſtwá bydłá wáſzego/ y drobow wáſzych. BudBib Deut 12/6, Deut 12/17.

W charakterystycznych połączeniach: pierworodztwo poświęcić, wytracić, zabić, zarazić, zmordować; z pierworodztwa pobić; pierworodztwo bydła (a. bydlęce) (2), skotu.

[Wyrażenie: »pierworodztwo eiptskie«: Gdyż ono [słowo pascha] nie noc iáką wielką/ ále przeſtępowánie/ ábo przeſkákowánie známionuie/ onych domow Izráelfkich w Egiptćie ktorych podwoie báránią krwią pomázáne były/ gdy ánioł pánſki pierworoctwá Egiptſkie mordował CzechNT Lv.]
2. Starszeństwo, przywileje pierwszego syna; primitiva Vulg; primogenitura PolAnt (9): BielKron 14 marg; właſność pierworoctwá [...] nie ták ná tym należy mieć po ſobie bráćią/ iáko ná tym/ nie mieć nikogo przed ſobą národzonego. CzechEp 211, 41; [Volck Qqq3v].

pirworodztwo czyje [pron poss] (2): BielKron 14; By nie był kto wſzeteczny ábo ſproſny iáko Ezau: ktory zá potráwę iednę przedał pirworodztwo ſwoie WujNT Hebr 12/16.

Zwroty: »odjąć pirworodztwo« (1): Prawdźiwieć go názwano Iakobem: Abowiem/ mię iuż dwá kroć podſzedł/ Naprzod mi odiął pierworodztwo/ A theraz przechwyćił błogoſłáwieńſtwo moie BibRadz Gen 27/36.

»zdać [komu] pirworodztwo« (1): [Ezau] pod przyſięgą zdał mu [Jakubowi] pirworodſtwo ſwoie zá potrawę ſocżewice BielKron 14.

Wyrażenie: »prawo pierworodztwa« (2): Mowi tu o Abelu ktorego Kain wedle práwá pierworodztwá zácnośćią vprzedzał. BibRadz I 3 marg; CzechRozm 33.
3. pl t Dział święty wydzielony z ziemi danej dwunastu pokoleniom izraelskim poświęcony Bogu; primitiae Vulg (9): Ale ći ktorzy poſluguią miáſtu/ będą ſpráwowáć (onę źiemię) ze wſſelkiego pokolenia Iſráelſkiego wſzyſtkie pierworodztwá dwádzieśćiá y pięć thyſięcy Leop Ez 48/20, 21.

pirworodztwa czego (7): A będą pierworodztwá Swiątnice/ y ſwięte mieyſce Kośćioła w pośrzodku niego. Leop Ez 48/21, Ez 48/18 [2 r.], 20, 21. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »pirworodztwa ziemie« (2): Az thego nie będą przedáwáć/ áni zámieniáć/ áni będą przenieſione pyrworoctwa źiemie [primitiae Terrae]/ bo poświęcone ſą Pánu. Leop Ez 48/14, Ez 48/12.
Szereg: »pierworodztwa i dzierżawa« (1): po dwudzieſtu y piąći tyſięcy ná cżworo/ będą oddzielone ná pierworodzctwá Swiątnice/ y ná dzierżáwę miáſtá. Leop Ez 48/20.
4. pl t W Starym Testamencie: pierwszy zbiór plonów przeznaczony na ofiarę dla Boga; primitiae Vulg, PolAnt; primitiva PolAnt (7): Kore liepák ſyn Iemná Leuitá/ y odwierny drzwy od wſchodu ſlońcá: nád timy rzeczami był poſtánowion/ ktore z dobrey woley ofiárowano Bogu/ y nád pyrworodztwy/ y nád temi kthore poſſwięcono w Swiąthnicy ſwiętych. Leop 2.Par 31/14; BibRadz Ez 44/30.

pierworodztwa czego (2): Ale Aaroná rozmnożył w chwale/ ydał mu dźiedziczne dochody/ y oddał mu wſzytki pierworodztwá zboż BibRadz Eccli 45/24, Prov 3/9.

Wyrażenie: »pierworodztwa z rąk [czyich]« (1): Miey w vććiwośći Páná okiem łáſkáwym á nie vmniejſzay ofiáry pierworocthw zrąk twoich [primitias manuum tuarum]. BudBib Eccli 35/8.
Szereg: »(tak) pierworodztwá (jako) i dziesięciny« = primitiae et decima Vulg [szyk 1:1] (2): wnieſiono do nich [do gmachów w domu Pańskim] ták pirworodztwá iáko y dzieſięćiny [primitias, quam decimas]/ y cokolwiek było Pánu obiecano wiernie. Leop 2.Par 31/12, Mal 3/8.

Synonim: 4. prymicyje.

Cf PIERWIASTEK, PIERWIZNY, PIERWOCINY, [PIERWONARODZONY], PIERWORODEK, [PIERWORODY], [PIERWORODZIENIE], PIERWORODZINY, PIERWOTKI, PIRWIAZNEK, PIRWINA, PIRWORODNOŚĆ, PIRWORODZIEŃSTWO, PIRWOSTKI, PIRZWIANKI

JR