[zaloguj się]
[pdf]

PODEJŚĆ (78) vb pf

podejść (15), podejć (11), podyść (6), podyć (2), [podnić] [oboczności dotyczą tylko form inf]; podejść SkarŻyw, Calep, CiekPotr, podejć BielKron, RejPos, HistLan, RejZwierc (4); podyść BielSen, KmitaSpit; podyć LubPs, KochPs; podejść : podejć : podyść Mącz (12:2:1), GórnDworz (–:1:1), OrzJan (–:1:2).

-ejć, -ejść, -yść, -yć (23), -ejdź, -ydź (11); -yść (4), -iść (2).

o jasne; -ejć, -ejść Mącz (14), -éjć (1) OrzJan; w formach fut e jasne. ◊ W temacie fut: -ej- (9), -yj- (2); -ej- : -yj- GórnDworz (1:2).

Fleksja
inf podejść, podejć, podyść, podyć, podnić
praet
sg pl
1 m -m podszedł m pers -smy podeszli
2 m -ś podszedł m pers podeszliście
3 m podszedł m pers podeszli
f podeszła m an
plusq
sg
3 m był podszedł
n było podeszło
conditionalis
sg pl
2 m byś podszedł m pers
3 m by podszedł m pers by podeszli
f by podeszła m an
con praet
sg
3 m by był podszedł
impersonalis
praet podeszto
con by podeszto
participia
part praet act podszedszy

inf podejść, podejć, podyść, podyć, [podnić] (34). ◊ fut 2 sg podejdziesz (1). ◊ 3 sg podejdzie (7), podydzie (2). ◊ 3 pl podejdą (1). ◊ praet 1 sg m -m podszedł (2). ◊ 2 sg m -ś podszedł (1). ◊ 3 sg m podszedł (8). f podeszła (1). ◊ 1 pl m pers -smy podeszli (3). ◊ 2 pl m pers podeszliście (1). ◊ 3 pl m pers podeszli (3). ◊ plusq 3 sg m był podszedł (1). [n było podeszło.] ◊ con 2 sg m byś podszedł (1). ◊ 3 sg m by podszedł (2). f by podeszła (2). ◊ 3 pl m pers by podeszli (1). ◊ con praet 3 sg m by był podszedł (1). ◊ impers praet podeszto (2). ◊ con by podeszto (1). ◊ part praet act podszedszy (3).

Sł stp: podejć, podić a. podyć, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Oszukać, zdradliwie podchwycić, podstępnie postąpić wobec kogoś; decipere, supplantare Vulg, PolAnt; circumvenire, fraudare Mącz, PolAnt; imponere Mącz, Modrz; capere Mącz, Vulg; defraudare Calep, Vulg; circumscribere, fallere, invertere, iugulare, obrepere, verba dare Mącz [w tym: kogo (57)] (62): Bogáthego gdy podeydą [Diviti decepto]/ wiele ma nágrodzićielow ſzkody Leop Eccli 13/26; Y rzekłem Auch/ Auch/ Auch/ Pánie Boże/ á więceś tedy podſſedł lud ten/ y miáſto Ieruzálem Leop Ier 4/10, Eccli 13/7, Thren 1/19; BibRadz Gen 27/36; BielKron 14v; Mącz 34c, 35b, 65d, 482c; á przedſię [dworzanin] w thym drugim odpráwi ſwoię powinność/ tho ieſt/ że tego będzie przeſtrzegał/ iż páná nikth nie podydzie GórnDworz Kk3v; RejPos 250; HistLan B4v; gdy przedaſz grunt ſąſiádowi twemu/ ábo kupiſz z ręki bliźniego twego/ niepodeydzieſz żaden brátá twego. BudBib Lev 25/14; MycPrz I C3; CzechEp 19; Bog iáſnie ie [Turków] pokarał/ bo źli bárzo byli/ Y iáko kogo podyść/ to tylko myślili. BielSen 17; Máłoś miał ná tym/ żeś Admetá śmierći Vchował/ Párki zdrádliwé podſzedſzy? KochFrag 45; OrzJan 6.

podejść o co (1): z Sędźią mieſzkáć/ práwnikowi ſłużyć/ zá Kommiſſárzem biegáć y z tą rótą obmyślawáć/ iákobyś podſzedł ſąśiádá ſwégo o rolą/ [...] będźieſz? OrzJan 54.

podejść czym (15): Circumscribere aliquem re aliqua, Podeyść kogo nieyáką rzeczą. Mącz 374d, 484c; A ieſli go cżym nie podejdzie w iego pieniądzach tedy mu bes przycżyny zoſtawa nieprzyiaćielem. BudBib Eccli 29/8; BudNT 2.Cor 7/1[2]. Cf Zwroty.

podejść w czym (11): gdy am ieden cżárt nie może zwieść cżłowieká/ idzye po towárzyſze gorſze niżli ſam/ ſzukáią obycżáiow rozmáitych ná cżłowieká iákoby go w cżym podeſzli. BielKron 25v; Alem nie ſzedł [do królowej] [...] by mię iáko nie podeſzłá w cżym BielKron 458v; Mącz 136b; Starał ſie też Iakob y z mátką ſwoią iákoby był w błogoſłáwieńſtwie oycowſkim podſzedł Ezau brátá ſwego RejPos 280v, 56v; RejZwierc 78, 190v; BudBib Eccli 29/8; KochBr 151; WujNT Luc 19/8; Oto zapłátá naiemnikow/ ktorzy pożęli kráiny wáſze/ á w ktorey podeſzliśćie ich: wołá PowodPr 69.

W połączeniach szeregowych (5): Mącz 311a, 484c, 488b; Niechby był ieden ktory z ſąśiad vcżćiwych wyſtáwiony/ ktoryby to ſpráwiedliwie rzec mogł/ y z dobrym ſumnieniem twierdźić/ żeſmy ktorego podeſzli: żeſmy oſzukáli: żeſmy zdrádźili y vkrzywdźili? CzechEp 12; Calep 297b.

W charakterystycznych połączeniach: bialągłowę podejść, bogatego, brata (4), chytrego, dobrego, krola, lud, nieprzyjaciela (3), ojca, pana (2), sąsiada, synu, ubogiego; łakomstwem (z łakomstwa) podejść (2), z waśni.

Zwroty: »chytrze (a. chytro), chytrością podejść« = dolis superare Mącz; dolo capere Vulg [szyk zmienny] (3:3): Mącz 126d, 434b; RejPos 56v; Dyoniſius Syrákuſki/ chytro nieprzyiaćiele ſwoie Afry podſzedł BielSpr 39; ModrzBaz 115v; iam was nie obćiążył: ále będąc chytrym/ chytrośćiam [lege: chytrością] was podſzedł. WujNT 2.Cor 12/16.

»podejść fortylem« [szyk zmienny] (2): á przedſię y tu/ y owdzie wtrąći záwdy wte miłe rzecży co poważnego/ á podydzye páná zdrowym forthylem GórnDworz Ee7v; ModrzBaz 115v.

»misternie, subtelnie podejść« (1:1): GórnDworz S4; názbyt bárzo Subtelnie chćiałeś podeiść mię zá tą pogodką CiekPotr 74.

»sztuką podejść« (3): Ktemu też/ ma Hetman vmieć fortyle/ chytrośći y inſze ſztuki/ ktoremiby nieprzyiaćielá podſzedł [Technas, astus, fallacias, quibus hosti imponat] ModrzBaz 115v; OrzJan 13; KmitaSpit C2.

»zdradą, zdradnie (a. zdradliwie) podejść« = circumvenire PolAnt [szyk zmienny] (3:2): LubPs Z; BibRadz I 16a marg; Iázon tedy ktory był zdrádą brátá ſwego podſzedł/ od drugiego teſz ieſt zdrádą podchwycon BudBib 2.Mach 4/26; Cokolwiek mówią/ wſzyſtko vſzczypliwie/ A w ſercu myslą/ iákoby zdrádliwie Podyć dobrégo. KochPs 50; OrzJan 118; [EutropGlicz C2v].

Szeregi: »podejść albo jąć« (1): Hominem suis verbis iugulare, Z yegóſz słów kógo podeyść álbo yąć. Mącz 177b.

»podejść a oszukać« [szyk 1:1] (2): Vbogiego oſſukano á podeſzto [humilis deceptus est]/ ieſſcże go fukáią Leop Eccli 13/27; Mącz 352c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»podejć a podstępić« (2): wſzędy á wſzędy ná ſádził ſie ieden ná drugiego/ áby go w cżym podeydź á podſtępić mogł. RejZwierc 78, 190v.

»podszczepić a podejść« (1): boć káżdy bráth podchodząc podſſcżepi á podeydzie [supplantans supplantabit] Leop Ier 9/4.

»podyść i zbłaźnić« (2): ſą kthemu ieſzcże y kſięgi ktore vcżą/ iáko białągłowę w tey mierze podyść/ y zblaźnić. GórnDworz Bb5, S4.

»podejść, zdradzić« (1): rzadko ſłyſzeć było/ by ktho kogo zábił/ by kto kogo podſzedł/ by kto kogo zdrádził/ ále pánowáłá wiárá/ ſtátek/ vprzeymość GórnDworz H7v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

Przen (3):

podejć w czym (1): Iákie też tu Sireny około nas hárcuią/ á ieſzcże chytrzeyſze niż morſkie/ iákoby nas vſpić á w cżym podeydź mogły. RejZwierc 14v.

Szereg: »oszukać a podejć« (1): O nędzna ſławo/ o nędzna poććiwośći/ kthorą [lege: ktora] vmieſz oſzukáć á podeydź bliźniego ſwego RejZwierc 191.
a) W antropomorficznym opisie gry w szachy (1):
Zwrot: »fortelem podejść« (1): Niewiedzieć ktorym fortelem ſzámpierzá Podſzedł wodz biały/ y doſtał Rycerzá. KochSz B4.
2. Pokonać, zwyciężyć; opprimere, vincere Mącz [kogo, co] (9): Mieyże zá to/ namilſzy cżytelniku/ iſz [...] ſtolicá Piotrá świętego/ tá ieſt ſama [...] ktorą táką krzepkośćią obdarzył iáko Bog/ iſz iey żadne tyráńſtwo zburzyć/ y kacerſtwo żadne podeyść do tego cżáſu niemogło. SkarŻyw 601.

podejść czym (1): Opprimere aliquem consilio, Mądrośćią kogo podeiść. Mącz 321b.

Szereg: »podejść a (i) zwyciężyć« (2): Aquilam testitudo vincit. Proverb. Gdy mdleyſzi mocnieyſzego podeydzie á zwicięży. Mącz 13c; OrzJan 13.
Przen (1): miedzy dobrimi á złimi żadnego rozeznania niemaſz, á wſzitkie pożitki cznoty zawiſć podeſzła. BielŻyw 126.
a. W walce zbrojnej (5): Bo ázaż to rzecz máła Pánowie/ [...] że Niemcy/ Czechowie/ Moráwcy/ Hiſzpani [...] woynę wiodą z tym nieprzyiaćielem/ który o żadnym bárźiéy nie myśli áby go podéydź/ iáko o was OrzJan 67, 123.

podejć w czym (2): BielKron 260v; Thu położę Ricerſkie práwo/ kthore potrzebá/ żeby dworzánin rozumiał/ [...] y wiedział poſthępki wſzytki/ y fortele/ około bitwy w ſzránkach/ iż ieſliby ſámemu kiedy do tego przyſzło/ áby go nikt w thym podeydź niemogł. GórnDworz E2.

Zwrot: »gwałtem podejść« (1): Opprimere Rempub. armis, Rzeczpoſpolitą gwałtem potłumić. gwałtem podeiść. Mącz 321b.
3. Napaść; civcumvenire Mącz [w tym: kogo (2)] (3): bali ſie [bracia Jozefa]/ mniemáiąc że dla onych pieniędzy/ ktore przed thym ználeźli w worzech ſwyeh/ thám ſą dowiedźieni/ áby ie ták w tym podeſzto [ut vertat se contra nos]/ á ony z oſły ich w niewolą pobrano. BibRadz Gen 43/18, Tob 10/1; Mącz 482c.
[Zwrot: »z kąta podejść«: ty nágotuy ſie ták táiemnie/ żebyś ſie nań záſadził kiedy on v mnie będzye/ á s kątá go iáko podſzedł. HistTroj I6v.]
4. Wejść potajemnie między kogoś, podszyć się (1): Bo podeſzli [subrepserunt] niektorzy ludzie dawno wprzod nápiſani ná to oſądzenie/ niezbożni/ Bogá náſzego łáſkę przeſtawiáiąc do plugáſtwá BudNT Iudae 4.
5. [Wejść pod coś: ale gdy woda mała, nie bywa tak wiele toni, bo lód przylega do błota, iż niewód podnidź nie może. LustrMaz II 75; ma ich [tj. sznurów zwanych zawodniami] być po putrzećiá [!] ſążęniá/ ktore maſz więzáć v kołow; to dla tego żeby ſie śieć podnośiłá/ żeby ptak dobrze podſzedł. CygMyśl F3.]
6. Wypełnić się od dołu cieczą [czym] (1): Poſpolita to przygodá/ iż gdy koń ieſt płythkiego kopytá/ á ná ſtaniu ſuchym ſtoj/ thedy ſye mu zſycha [...]: á gdy go przedſyę w drógę pędzą/ tedy ſobie żywé odgniećie/ thák iż mu ropą/ kopyto podeydźie SienLek 176v; [którą [wodą] już nieco gór [= kopalń] było podeszło LustrKrak II 56].
7. Postarzeć się (1): Acż iuż ſtárzy podeſzli/ ále roſtą młodzi RejZwierz 86.
8. Zwrot: »podejść do końca« = zniknąć (1): Prawdá iż w ćiemnym dymie nie widźiſz y ſłońcá: Aż mgłá y cżarny obłok podeydźie do końcá? KlonWor 69.

Synonimy: 1. okłamać, omylić, oszukać, oszwabić, oszydzić, podstępić, podszczepić, schytrzyć, zbłaźnić, zdradzić, zmylić, zwieść; 2. pokonać, zwyciężyć; 5. podleźć.

Formacje współrdzenne cf IŚĆ.

Cf PODEJDZION, PODESZŁY, PODESZTY, PODEŚCIE

KW, MM