Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZSIAĆ

Następne hasło: ROZSIAD »

ROZSIAĆ SIĘ (9) vb pf

rozsiać się (8), rosiać się (1); rozsiać się : rosiać się Mącz (1:1).

sie (8), się (1).

rozſ- (5), rozś- (1), roſſ- (1), rosſ- (1), [roſs-, roſś-].

o jasne; inf z tekstu nieoznaczającego pochyleń; w fut e jasne; w pozostałych formach -å- (7), -a- (1); -å- : -a- Mącz (1:1).

Fleksja

inf	rozsi(a)ć się

praet
	sg		pl
3	m	rozsiåł się	m pers	rozsiåli się
	f	rozsiåła się	m an
	n	rozsiåło się	subst	rozsiåły się

plusq
	sg
3	m	był się rozsiåł
3	f	była się rozsiała

conditionalis
	pl
3	subst	by rozsi(a)li się, by rozsi(a)ły się

[inf rozsi(a)ć się. ◊ fut 3 pl rozsieją się.] ◊ praet 3 sg [m rozsiåł się ]. f rozsiåła się (1). n rozsiåło się (2). ◊ 3 pl m pers rozsiåli się (2). subst rozsiåły się (2); -åły (2), -[ały]. ◊ plusq 3 sg m był się rozsiåł (1). [f była się rozsiała ]. ◊ con 3 pl subst by rozsi(a)li się a. by rozsi(a)ły się (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (8)
II. W funkcji strony biernej: Zostać rozgłoszonym, rozpowszechnionym (1)

I. W funkcji właściwej (8):

1. Rozsypać się (4): Item [...] chlopu yednemu 16 groſchi bill wyall schuſthką skalyethy Alye ſzyą chuſthką rozwyązala, pothem chlop mnymayącz bi mv ſzyą pyenyadze roſſyali ono zaſzyą pozbyeral LibMal 1547/129.

Przen: Rozejść się w różne strony, rozproszyć się (o ludziach) (3): [ktory narod [Rusini] tak ſie też był bárzo rozśiał/ że wielką cżęść Europſkiey y Azyátyckiey Sármácyey nápełnił. BielKron 1597 16.]

rozsiać się po czym (2): á w tym [nazwaniu Rusi] ſie zgadzáią [Moskwiczanie] z Greki/ ktorzy ie zową [...] ſpory/ tho ieſt rozproſzeni/ bo ſie po wſzytkiey Europie rosſiali. BielKron 427; [StryjKron 13]. Cf »rozsiać się po świecie«.

Zwroty: »[gdzie] rzadko się rozsiać« (1): Zydźi ſie tám [nad Morzem Czarnym] rzadko rozſiali/ y to też ſą rozdźieleni w wierze. BielKron 465v.

»rozsiać się po świecie« (1): Pátrzayże máłoli tych Egipciánow rozſiało ſie po tym mizernym ſwiecie RejAp 93.

[Szereg: »rozproszyć się i rozsiać«: A potomſtwo Iaphetowo roſproſzyło ſie y práwie rozſiało po wſzyſtkiey Aziey mnieyſzey StryjKron 13.]

2. Rozpowszechnić się (4):

[rozsiać się między kogo: koronacyja Królowej Jej M pod tymi hołdy i pod tym zjazdem na ś. Katarzynę [25 XI] dojć ma, tedy acz nie rozumiemy, skąd by się to tak dalece między ludzie rozsiać miało [...] ListyZygmAug 1550/193.]

rozsiać się po czym (2): [aby] błąd Pelágiuſow/ ktori ſye był po wyelu kráin rozſyał/ potęmpyon był KromRozm III P4v; Tota Asia sermo est dissipatus, Pełna yeſt Aſiá tey sławy rośiałá ſie tá sławá po wſzyſtkiey Aſiey. Mącz 386d.

Zwrot: »rozsiać się po wszemu światu, na świat, [na świecie]« (1:1): dał [Pan] rozność dziwnych náuk/ kthore ſie rozſiały po wſzemu ſwiátu RejZwierc 4v; Z ktorych [ksiąg ministrów siedmiogrodzkich] rozśiały ſię ná świát Chrześćiáńſki bluznierſtwá przed tym nieſłycháne/ przećiw Bogu w Troycy iedynemu PowodPr 33; [Przez iednego cżłowieka rozſiał ſie grzech pożądliwoſci na ſwiecie RejKat 15].

3. [Rozprzestrzenić się w ciele: [chora wątroba powoduje wystąpienie] krost co ćieką y bolą záraz sye rossieią. OczkoPrzymiot 454.

rozsiać się czym po czym: záwżdy to pomniąc, że sye [bóle] záczęły, álbo z onéy máteryéy, co kiłą ćiekłá, [...] álbo z onéy co po skórze świérzbem y krostámi sye byłá rosśiáłá OczkoPrzymiot 353.

rozsiać się w czym: ále to nie skórá, iedno venae y arteriae co sye w niéy rozśiáły [krew] máią OczkoPrzymiot 137.]

II. W funkcji strony biernej: Zostać rozgłoszonym, rozpowszechnionym (1):

Zwrot: »z [czyich] ust rozsiać się« (1): Nonne hoc vestra voce vulgatum est, Yzaſz to nie z wáſzich vſt vrosło/ rozſiáło ⟨ſie⟩. Mącz 511d.

Synonimy: I.1. rosuć się; 2. rozciec się, rozejć się, rozgłosić się, rozlać się, rozlecieć się, roznieść się, rozsławić się, rozsłynąć się, rozszerzyć się, roztoczyć się; 3. rozejć się.

Formacje współrdzenne cf SIAĆ.

Cf ROZSIANIE