[zaloguj się]

POTUCHA (28) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg
N potucha
G potuchy
A potuchę
I potuchą

sg N potucha (4).G potuchy (8).A potuchę (11).I potuchą (5).

stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Dobra zapowiedź na przyszłość, nadzieja, pociecha; dobre samopoczucie; spes (bona) Mącz, Modrz, Cn; animus, anticipatio, omen, praerogativa, praesumptio Cn (17): W thym Psálmie zámyka ſie potuchá y prośbá. Otuchá w ſwym vćiſku y w nieprzyiaćioł ſzcżęśćiu. Leop Ps 38 arg.

potucha komu (3): Nadobna potuchá wiernemu/ cżym ſie od ſprzećiwnikow cieſzyć ma/ gdyż ſam Pan ieſt zapłátą złemu. LubPs O marg, cc5 marg; Potuchá ludziom vćiśnionym/ iż ácż thu bywáią trapieni od okruthnikow/ iednák tho znáć máią/ że iáko trawá bez władzy ći okrutnicy zginą. Leop Ps 128 arg; [HistTroj I4v]. [Cf też »da(wa)ć potuchę«, »([u])czynić potuchę«.]

potucha w czym (1): Wziawſſy ſobą wiąre/ skruche Znaydzieṡ tam pretka potuchę Wkażdem ſwojem niedoſtatku A ſnaċ wnaywietſſem vpadku RejKup ee3.

Ze zdaniem przydatkowym [w tym z zapowiednikiem: ta (1); (2), żebyże’ (1)] (3): ktoremi [wymysłami szatana] naſſy Duchowni obcżązali Sumnięnia Ludczkie/ albo ye też vpreſpieſcalj daiąċ iem tę potuche że by dla nich mieli byċ zbawieni RejKupSekl a5; Potuchá wiernym/ iż áni grozámi/ áni proźbámi/ áni dáry nye odwyodą wiernych od páná ſwoyego. LubPs cc5 marg; Leop Ps 128 arg.

Zwroty: »da(wa)ć (a. [podawać]) potuchę; dodać (a. podawać, a. [dodawać]) potuchy« [w tym: komu (6), o czym (1)] = adducere a. fovere spem Mącz; inicere spem Modrz [szyk zmienny] (5;2): RejKupSekl a5; BielKron [852]v; Applaudo fere idem quod simplex, Weſelę ſie s kim/ Przipochlebiam komu/ Podáyę potuchy/ Weſołośći y dobrey myſli Mącz 303c, 135b, 407c; RejPos 256v; Lecż zmárłe ieſlibyś tylko chwalił/ á tego niewſpominał co ma być gániono/ á coż inſzego cżyniſz/ iedno dawaſz potuchę żywym/ że będą tego mnimánia/ iákoby ſpráwy ich choćia wysławiánia niegodne/ dla bogactw y máiętnośći práwie áż do niebá wywyżſzáne być miáły? ModrzBaz 61v; [Bo też y on święty Krol Iudſki Ioſáfát cżáſu oney wielkiey trwogi [...] dodawáiąc ſwemu ludowi potuchy/ kazał wierzyć w Bogá/ y w Proroki iego BudArt M6; ArgWykład 39/157; HistTroj I4v].

»[(u)]czynić [komu] potuchę« [szyk zmienny] (1): Ceſarz [...] cżynił wſzem dobrą potuchę/ y vpominał/ áby ſtali byli BielKron 227; [Teraz gdybyście się WM ruszyli nazad nieprzyjacielowi potuchę tem uczynicie, a tym którzy do WM ciągną serca byście też nie przydali. ListyZygmAug 1561/346].

»potuchę wziąć, [brać]« [w tym: z czego (2), [czego]] [szyk zmienny] (2): Nakoniec gdy widział iſz ſię boćiani z miáſtá y zdziećmi ſwymi w pole prowadzili: wziąwſzy z tákiego godłá potuchę/ mocną ręką Aquiliiey dobył. SkarŻyw 317; wiele ich z bráćiey w Pánie/ potuchę wźiąwſzy z okow moich [in Domino confidentes vinculis meis]/obfićiey śmieli bez boiáźni ſłowo Boże opowiedáć. WujNT Philipp 1/14; [y wſſem grzeſſnem ludźiem vkázuiemy z Ianem ſwiętym przyczyncę náſſego/ v Bogá oycá/ Iezu Kryſtá ſpráwiedliwego/ Aby s tąd káżdy grzeſſny potuchę brał odpuſſczenia grzechow ſwoich ZebrzydOdpow d3].

Wyrażenia: »dobra potucha, [potucha dobra]« (5): Bo iſczie zdobrą potuchą Kogo bog naidzie tą ſkruchą. RejKup l6v; BielKron [852]v, 227; Mącz 135b; á choremu dobrą potuchę vkázáć/ Aby go nie záſmęćił SienLek 24; [A podawayącz ÿm potuchę dobrą powiedzial ÿm widzenÿe ktoremu [lege: ktore mu] pan Bug ukazał czieſzącz go wmodlytwie iego ArgWykład 39/157].

»mocna potucha« (1): ieſzcże ktemu mocną nam pothuchę dawaſz/ o tey ſwiętey opátrznośći ſwoiey/ ábychmy ſie nie lękáli nic w przygodach ſwoich RejPos 256v.

[Szereg: »potucha ani pociecha«: wſzyſcy Troiánie Troiluſa wielbili chwalili iż ták mężnie ſobye z nieprzyiaciołmi pocżynał/ prośili áby ták do końcá trwał á Grekom potuchy áni pociechy żadney nie dawał ták żeby kiedy gorę mieć mieli HistTroj I4v.]
2. Podnieta, zachęta; impulsio, impulsus Mącz (11):

potucha na co (2): LibMal 1544/91; Pan [tj. król] takze pewnie bi bel gniewu wijal y ſrogoſci gdi bi bel potuchi nato niemial PaprUp G.

Zwroty:[»[do czego] potuchę brać«: żeby źli ludźie do roſpuſtnośći śmiałość i potuchę bráli BudUrzęd 52v.]

»dodawać potuchy; dać potuchę« [w tym: do czego (2), komu (3)] [szyk zmienny] (3;3): LibMal 1544/9; ModrzBaz 62v; Ale nietrzebáć młodym dodawáć potuchy WyprPl A2v; KołakSzczęśl A4; ZAwitay trunku święty/ dawno pożądány/ [...] Kto ſie tylko náwinie: z káżdym bitwę wznawiaſz. Nuż też do dyngowánia/ wnet że daſz potuchę/ Kto ſie w tobie rolkocha/ iuż niedba o ſkruchę. PaxLiz Dv.

»mieć potuchę« [w tym: od kogo (1)] (2): PaprUp G; Y ták on dobry cżłowiek zápomniawſzy dźiádow: Hárdy z cudzego chlebá/ y z Páńſkich obiádow. Koń go nośi/ Krol żywi: tchnie Páńſkimi duchy: Tyle broi/ ile ma od Páná potuchy. KlonWor 56.

Wyrażenia: »dobra potucha« (1): A przedśię nietylko ći ktorzi krzywdą iáką wzbudzeni popędliwośći ſwey wodze popuſzcżáią iż ſię mſzcżą: ále y drudzy toż rozumieią/ y mowią/ ktorych żadna krzywdá niedolega: ktorzi ludźiom iuż záiątrzonym y ſzáleiącym/ dodawáią zdániem y powagą ſwą dobrey potuchy [addunt pondus iudicii et authoritatis suae]. ModrzBaz 62v.

»potucha do złego« (1): Tám grzech y ſwą przewrotność w ſobie wychwaláią Y potuchy do złego więcey dodawáią. KołakSzczęśl A4.

Szeregi: »rada ani potucha« (1): alye na kradzyeſch radi zadney yemv nygdi nyedall, any pothuczi [!]. LibMal 1544/91.

[»śmiałość i potucha«: BudUrzęd 52v cf »potuchę brać«.]

Wyrażenie przyimkowe: »za potuchą [czyją: pron poss (2), G sb i pron (2)]« = impulsione, impulsu Mącz (4): mistrz ten [...] daje się słyszeć, iż się kusić chce o pruskie ziemie za potuchą snadź inych. Diar 23; Impulsione tua iam factus sum hilarior, Zá potuchą twoyą. Mącz 287c, 287b; Ale tym Witołdowe przedſięwzięcie vhámowáć ſię nie dáło/ zwłaſzczá zá potuchą iáko ſię powiedziáło Pánow koronnych ſámych StryjKron 562; [[Witold] Pod Wilno prosto ciągnął za potuchą Rusi StryjPocząt 319, 284].

Synonimy: 1. »dobra myśl«, nadzieja, oczekawanie, pociecha, spodziewanie; 2. pobidka, pobudka, pochop, podniata.

Cf OTUCHA, POTUCHNIENIE, POTUSZENIE

MC